آیا حکومت ایران در اینستاگرام نفوذ کرده‌است؟

بی‌بی‌سی فارسی

همزمان با اعتراض‌های اخیر در ایران، بعضی از کاربران اینستاگرام و فیسبوک گزارش داده‌اند که پست‌هایشان درباره اعتراضات در این شبکه اجتماعی حذف شده است. بی‌بی‌سی به روایت‌هایی دست پیدا کرده که از احتمال “نفوذ” طرفداران حکومت ایران به شرکتی به نام ‘تلاس اینترنشنال’ خبر می‌دهد؛ شرکتی که مسئول اصلی رسیدگی به محتوای اینستاگرام و فیسبوک است.

یک کارمند سابق و یک کارمند فعلی این شرکت به بامداد اسماعیلی، خبرنگار در آلمان که برای بی‌بی‌سی فارسی گزارش تهیه می‌کرد، گفته‌اند‌ بعضی از مسئولان نظارت بر محتوا، “به سلیقه خود” مطالب کاربران را حذف می‌کنند. ادعایی که با اظهارات شکایت‌آمیز کاربران اینستاگرام و فیسبوک درباره حذف مطالبشان مطابقت دارد.

آن طور که پرهام قبادی، در گزارش خود برای برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌‌سی فارسی می‌گوید شرکت ناظر بر محتوای اینستاگرام و فیسبوک، که پیش‌تر نامش ‘سی‌سی‌سی’ بوده، در سال ۲۰۱۹ به شرکتی به نام تلاس اینترنشنال فروخته شد. یکی از کارهای ‘تلاس اینترنشنال’ رسیدگی به شکایت کاربران اینستاگرام و فیسبوک است. در واقع این وظیفه را اینستاگرام و فیسبوک به تلاس اینترنشنال در شهر اسن آلمان، محول یا اصطلاحا برون‌سپاری کرده‌اند. اینستاگرام و فیسبوک دو شرکت زیرمجموعه شرکت متا هستند که صاحب واتس‌اپ هم است. مالکیت همه این شرکت‌ها در نهایت به مارک زوکربرگ می‌رسد.

شرکت متا در جواب به بی‌بی‌سی فارسی درباره احتمال نفوذ در تلاس اینترنشنال گفته، قوانین این شرکت بسیار دقیق است و عملکرد کارکنانش را به دقت بررسی می‌کند تا خطایی انجام نشود.

اما علیرضا منافی، پژوهشگر اینترنت، می‌گوید تعداد کارمندان شرکت‌های ناظر بر محتوا در این شبکه‌ها آنقدر زیاد است که نمی‌شود بر گرایش‌های آنها کنترل داشت و باید از هوش مصنوعی برای کنترل استفاده کرد.

آیا از ایران ‘خط می‌گیرند؟’

دو کارمند سابق و فعلی تلاس اینترنشنال می‌گویند چندصد ایرانی در این شرکت در شهر اسن آلمان کار می‌کنند که بیشترشان دانشجو هستند. در گزارش ۶۰ دقیقه برای حفظ امنیت این افراد، نام مستعار برایشان انتخاب شده است.

مهدی، کارمند شرکت تلاس اینترنشنال، گفته شاهد بوده که افرادی در این شرکت “به نفع” حکومت جمهوری اسلامی ایران اقداماتی انجام داده‌اند.

به گفته مهدی: “چیزی که من خودم شاهدش بودم، این است که کسانی، چه در سطح پایین چه در مقام‌های بالاتر، به قول خودشان طرفدار حکومت هستند و می‌شود فهمید که از طرف حکومت خط‌هایی می‌گیرند و کارهایی انجام می‌دهند. من خودم می‌توانم بگویم چند نفر را به چشم دیدم…. نیروهایی را در شرکت ما دارند که سعی می‌کنند سیاست‌ خودشان را پیش ببرند. در ایران هم می‌دانیم نیروهایی هستند که پول می‌گیرند تا یک پست را فله‌ای ریپورت کنند.”

