خلع سلاح پ‌ک‌ک چه معنایی برای بغداد و اربیل دارد؟

مهمت آلاجا / میدل ایست آی / ۱۰ مه ۲۰۲۵

حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، که چالش‌های قابل توجهی برای روابط ترکیه و عراق ایجاد کرده است، در آستانه انحلال قرار دارد.

همانطور که میدل ایست آی روز جمعه گزارش داد، انتظار می‌رود پ.ک.ک به زودی پایان مبارزه مسلحانه خود علیه ترکیه را، همانطور که عبدالله اوجالان، رهبر زندانی این گروه، درخواست کرده است، اعلام کند.

همه نگاه‌ها به این است که این روند از اینجا به بعد چگونه پیش خواهد رفت.

انحلال این گروه، آینده اعضای آن را در کوه‌های قندیل، منطقه‌ای که دهه‌ها به عنوان مقر پ.ک.ک در شمال عراق خدمت کرده است، با عدم قطعیت مواجه خواهد کرد.

درخواست اوجالان، که نقطه عطفی در درگیری چند دهه‌ای بین پ.ک.ک و ترکیه است، پیامدهایی برای بازیگران منطقه‌ای خواهد داشت. بسته شدن احتمالی این پرونده پرآشوب می‌تواند روند روابط آنکارا-اربیل-بغداد را به طور قابل توجهی تغییر دهد.

این تغییر ژئوپلیتیکی پس از آغاز جنگ جاری اسرائیل علیه غزه در اکتبر ۲۰۲۳ و یک سال پس از آن سقوط رژیم اسد در سوریه رخ داد. این تحولات ضمن تضعیف متحدان ایران در منطقه، آنکارا را نیز به بازنگری در موضع خود نسبت به پ.ک.ک سوق داد.

اگرچه ترکیه بیشتر بر خلع سلاح تمرکز کرده است تا دموکراتیزه کردن مسئله کردها، اما این روند همچنان برای دولت عراق از اهمیت حیاتی برخوردار است.

عملیات فرامرزی

بغداد به طور سنتی از تعریف پ.ک.ک، که مدت‌ها درگیر درگیری با ترکیه بوده است، به عنوان مسئله خود اجتناب کرده و اظهار داشته است که اربیل و آنکارا مسئول مقابله با این گروه مسلح هستند.

آنکارا با انجام عملیات نظامی علیه پ.ک.ک در خاک عراق، که توسط دولت عراق به عنوان نقض حاکمیت خود تفسیر شده است، خشم بغداد را برانگیخته است. ترکیه با استراتژی «حذف تروریسم در منشأ آن» که در سال‌های اخیر اتخاذ شده است، عملیات هوایی را به سلیمانیه و سنجار گسترش داده و در عین حال ده‌ها پاسگاه نظامی در داخل عراق ایجاد کرده است.

مقتدی صدر، رهبر عراق، و برخی از شبه‌نظامیان عراقی تحت حمایت دولت در نیروهای بسیج مردمی (PMF)، حضور نظامی ترکیه را «اشغال» توصیف کرده‌اند.

دیپلماسی سرسختانه آنکارا، با وجود خطر آسیب رساندن به روابط دوجانبه، منجر به ممنوعیت فعالیت پ.ک.ک توسط بغداد در سال گذشته شد. خلع سلاح این گروه، بشکه باروتی را در امتداد مرز مشترک آنها خنثی خواهد کرد.

قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق، با اشاره به اینکه حضور نظامی ترکیه در عراق به عنوان پاسخی به فعالیت‌های پ.ک.ک توجیه شده است، گفته است که پس از تصویب قطعنامه، انتظار می‌رود «تمام گروه‌های مسلح و نیروهای خارجی» عراق را ترک کنند.

روابط تاکتیکی پ.ک.ک با ایران نیز می‌تواند در این دوره جدید پایان یابد. آنکارا معتقد است که تهران از برخی گروه‌های مسلح برای تضعیف نفوذ خود در عراق استفاده می‌کند. بنابراین، انحلال پ.ک.ک می‌تواند دست ترکیه را در عراق تقویت کند.

