ترامپ و نتانیاهو؛ هر دو تفرقه‌انگیز، ستیزه‌جو و مغرور

مایکل دی. شیر / نیویورک تایمز / ۱۱ مه ۲۰۲۵

زمانی که نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو در ماه فوریه با رئیس‌جمهور ترامپ در کاخ سفید دیدار کرد، هماهنگی میان آن دو چشمگیر بود. رئیس‌جمهور، شبه‌نظامیان حوثی در یمن را به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کرده بود. هر دو درباره لزوم جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای سخن گفتند. آقای ترامپ حتی به‌صورت ضمنی از اخراج فلسطینی‌ها از غزه سخن گفت.

نتانیاهو در اتاق بیضی شکل کاخ سفید و در حالی که دوربین‌ها در حال ضبط بودند با شور گفت: «شما حرف‌هایی را می‌زنید که دیگران از گفتنش طفره می‌روند. و بعد، وقتی دهان‌ها از تعجب باز می‌ماند، مردم شروع می‌کنند به فکر کردن و می‌گویند: می‌دانید، حق با اوست.»

اما دو ماه بعد، در دیداری دیگر در کاخ سفید، نتانیاهو بیش از نیم ساعت در کنار رئیس‌جمهور تقریباً سکوت اختیار کرد، در حالی که ترامپ در مورد مسائلی سخن می‌گفت که ارتباطی با اسرائیل نداشتند.

آن دیدار در ماه آوریل، نشانه‌ای از شکاف فزاینده میان این دو نفر بود، که اکنون در برخی از مهم‌ترین موضوعات امنیتی پیش‌روی اسرائیل با یکدیگر اختلاف نظر دارند.

در حالی که آقای ترامپ این هفته راهی خاورمیانه می‌شود تا نخستین سفر مهم خارجی خود را انجام دهد، فعلاً درخواست نتانیاهو برای اقدام نظامی مشترک به منظور نابودی توانمندی‌های هسته‌ای ایران را رد کرده است. در عوض، ترامپ گفت‌وگوهایی را با ایران آغاز کرده و همین باعث شده نتانیاهو هشدار دهد که «یک توافق بد بدتر از بی‌توافقی است.»

هفته گذشته، ترامپ از توافقی با شبه‌نظامیان حوثیِ مورد حمایت ایران در یمن خبر داد که بر اساس آن، ایالات متحده حملات هوایی خود علیه حوثی‌ها را متوقف می‌کند و در مقابل، آنان نیز حمله به کشتی‌های آمریکایی در دریای سرخ را متوقف خواهند کرد. این خبر، که مقامات اسرائیلی گفتند برای نتانیاهو غافلگیرکننده بوده، تنها چند روز پس از آن اعلام شد که یک موشک حوثی فرودگاه اصلی اسرائیل در تل‌آویو را هدف قرار داده که واکنش اسرائیل را در پی داشت.

نتانیاهو در واکنش به اعلام ترامپ، در پیامی ویدیویی که در شبکه اجتماعی X منتشر کرد، گفت: «اسرائیل خود از خود دفاع خواهد کرد. اگر دیگران، دوستان آمریکایی ما، به ما بپیوندند، بسیار خوب. اگر نپیوندند، باز هم از خود دفاع خواهیم کرد.»

مایک هاکبی، سفیر ایالات متحده در اسرائیل، روز جمعه در مصاحبه‌ای با تلویزیون اسرائیل گفت: «ایالات متحده ملزم نیست برای اقدامات خود از اسرائیل اجازه بگیرد.»

حتی در مورد غزه نیز نشانه‌هایی از اختلاف وجود دارد. نمایندگان ترامپ همچنان در تلاش برای دستیابی به توافقی برای پایان دادن به جنگ هستند، با وجود آن‌که او عموماً از نحوه مدیریت جنگ توسط نخست‌وزیر اسرائیل حمایت کرده و تقریباً هیچ انتقاد علنی‌ای از بمباران‌های گسترده‌تر اسرائیل و محاصره مواد غذایی، سوخت و دارو از زمان فروپاشی آتش‌بس دو ماه پیش ابراز نکرده است.

روز دوشنبه، نخست‌وزیر اسرائيل اعلام کرد که قصد دارد جنگ را تشدید کند، در حالی که نمایندگان رئیس‌جمهور آمریکا همچنان در پی یافتن راهی دیپلماتیک برای پایان دادن به درگیری بودند. با این حال، ترامپ هرگز به اندازه رئیس‌جمهور جو بایدن در سال نخست جنگ غزه – که پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد – نتانیاهو را مورد انتقاد علنی قرار نداده است.

