چاره ناترازی به قیمت قطع برق کارخانه‌ها و مزارع

محمد آزاد / روزنامه اعتماد

مردم در خانه هایشان، کشاورزان در مزارع و صنعتگران در کارخانه ها؛ همه گرفتارند. برق جیره‌بندی شده است؛ بار دیگر. از شمال کشور خبر می‌رسد که کشاورزان سردرگمند. سال گذشته که محصولشان از بین رفت، دولت وعده داد که قطع برق کشاورزی ممنوع خواهد بود، اما حالا برق را پنج‌ساعت‌پنج‌ساعت قطع می‌کند و اما صنایع؛ نمی‌دانند بخندند یا گریه کنند. نوبت به «سال سرمایه‌گذاری و تولید» که رسید، اوضاع از سال قبل هم بدتر شد. قطعی‌های تابستانی از بهار آغاز شده و تولید را زمین‌گیر کرده است. فعالان اقتصادی در گفت‌وگو با «اعتماد» از نگرانی‌های خود درباره وضعیت موجود می‌گویند. از جمله حسین سلاح‌ورزی که معتقد است ناکارآمدی و مسیر نادرستی که بیش از چهل سال طی شده، نتیجه‌ای جز این نمی‌توانست داشته باشد. او با برشمردن مشکلات بخش‌های مختلف نتیجه می‌گیرد: تسلط عقل جزمی بر عقل عرفی، بسیاری از فرصت‌ها را از ایران گرفت.

دیگر فعالان اقتصادی نیز با اشاره به نحوه مدیریت برق، دولت را عملا «تاجر برق» می‌دانند که تنها به ‌دنبال کسب سود انحصاری است؛ بی‌آنکه حتی یک دلار برای توسعه سرمایه‌گذاری کرده باشد و نتیجه چیست؟ خاموشی خانه، مزرعه و کارخانه.

پزشکیان: تغییر آنی نیست

«انتظار نداشته باشند تغییر در عرض یکی، دو ماه اتفاق بیفتد.» این جدیدترین جملات رییس‌جمهور درباره ناترازی برق است. امروز کمتر کسی در کشور هست که به یاد ندارد؛ چندین سال است سیاه زمستان و آفتاب کش تابستان، صنعت برق ندارد. خاموشی سراغ کشاورزی رفته است و برق منازل هم به سختی تامین می‌شود. با این حال پزشکیان جایی در سخنان خود به الگوی مصرف برق ایرانی هم اشاره می‌کند و می‌گوید که شش برابر اروپا در ایران برق مصرف می‌شود. حرفی عاری از دقت برای نماینده ملت که بلافاصله با واکنش مواجه شد.

حسین سلاح‌ورزی، رییس سابق اتاق بازرگانی ایران، آمار رییس‌جمهور را نیز زیر سوال برد که کجا چنین آماری وجود دارد که ما شش به یک اروپا انرژی مصرف می‌کنیم؟ او چند روز پیش نیز از سیاست‌های خاموشی صنایع در سال سرمایه‌گذاری برای تولید انتقاد کرده بود. سلاح‌ورزی با لحنی کنایه‌آمیز گفته بود: بر سرِبرگی که شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» دارد؛ دستور تعطیلی موقت صنایع صادر می‌شود!

آغاز بحران

ناترازی برق در ایران از نیمه دهه ۸۰ شروع شد. از همان زمانی که به گفته فعالان اقتصادی بخش خصوصی واقعی شدن قیمت‌ها کاملا متوقف شد و بخش خصوصی به حاشیه رفت. همان زمانی که دولت می‌توانست با درآمدهای نفتی در این حوزه سرمایه‌گذاری کند ولی آن را انجام نداد.

حمیدرضا صالحی، عضو اتاق بازرگانی تهران در این باره به «اعتماد» می‌گوید: مساله بحران نیرو در ایران از پایان برنامه سوم آغاز شد؛ زمانی که بحث واقعی شدن قیمت‌ها کنار گذاشته شد و بخش خصوصی نیز به حاشیه رفت. او ادامه می‌دهد: اگر قرار بود قیمت‌ها واقعی نشود، باید دولت خودش سرمایه‌گذاری می‌کرد. این عضو هیات نمایندگان می‌افزاید: اما دولت با وجود داشتن درآمدهای نفتی خوب، سرمایه‌گذاری نکرد.

صالحی در پاسخ به این پرسش که چرا دولت بخشی از بار خود را به دوش بخش خصوصی نگذاشت، می‌گوید: بخش خصوصی به این دلیل که دولت نمی‌خواست از موقعیت خود عقب‌نشینی کند، نتوانست جایگاه خود را تثبیت یا پیشرفت دهد. او ادامه می‌دهد: عقب‌نشینی بخش خصوصی همچنین به خاطر عدم امنیت اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌های سال ۹۴ بود. علاوه بر این، دولت‌های بعدی نیز همین رویکرد را ادامه دادند؛ دولت یازدهم و دوازدهم هم به همین روش عمل کردند. صالحی تاکید می‌کند: دولت باید قیمت را جذاب‌تر کند. امسال ظرفیت بزرگی از انرژی خورشیدی وارد شبکه نشده است.

او درباره مصرف برق خانگی می‌گوید: برق مصرفی کشور در بخش خانگی حدود ۳۳ تا ۳۵ درصد است، در تابستان به دلیل گرمایش و سرمایش افزایش می‌یابد، اما حتی به ۵۰ درصد هم نمی‌رسد. مساله این است که مصرف خانگی زیاد نشده، اما مشخصا افزایش داشته است.