آنکارا که در روزهای اخیر روابط محکمی با رهبران شیعه برقرار کرده است، باید در این فرآیند بر دیپلماسی عمومی تمرکز کند. در حالی که ترکیه ممکن است بخواهد پس از خروج احتمالی ایالات متحده - با وجود حل شدن مشکل پ.ک.ک - برای مبارزه با گروه دولت اسلامی، ایجاد تعادل در برابر ایران یا افزایش نفوذ خود در عراق بماند، این امر می‌تواند لفاظی‌های «اشغالگر» را دوباره تقویت کند.

مبنای گفتگو

انحلال پ.ک.ک و پایان دادن به حملات آن به زیرساخت‌هایی مانند خطوط لوله نفت نیز خبر خوبی برای اقتصاد محلی خواهد بود، زیرا تجارت بین ترکیه و عراق اکنون به 20 میلیارد دلار رسیده است. علاوه بر این، پ.ک.ک به عنوان تهدیدی برای پروژه راه آهن و بزرگراه جاده توسعه دیده شده است.

انحلال این گروه، نقطه عطفی مثبت برای منطقه کردستان عراق خواهد بود، جایی که پ.ک.ک یک بازیگر مخرب بوده و صدها روستا را اشغال کرده است. هدف قرار دادن حزب دموکرات کردستان (KDP) توسط این گروه، که با آنکارا همکاری داشته است، و درگیری‌های آن با پیشمرگه‌ها، از نظر مالی و روانی به رهبری کردستان عراق آسیب رسانده است.

تقویت روابط بین پ.ک.ک و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) اوضاع را پیچیده‌تر کرده و خشم آنکارا را نسبت به این حزب سیاسی مستقر در سلیمانیه تشدید کرده است.

در بحبوحه عملیات آنکارا علیه پ.ک.ک در سلیمانیه و بسته شدن حریم هوایی ترکیه به روی هواپیماهایی که از این شهر شمالی پرواز می‌کنند، یک سیاستمدار عالی‌رتبه که اخیراً در آنجا ملاقات کردم، با ابراز هیجان از روند خلع سلاح آتی، خاطرنشان کرد: «پ.ک.ک بیش از ترکیه به ما آسیب رسانده است.»

آنکارا برای نقش رهبران کرد عراقی در ابتکار خلع سلاح که از حمایت گسترده محلی برخوردار است، ارزش قائل است. اگر پ.ک.ک در نهایت ریشه کن شود، حزب دموکرات کردستان، یک حزب ملی‌گرا، قادر خواهد بود از آسیب‌های اعتباری ناشی از همکاری با ترکیه در نبرد علیه این گروه مسلح، در امان بماند.

قابل توجه است که در درخواست اوجالان برای خلع سلاح، هیچ اشاره‌ای به یک کشور مستقل کردی و خودمختاری نشده است. یکی از دلایل اصلی مخالفت آنکارا با همه‌پرسی استقلال کردستان در سال ۲۰۱۷ در عراق، ترس از برانگیختن احساسات جدایی‌طلبانه در میان کردهای ترکیه بود.

روند پ.ک.ک زمینه‌ای برای گفتگو بین کردها در سوریه و عراق ایجاد می‌کند، در حالی که موضع حزب دموکرات کردستان در مورد ملی‌گرایی کردی را حداقل در کوتاه‌مدت تقویت می‌کند. اما در بحبوحه اختلافات شدید ایدئولوژیک بین حزب دموکرات کردستان و پ.ک.ک، رقابت سیاسی در میان‌مدت اجتناب‌ناپذیر است.

کنار گذاشتن سلاح‌های پ.ک.ک در نهایت به گرم شدن روابط بین حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان و آنکارا و سلیمانیه کمک خواهد کرد. اما تقسیم‌بندی‌های تاریخی و حوزه‌های نفوذ همچنان در سیاست‌های منطقه‌ای در ماه‌ها و سال‌های آینده تعیین‌کننده خواهند بود.

———————-
* مهمت آلاجا، پژوهشگر دانشگاهی است که بر عراق، سیاست‌های منطقه‌ای کردها و شبه‌نظامیان شیعه در خاورمیانه تمرکز دارد. او دارای مدرک کارشناسی ارشد از دانشکده سیاست و روابط بین‌الملل خاورمیانه در دانشگاه اکستر در انگلستان است.