اکنون این لحظه، آزمونی برای رابطه میان این دو مرد است؛ دو شخصیتی که هر دو در عرصه سیاست چهره‌هایی تفرقه‌برانگیز، به‌شدت ستیزه‌جو و دارای خودبزرگ‌بینی افراطی هستند. موضوع مورد مناقشه، امنیت کوتاه‌مدت و بلندمدت در منطقه‌ای است که مدت‌هاست گرفتار جنگ و بی‌ثباتی بوده. تحلیلگران در خاورمیانه و ایالات متحده می‌گویند که تغییر مسیر تاریخی این منطقه تا حدی به این بستگی دارد که آیا آقای ترامپ و آقای نتانیاهو در زمانه‌ای از دگرگونی‌های عمده ژئوپولیتیکی می‌توانند اختلافات خود را کنار بگذارند یا نه.

ایلی گرونر، که بیش از سه سال به‌عنوان مدیرکل دفتر نخست‌وزیر اسرائیل خدمت کرده، می‌گوید: «ترامپ کسی است که آنچه می‌بینید همان چیزی است که هست؛ و به‌ندرت چیزی را پنهان می‌کند. حالت پیش‌فرضش این است که هرچه در ذهنش می‌گذرد را به زبان بیاورد.» او ادامه می‌دهد: «در مقابل، نتانیاهو به‌طور پیش‌فرض همه چیز را به‌شدت محرمانه نگه می‌دارد.»

ترامپ و نتانیاهو طی سال‌ها همواره به رابطه گرم و نزدیک خود در انظار عمومی استناد کرده‌اند تا مهارت و موفقیت سیاسی‌شان را به رخ بکشند، و بارها یکدیگر را تحسین کرده‌اند. افرادی که به این دو رهبر نزدیک هستند می‌گویند که آن‌ها از جهاتی روحیه‌ای مشابه دارند و بابت حملات سیاسی و شخصی که طی سال‌های فعالیت‌شان متحمل شده‌اند، برای یکدیگر احترام قائل‌اند.

ترامپ، لیبرال‌های دولت خود، قضات و مقامات اطلاعاتی را به توطئه‌چینی علیه خود متهم کرده است. نتانیاهو نیز دادگاه‌های کشورش را متهم کرده که مانع از اجرای سیاست‌های ضروری شده‌اند و ادعا کرده که محاکمه‌های او به اتهام تقلب، سوءاستفاده از اعتماد عمومی و دریافت رشوه، حاصل دسیسه‌چینی رقبای سیاسی‌اش بوده است.

مایک اِوَنس، یک مسیحی انجیلی که بنیان‌گذار موزه «دوستان صهیون» در اسرائیل و از حامیان دیرینه رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر است، می‌گوید: «دی‌ان‌ای این دو نفر بسیار به هم شبیه است. هر دو تجربه‌های مشابهی را از سر گذرانده‌اند — بی‌بی با ساختار پنهان قدرت در اسرائیل و دونالد ترامپ با ساختار پنهان قدرت در آمریکا.»

جان بولتون، که از ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ به‌عنوان مشاور امنیت ملی در کاخ سفید فعالیت می‌کرد، می‌گوید: «ترامپ همیشه رابطه‌اش با نتانیاهو را برای تقویت پایگاه سیاسی خود در ایالات متحده، به‌ویژه میان رأی‌دهندگان انجیلی، بسیار حیاتی می‌دانست.»

او درباره این دو رهبر می‌گوید: «هر دو، روابط دوستانه‌شان را به نفع سیاسی خود می‌دیدند. این کاملاً محاسبه ترامپ بود.»

اما در پشت درهای بسته، اختلاف‌نظرها و برخوردهایی وجود داشته که اکنون بر وضعیت پیش‌روی‌شان تأثیرگذار است.

ترامپ مدت‌هاست از تصمیم نتانیاهو برای تبریک گفتن به بایدن بابت پیروزی‌اش در انتخابات ۲۰۲۰ خشمگین است. ترامپ مدعی شد — به‌نادرستی — که نخست‌وزیر نخستین رهبر جهان بود که چنین تبریکی گفت. ترامپ در پایان سال ۲۰۲۱، هنگام یادآوری آن ماجرا در مصاحبه‌ای با نویسنده یک کتاب، از واژه‌ای رکیک استفاده کرد.

در مقابل، نتانیاهو نیز به‌طور خصوصی نارضایتی خود را از برخی سیاست‌های ترامپ ابراز کرده است، به‌ویژه تمایل رئیس‌جمهور برای دستیابی به توافقی با ایران. یک روزنامه جناح راست که معمولاً با نخست‌وزیر هم‌سو است، در ماه جاری نوشت که نتانیاهو معتقد است ترامپ «همه حرف‌های درست را می‌زند»، اما در عمل کاری از پیش نمی‌برد.

