ایران چگونه فعالیت اتمی خود را مخفی کرد؟

روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال در گزارشی می‌گوید مقام‌های جمهوری اسلامی ایران نزدیک به بیست سال پیش به اسناد محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دست یافتند و سپس این اسناد را در اختیار مقامات ارشد سیاسی و نظامی کشور قرار دادند تا بتوانند از آنها برای سرپوش گذاشتن بر فعالیت‌های مشکوک به ساخت تسلیحات اتمی استفاده کنند.

به گزارش بی‌بی‌سی، وال استریت ژورنال به نقل از “منابع اطلاعاتی کشورهای خاورمیانه” نوشته است که این اسناد که درباره سوابق فعالیت اتمی ایران بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ میلادی بود، به عنوان اسناد محرمانه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نگهداری می‌شد.

به بیان دیگر، این اسناد در واقع بیانگر این موضوع بود که سازمان بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران چه اطلاعاتی دارند و این برنامه هسته‌ای را چگونه ارزیابی می‌کنند.

این گزارش می‌افزاید، محتوی اسناد محرمانه آژانس در آن سال‌ها نشان می‌داد که ایران برای دستیابی به سلاح اتمی، مشغول فعالیت بوده است.

دیوید آلبرایت، مدیر مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل و بازرس سابق تسلیحاتی سازمان ملل گفته است که دستیابی ایران به اسناد حساس آژانس “نقض جدی امنیت داخلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محسوب می‌شود”.

نقش اسرائیل

آقای آلبرایت گفته است که با در دست داشتن این اسناد “ایران می‌توانست پاسخ‌هایش را طوری طراحی کند که به آنچه آژانس از قبل می‌دانسته اعتراف کند، اما آنچه را آژانس هنوز نمی‌دانسته، همچنان پنهان نگه دارد”.

به نوشته این روزنامه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از اظهار نظر در مورد سرنوشت این اسناد خودداری کرده و مقام‌های ایرانی هم به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخی ندادند.

ایران همواره تلاش برای دستیابی به سلاح اتمی را رد کرده و گفته است که هدفش از پیگیری برنامه اتمی، صلح‌آمیز است.

وال استریت ژورنال می‌گوید اسناد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ایران به آنها دست یافت، از جمله بیش از ۱۰۰ هزار سند و پرونده‌ای بود که توسط اسرائیل از انباری در نزدیکی تهران ربوده و به داخل اسرائیل برده شد.

برخی از این مدارک شامل یادداشت‌هایی دست‌نویس به زبان فارسی در مورد اسناد آژانس بین المللی انرژی اتمی و ضمیمه‌هایی همراه با تفسیر طرف ایرانی از آنها بوده است. در بسیاری از اسناد بررسی شده توسط وال استریت ژورنال، مقام‌های ایرانی به “روش‌های اطلاعاتی” برای دستیابی به گزارش‌های آژانس اشاره کرده‌اند.

کارشناسان آشنا به این موضوع به وال‌استریت ژورنال گفته‌اند که اسرائیل، آرشیو هسته‌ای ربوده شده از ایران را به نهادهای اطلاعاتی ایالات متحده تحویل داده و به کارشناسان مستقل از جمله مرکز بلفر در دانشگاه ‌هاروارد هم برای بررسی این اسناد دسترسی‌هایی داده است. این مرکز سه سال پیش به این نتیجه رسید که اسناد آرشیو نشان می‌دهند که برنامه هسته‌ای ایران بیش از آنچه قبلاً تصور می‌شد پیشرفت کرده است.

وال استریت ژورنال می‌گوید این اسناد را که به طور عمومی منتشر نشده‌اند، مشاهده و بررسی کرده است.

یکی از مقام‌های سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز گفته است اسناد آژانس که ایران به نحوی به آن دسترسی پیدا کرد، معتبر هستند و آقای آلبرایت که به برخی از اسناد آرشیوهای هسته‌ای دسترسی داشته و کتابی درباره آن نوشته، گفته است که اسناد به زبان فارسی که وال استریت ژورنال بررسی کرده، با آنچه او در اسناد دیگر آرشیو هسته‌ای ایران دیده، مطابقت داشته است.

در یکی از یادداشت‌های فارسی دست‌نویس پیوست شده به سوابق شرکت‌های ایرانی، محسن فخری‌زاده، مرد پشت پرده برنامه اتمی و از معاونان وزارت دفاع ایران که بعدها در حومه تهران ترور و کشته شد، تحت فشار قرار گرفته بود تا “سناریویی” ارائه دهد و درباره سوابق یک شرکت غیرنظامی که ادعا می‌کرد فعالیت آن در معدن اورانیوم ایران بوده توضیحاتی جهت ارائه به آژانس تهیه کند.