سوال اینجاست که برای حذف یک یادداشت یا پست، فقط شکایت یک نفر کافی است یا باید شکایت یا به اصطلاح ریپورت فله‌ای انجام شود؟

یکی دیگر از کارمندان سابق این شرکت با نام مستعار علی در شهر اسن آلمان به بامداد اسماعیلی توضیح داد که بعضی کارمندان تلاس اینترنشنال “سلیقه‌ای” عمل می‌کنند.

علی می‌گوید کارمندان دوره‌هایی می‌گذرانند که چطور تصمیم بگیرند و چه پستی را می‌توانند حذف کنند. اما به گفته او بیشتر کارمندان ایرانی که آنجا کار می‌کنند، دانشجویانی هستند که به ایران رفت‌وآمد دارند.

او گفت: “ما در اتاق کار اجازه همراه داشتن گوشی تلفن نداشتیم. کسانی بودند که زمان استراحت به رخت‌کن می‌رفتند و با گوشی خود پستی را ریپورت می‌کردند یا شخصی را ریپورت می‌کردند که می‌خواستند حساب کاربری‌اش بسته شود. بعد، شکایت زیر دست همین افراد می‌آمد و تقریبا می‌توانستند درباره حساب‌های کاربری هر تصمیم شخصی بگیرند و در نهایت عواقب خاصی هم نداشت.”

مهدی، کارمند تلاس اینترنشنال، درباره شمار کارمندان ایرانی این شرکت می‌گوید آمار دقیقی ندارد اما حدس می‌زند در بخش فارسی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر مشغول کار باشند. او می‌گوید جدیدا عده دیگری هم به کارمندان فارسی‌زبان اضافه شده‌اند.

علیرضا منافی، پژوهشگر اینترنت و حقوق دیجیتال در ترکیه، که نگاه بسیار منفی به فیسبوک دارد، می‌گوید شرکت مادر متا، در تاریخ فعالیتش “هیچ کارنامه شفافی درباره کاربران نداشته و نه تنها حافظ حریم خصوصی کاربرانش نبوده، بلکه بی‌طرفی را هم رعایت نکرده است.”

او اعتقاد دارد حذف تصاویر تظاهرات در ایران و هشتگ‌های مربوط به آن باعث تقویت این استدلال حکومت جمهوری اسلامی است که می‌گوید اعتراض‌ها چندان گسترده نیست.

چه کسی تصمیم می‌گیرد؟

آیا کارمندان شرکت ناظر بر محتوای شبکه‌های اجتماعی اینستاگرام و فیسبوک می‌توانند بدون آگاهی و توبیخ از طرف مدیران، پست‌های کاربران دیگر را “به میل خود” حذف کنند؟

مهسا علیمردانی، پژوهشگر اینترنت در موسسه ‘آرتیکل ۱۹’ در لندن می‌گوید در مورد تصمیمات، متا چندان شفاف نیست که آیا یک فرد پشت تصمیم است یا یک سیستم اتوماتیک تصمیم می‌گیرد که هشتگی را حذف کند.

علی کارمند سابق تلاس اینترنشنال استدلال می‌کند که تصمیمات شخصی تعیین‌کننده است: “بازرس تنها ۱۰ درصد شکایاتی را که می‌رسید،‌ بررسی می‌کرد؛ برای مابقی ۹۰ درصد شما تصمیم می‌گرفتید که مثلا پروفایل طرف باید حذف شود، عکس یا پست حذف شود یا هر تصمیم دیگر. اگر کارمندی به پروفایلی برمی‌خورد که مشکل شخصی با او داشت، می‌توانست خودسرانه تصمیم بگیرد. اگر هم بازبینی می‌شد و کسی متوجه می‌شد، در آمار دقت ما، تاثیر جزئی‌ای داشت. یعنی حتی اگر [مدیریت] می‌فهمیدند، باز اتفاق خاصی برای آن شخص نمی‌افتاد.”