دستکاری واقعیت

ناترازی گسترده در زیرساخت‌های انرژی از نگاه اکثر فعالان اقتصادی حاصل ترکیب ناکارآمدی، سوءمدیریت و تحریم است؛ بحرانی که به‌گفته آنها با تصمیم‌گیری‌های درست در سیاست خارجی و سرمایه‌گذاری زیرساختی، قابل پیشگیری بود. از نگاه آنها امروز کشور بهای تاخیر در پذیرش واقعیت‌های جهانی را می‌پردازد.

حسین سلاح‌ورزی، رییس سابق اتاق بازرگانی ایران در پاسخ به این پرسش که آیا تکرار بحران‌هایی از این دست بیشتر ناشی از رویکردهای عرفی است یا ناکارآمدی، تاکید دارد که ناترازی برق، گاز و دیگر حوزه‌ها، مصداق بارز ناکارآمدی است. به گفته او، از سال ۱۳۹۴، دلسوزان و ایران‌دوستان بارها درباره این مساله هشدار داده‌اند و این خطر از پیش قابل پیش‌بینی بود. از سال ۱۴۰۰ به بعد نیز این ناترازی‌ها به ‌شکل گسترده‌ای بروز یافته‌اند و اکنون کشور به‌ صورت ملموس با آنها مواجه است.

او ادامه می‌دهد که در دو تا سه سال اخیر، کمبودها عملا به مرحله بحران رسیده‌اند. امروز خانواده‌ها در شبانه‌روز تنها چند ساعت برق دارند و صنایع با محدودیت‌های شدید مواجهند تا جایی که اخیرا دستور تعطیلی کامل برخی بخش‌های صنعتی صادر شده است. به گفته سلاح‌ورزی، ادامه این مسیر می‌تواند کشور را طی دو تا سه سال آینده به نقطه‌ای برساند که تنها چند ساعت در روز برق‌رسانی انجام شود؛ همانند وضعیت گذشته در پاکستان، سوریه و عراق.

انباشت تصمیمات نادرست

سلاح‌ورزی بحران برق را یکی از مصادیق آشکار عملکرد ۴۶ سال گذشته حکمرانی در ایران می‌داند. او تاکید دارد که این وضعیت، نتیجه انباشت تصمیم‌گیری‌های نادرست و سوءمدیریت است. وقتی رییس‌جمهور از بالا بودن مصرف انرژی مردم سخن می‌گوید یا حل مشکلات را نیازمند زمان بیشتری می‌داند، این پرسش پیش می‌آید که این اظهارات چگونه باید تفسیر شوند. به باور او، بخشی از مشکلات ناشی از ناکارآمدی داخلی است و بخشی دیگر به تحریم‌هایی بازمی‌گردد که از سال ۱۳۹۰ آغاز شد.

او تاکید می‌کند که خود تحریم‌ها نیز نتیجه سوءمدیریت در سیاست خارجی بوده‌اند. به گفته سلاح‌ورزی، ایران نتوانسته روابط خود با جهان را تنظیم کند. این اقدامات می‌توانست در سال ۱۳۹۰ یا حتی در سال ۱۳۹۷، در دوره قبلی ریاست‌جمهوری ترامپ انجام شود.

سلاح‌ورزی می‌افزاید: همان توافقی که امروز دولت آن را پیگیری می‌کند، در گذشته نیز امکان‌پذیر بود. اگر در همان زمان توافق صورت می‌گرفت، کشور سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار خسارت و فرصت از دست‌رفته را تجربه نمی‌کرد. حوزه برق و انرژی، به عنوان یکی از زیرساخت‌های حیاتی کشور، امروز با بحران روبه‌رو است که علت اصلی آن فقدان سرمایه‌گذاری، فرسودگی تجهیزات، پایین بودن بهره‌وری نیروگاه‌ها و ضعف در نگهداری زیرساخت‌هاست. بخشی از این مشکلات نیز ناشی از تحریم‌هاست.

به گفته سلاح‌ورزی، اگر در دوران برجام اجازه داده می‌شد همکاری اقتصادی با امریکا نیز صورت گیرد و نیمی از توافقنامه‌های امضا شده با طرف امریکایی به ارزش ۸۰ میلیارد دلار اجرایی می‌شد، کشور مسیر متفاوتی را طی می‌کرد. در آن صورت نه برجام پاره می‌شد، نه فشار حداکثری اعمال می‌شد و نه کشور در وضعیت کنونی قرار می‌گرفت.

سوءمدیریت و کوته‌نگری

ریشه بحران امروز از نگاه سلاح‌ورزی به ترکیبی از ناکارآمدی، سوءمدیریت و کوته‌نگری بازمی‌گردد. در این میان برخی با دلسوزی و برخی با گرایش‌های ایدئولوژیک مخالف کوتاه‌ آمدن در برابر دنیا بوده‌اند.

البته هنوز برخی همچنان با هرگونه توافق یا مذاکره مخالفند، چون کسب‌وکارشان به ادامه تحریم‌ها وابسته است. این افراد در فضای غیرشفاف و غیرپاسخگو حاصل از تحریم، منابع کشور را هر طور که بخواهند مصرف یا صادر می‌کنند و هیچ پاسخگویی هم ندارند.

سلاح ورزی  :بحران برق یکی از مصادیق آشکار عملکرد ۴۶ سال گذشته حکمرانی در ایران است. وقتی رییس‌جمهور از بالابودن مصرف انرژی مردم یازمانبر بودن حل مشکل صحبت می‌کند ، این پرسش پیش می‌آید که این اظهارات چگونه باید تفسیر شوند

صالحی : عقب‌نشینی بخش خصوصی به خاطر عدم امنیت اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ در سال ۹۴ بود. این فضا در دولت‌های بعدی، دولت یازدهم و دوازدهم هم وجود داشت.بخش خصوصی به دلیل نبود امنیت اقتصادی وارد نشد و دولت نیز قدرت سرمایه گذاری نداشت