نگرانی ایران

بر اساس مجموعه‌ای از اسناد ایرانی، شرکت کیمیا معدن در دسامبر ۲۰۰۱ فعالیت خود را در موسسه ثبت شرکت‌های ایران متوقف شده عنوان کرده بود، اما در یکی از اسناد مشخص شده است که مقام‌های ایرانی دستور داده بودند که تاریخ انحلال این شرکت به مه ۲۰۰۳ تغییر پیدا کند.

هویت این فرد مشخص نیست.

وال استریت ژورنال از قول منابع خود می‌گوید این تغییر زمان به ایران فرصت داد تا به آژانس اعلام کند کار روی معدن اورانیوم توسط این شرکت، قبل از مه ۲۰۰۳ برای سازمان انرژی اتمی ایران انجام شده است تا مدرکی در حمایت از ادعای ایران مبنی بر غیرنظامی بودن این معدن و جدا بودن آن از برنامه تسلیحاتی باشد.

به گفته “مقامات اطلاعاتی خاورمیانه” و مدیران سابق آژانس بین‌المللی انرژی، وزارت دفاع ایران معدن اورانیوم موسوم به گچین را ساخته است تا بتواند موادی را برای برنامه هسته‌ای احتمالی تولید کند.

این مقام ارشد ایرانی در یکی از اسناد به فارسی نوشته است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد صحت سوابق شرکت‌های ایرانی سوال می‌کند. بر اساس همین اسناد، این مقان ایرانی به آقای فخری زاده گفته بود: “باید عجله کنیم”.

اطلاع ایران از زمان بازرسی آژانس

وال‌استریت ژورنال نوشته است که در نمونه‌ای دیگر، ماموران اطلاعاتی ایران در مه ۲۰۰۴ گزارش داخلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در اختیار مقام‌های ارشد قرار دادند تا آنها را برای یک بازرسی برنامه‌ریزی شده بازرسان آژانس آماده کنند. قرار بوده این بازرسی سه روز بعد از کارخانه تولید آب سنگین در جنوب غرب تهران در نزدیکی شهر اراک صورت بگیرد.

ایران به آژانس گفته بود که قصد دارد یک رآکتور آب سنگین برای استفاده پزشکی و تحقیقاتی در آنجا بسازد. چنین رآکتورهایی از آب سنگین به عنوان خنک کننده استفاده می‌کنند و پلوتونیوم را که قابل استفاده در تسلیحاتی اتمی است، به عنوان یک محصول جانبی تولید می‌کنند.

سند آژانس شامل جزئیات اطلاعات ماهواره‌ای و شواهد منابع باز از کار ایران در زمینه آب سنگین و فهرستی از ۱۸ سئوالی بوده که این نهاد برای پرسیدن از ایران در مورد کار آن آماده کرده بود.

این روزنامه آمریکایی نوشته است که از جمله مقام‌هایی که درباره سوابق آژانس هشدار داده بودند، علی شمخانی، وزیر دفاع وقت و دبیر کنونی شورای عالی امنیت ملی بوده است. به آنها گفته شد که آژانس بین المللی انرژی اتمی، تحقیقاتی در مورد کار آب سنگین ایران انجام داده است.

یکی دیگر از اسناد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در سال ۲۰۰۴ به دست ایران افتاد، مجموعه‌ای از گزارش‌های ۱۱۴ صفحه‌ای بود که کار تبدیل اورانیوم را که ایران در حال انجام آن بود، شرح می‌داد. این فرآیند، کیک زرد را به موادی برای تولید اورانیوم غنی شده تبدیل می‌کند.

این پرونده شامل گزارش‌هایی درباره مواد هسته‌ای بود که ایران از چین دریافت کرده بود، گزارش‌های داخلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره بازرسی‌های آژانس از تأسیسات ایران و داده‌هایی از نمونه‌هایی که آژانس از تأسیسات تبدیل ایران گرفته بود در اختیار آقای فخری زاده و یکی از معاونان اصلی وی به نام فریدون عباسی دوانی و همچنین وزیر دفاع ایران و رئیس وقت سازمان انرژی اتمی قرار گرفت.