در موضوع ایران، به‌نظر می‌رسد که آقای نتانیاهو و آقای ترامپ بر اساس جدول‌زمانی متفاوتی عمل می‌کنند. رئیس‌جمهور ظاهراً مایل است به دیپلمات‌ها فرصت دهد تا بر سر توافقی کار کنند که توانایی تهران در غنی‌سازی اورانیوم را محدود کرده و روند دستیابی آن به سلاح هسته‌ای را کند سازد. اما نتانیاهو مشتاق است هرچه سریع‌تر دست به اقدام نظامی علیه ایران بزند، پیش از آن‌که برای توقف پیشرفت آن خیلی دیر شده باشد.

جان بولتون، که خود نیز از حامیان اقدام نظامی است، می‌گوید: «نتانیاهو فکر می‌کند زمان تصمیم‌گیری بسیار کوتاه است.» آقای ترامپ نیز در مصاحبه‌ای با مجله تایم در ماه آوریل گفت که با پیشنهاد نتانیاهو برای انجام حمله‌ای مشترک با هدف عقب راندن برنامه هسته‌ای ایران مخالفت کرده است.

ترامپ در این مصاحبه گفت: «من جلوی آن‌ها را نگرفتم. ولی شرایط را برایشان راحت هم نکردم، چون فکر می‌کنم می‌توان بدون حمله به توافق رسید.»

کاخ سفید اعلام کرده که آقای ترامپ در سفر این هفته‌اش به منطقه برنامه‌ای برای بازدید از اسرائیل ندارد، اگرچه آقای هاکبی گفته رئیس‌جمهور تا پایان سال به این کشور سفر خواهد کرد. این مسأله تفاوتی آشکار با نخستین دوره ریاست‌جمهوری او دارد، زمانی که نخستین سفر خارجی‌اش شامل توقف در اسرائیل، عربستان سعودی و بخش‌هایی از اروپا بود.

هنوز مشخص نیست که آقای ترامپ تا چه حد در جریان حضورش در خاورمیانه به جنگ غزه خواهد پرداخت.

ترامپ در ابتدای روی کار آمدنش وعده داد که به جنگ میان اسرائیل و حماس پایان دهد، رنج فلسطینی‌ها را متوقف کند و گروگان‌هایی را که گروه شبه‌نظامی در حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسارت گرفت، بازگرداند. (به گفته نزدیکان او، همیشه در ذهن ترامپ این احتمال مطرح بوده که برای این تلاش‌ها برنده جایزه صلح نوبل شود. سخنگوی ترامپ در ماه مارس گفته بود که این جایزه «نامعتبر» است، مگر آن‌که به ترامپ — «رئیس‌جمهور صلح نهایی» — بابت دستاوردهایش اهدا شود.)

به گفته وزارت بهداشت غزه، بیش از ۵۰ هزار فلسطینی تاکنون کشته شده‌اند؛ آماری که بین غیرنظامیان و نیروهای نظامی تمایزی قائل نمی‌شود. حدود ۱۳۰ گروگان آزاد شده‌اند و ارتش اسرائیل اجساد دست‌کم ۴۰ نفر دیگر را بازیابی کرده است. دولت اسرائیل می‌گوید که احتمالاً حدود ۲۴ گروگان دیگر همچنان زنده هستند.

بر اساس گفته افراد آگاه از تلاش‌های دیپلماتیک، برخی از خانواده‌های گروگان‌های اسرائیلی و آمریکایی که هنوز در غزه نگه داشته می‌شوند، در حال اعمال فشار محرمانه بر ترامپ هستند تا از سفرش به خاورمیانه به‌عنوان فرصتی برای وادار کردن نتانیاهو به اقدام استفاده کند.

در هفته‌های اخیر، ترامپ کمتر درگیر تلاش برای حل این مناقشه شده، به‌رغم آن‌که در ماه فوریه با افتخار از چشم‌انداز بزرگ خود برای ساخت «ریویرای غزه» سخن گفت — به شرطی که فلسطینی‌ها به کشورهای دیگر منتقل شده باشند.

وقتی نتانیاهو در ماه آوریل به کاخ سفید رفت، برخی در اسرائیل آن صحنه را برای نخست‌وزیر تحقیرآمیز دانستند.

مایک اِوَنس، که از دوران جوانی آقای نتانیاهو او را می‌شناسد، می‌گوید نخست‌وزیر حتی اگر ترامپ هم او را به پایان جنگ ترغیب کند، تسلیم نخواهد شد — مگر آن‌که ارتش اسرائیل حماس را نابود و تمام گروگان‌ها را بازگردانده باشد.

او می‌گوید: «آیا نتانیاهو باور دارد که اگر از غزه خارج شود، حماس همه گروگان‌ها را آزاد می‌کند؟ من فکر نمی‌کنم حتی لحظه‌ای به این باور داشته باشد.»

————————
* مایکل دی. شیر، خبرنگار کاخ سفید برای نیویورک تایمز است و بیش از ۳۰ سال در زمینه سیاست گزارش تهیه کرده است.