اما شرکت متا در پاسخ به بی‌بی‌سی فارسی گفته است: “ما گروهی از ۱۵ هزار بررسی کننده محتوا داریم که محتواها را به ۷۰ زبان از جمله زبان فارسی بررسی می‌کنند و آنچه را ناقض قوانین ما باشد، حذف می‌کنند. چه محتوایی که از طرف کاربران گزارش شده باشد و چه محتوایی که فناوری ما آن را مشکوک بداند. در این مقررات، آگاهانه جزئیاتی تعبیه شده که جایی برای غرض‌ورزی و تفسیر باقی نگذارد. تصمیم‌های بررسی‌کنندگان محتوا هم ممیزی می‌شود تا از دقت آنها اطمینان حاصل شود.”

بازبین‌هایی که شرکت متا برای بررسی شکایت‌ها و گزارش‌ها درباره زبان فارسی استخدام کرده در دفاتر مختلف آن، از جمله در اسن آلمان، مستقرند.

شرکت متا به گزارش‌ها درباره حذف هشتگی مربوط به اعتراضات شهر #هفشجان که طی چند روز گذشته منتشر شده بود رسیدگی کرده اما کارشناسان آن شواهدی مبنی بر این که هشتگ هفشجان حذف شده باشد پیدا نکرده‌اند.

از نظر این شرکت احتمالا کاربران موقع جستجوی این هشتگ آن را اشتباهی تایپ کرده‌اند. مثلا به جای هفشجان، هشفجان را جستجو کرده‌اند. هر دو هشتگ هفشجان و هشفجان حالا در دسترسند و بدون مشکل در جستجوها ظاهر می‌شوند.

متا که مالک آن مارک زوکربرگ است و اخیرا نام خود را از فیسبوک به متا تغییر داده، می‌گوید ۴۰ هزار نفر پرسنل برای بازبینی محتوا در شبکه‌های اجتماعی خود استخدام کرده که ۱۵ هزار نفر آنها بر محتوای غیرانگلیسی متمرکز هستند که ۷۰ زبان از جمله فارسی را شامل می‌شوند.

سیاست ‘تحریک به خشونت’ چیست؟

حساب کاربری ‘۱۵۰۰ تصویر’، که اخبار اعتراضات را پوشش می‌دهد، اعلام کرده بود پست‌های تصویری اینستاگرامش درباره تظاهرات به دلیل داشتن شعار “مرگ بر خامنه‌ای” حذف شده است. این حساب کاربری در توییتر اعلام کرده که پس از شکایت به فیسبوک، شرکت ناظر اعلام کرده دو هفته این کار را متوقف می‌کند تا مطالب مربوط به تظاهرات منتشر شود.

مهسا علیمردانی پژوهشگر موسسه ‘آرتیکل ۱۹’ ،که پژوهشگر اینترنت در دانشگاه آکسفورد هم هست، توضیح می‌دهد که قوانین فیسبوک و اینستاگرام برای تصاویر تظاهرات و در بخش “تحریک به خشونت” شامل همه کشورها است. او مثال می‌زند که تهدید به مرگ یک نماینده کنگره در آمریکا با شعار “مرگ بر رهبر” در ایران هر دو در یک سطح “تحریک به خشونت” ارزیابی می‌شوند؛ در حالی که به گفته این کارشناس، دومی در ایران به معنای “تهدید واقعی به کشتن کسی به کار نمی‌رود.”

این پژوهشگر دانشگاه آکسفورد با اشاره به احتمال درست بودن این ادعا که ممکن است افرادی وابسته به حکومت‌ها به داخل این شرکت‌های ناظر شبکه‌های اجتماعی نفوذ کرده باشند، به کاربران توصیه می‌کند که هیچ‌گاه از شبکه‌هایی که پیام‌رسان‌هایشان رمزگذاری (انکریپت) نشده، برای فرستادن اطلاعات حساس استفاده نکنند.

مهسا علیمردانی می‌گوید پیام‌های اینستاگرام و تلگرام رمزگذاری نشده اما شبکه سینگال از این نظر امن‌تر است و “حتی واتس‌اپ در این زمینه به اینستاگرام ارجحیت دارد.”