اتهام گمراه کردن بازرسان توسط ایران

یکی دیگر از اسناد ایران مربوط به جزئیات اقدامات تهران برای گمراه کردن بازرسان آژانس از وجود یک کانتینر است که در آن فعالیت اتمی صورت گرفته بود. بازرسان قصد داشتند با تجهیزات نظارت بر تشعشعات اتمی صحت ادعاهای ایران را بررسی کنند که می‌گفت که در این کانتینر فعالیتی برای غنی سازی اورانیوم انجام نشده است.

وال استریت ژورنال می‌گوید ایران با اسنادی که جعل کرده بود به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی گفت این کانتینر را فروخته است و اثری از آن وجود ندارد.

بر اساس اسناد آژانس، ایران در یکی از مراکز اعلام نشده خود، در یک کانتینر دست به غنی سازی اورانیوم زده بود.

این روزنامه می‌گوید ایران همچنین به یک سند محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دست یافته که بر اساس اطلاعات نهادهای اطلاعاتی غرب تهیه شده بود. این سند شامل سؤالاتی بوده که آژانس می‌خواسته درباره پروژه موسوم به نمک سبز ایران بپرسد. نمک سبز روشی در مقیاس کوچک برای تولید تترافلوراید است که مرحله‌ای میانی در فرآیند تولید مواد لازم برای غنی‌سازی اورانیوم محسوب می‌شود.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سال‌ها نگران آن بود که ایران بر روی این پروژه کار می‌کرده تا تولید سوخت هسته‌ای در یک سایت مخفی را در پوشش برنامه‌های علنی اتمی خود تهیه کند.

در حالی که ایالات متحده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا می‌کنند که ایران از شفاف‌سازی فعالیت‌های هسته‌ای خود طفره می‌رود، آژانس در طول زمان عناصر بسیاری از فعالیت‌های مشکوک ایران را گرد هم آورده بود.

در سال ۲۰۱۱، آژانس اطلاعات دقیقی را درباره فعالیت‌های مشکوک گذشته ایران در زمینه تسلیحات هسته‌ای منتشر کرد. این اطلاعات از جمله شامل بسیاری از عناصری بود که در اسنادی که تهران به آنها دست یافته بود.

در سال ۲۰۱۵، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی که به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای منتشر کرد، به این نتیجه رسید که ایران “تلاشی هماهنگ برای کار روی سلاح‌های هسته‌ای را حداقل تا سال ۲۰۰۳ ادامه داده بود”.

’ابعاد احتمالی نظامی برنامه اتمی ایران’

در جریان توافق اتمی برجام، ایران با همکاری دولت باراک اوباما موفق شد پرونده موسوم به “ابعاد احتمالی نظامی برنامه اتمی” را مختومه کند.

دونالد ترامپ که چند ماه پس از اجرای توافق برجام به ریاست جمهوری آمریکا رسید، در زمان رقابت‌های انتخاباتی این توافق را “بدترین توافق” که ایالات متحده در آن مشارکت داشته نامید و سرانجام از آن خارج شد.

دولت آقای ترامپ ادعا می‌کرد که ایران از برنامه اتمی خود و توافق برجام به عنوان سرپوشی برای دستیابی به سلاح اتمی استفاده می‌کند.

با خروج آمریکا از برجام مجموعه‌ای از شدیدترین تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران به اجرا گذاشته شد. اما با پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری، ایران و آمریکا هر دو به بازگشت به تعهدات خود در برجام ابراز علاقه کردند.

ایران مدتی پس از خروج آمریکا از برجام و پس از ترور قاسم سلیمانی فرمانده وقت نیروی قدس - شاخه برون مرزی سپاه پاسداران پاسداران انقلاب اسلامی - تعهدات اتمی خود را گام به گام کنار گذاشت و در دوره ریاست جمهوری جو بایدن به اقدامات تازه‌ای همچون غنی سازی با خلوص ۶۰ درصد دست زده و همزمان بازرسی‌های آژانس را هم کاهش داد.

رافائل گروسی مدیرکل آژانس گفته است که این میزان غنی سازی اورانیوم فقط در کشورهایی صورت می‌گیرد که بمب اتمی می‌سازند. اما ایران می‌گوید هدفی جز استفاده صلح آمیز از این میزان غنی سازی ندارد.

ایران و آمریکا در مذاکراتی غیرمستقیم که از بهار سال گذشته آغاز شده تلاش‌هایی برای احیای برجام صورت دادند، اما با مخالفت ایالات متحده با حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست آمریکا در مورد سازمان‌های تروریستی خارجی، بازگشت دو طرف به برجام در ابهام مانده و عملا مذاکرات آن هم به بن بست کشیده شده است.