عمران‌خان و برگ "توطئه آمریکا"/ صابر گل‌عنبری

پاکستان همسایه شرقی ایران و از قدرت‌های منطقه‌ای و تنها کشور اسلامی دارای بمب اتم این روزها شاهد اتفاقات سیاسی مهمی است که برآیند آن در سایه وضعیت جدید افغانستان و در کل اوضاع منطقه و جهان نه تنها داخلی بلکه می‌تواند منطقه‌ای باشد.

ماجرا از آنجا شروع شد که مخالفان دولت پاکستان و عمران خان از چند هفته پیش تحرکاتی را برای رای عدم اعتماد به کابینه را شروع کردند و متعاقب آن با موافقت ۱۹۵ نماینده از مجموع ۳۴۲ تصمیم بر رای عدم اعتماد گرفته می‌شود و خود ریاست پارلمان هم آن را در دستور کار قرار می‌دهد؛ ناگفته نماند که عدم اعتماد به کابینه به ۱۷۰ رای نمایندگان نیاز دارد.

در این هنگام، وقتی حزب انصاف و عمران خان با این میزان رای مخالف، سقوط کابینه را حتمی می‌دیدند، کاملا احساس خطر کرده و معاون رئیس پارلمان در “اقدامی غیر قانونی” به گفته یک دوست تحلیلگر پاکستانی، طرح رای اعتماد را پس می‌گیرد و اپوزیسیون و احزاب سیاسی در مقابل یک اقدام غیر منتظره قرار می‌گیرند. پس از آن عارف علوی رئیس جمهور پاکستان به پیشنهاد عمران خان دستور انحلال پارلمان را صادر می‌کند و خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام می‌شود؛ اما در عین حال عمران خان و کابینه‌ موقت کار خود را ادامه می‌‍دهند.

عمران خان در مواجهه با احزاب مخالف خود به حربه توطئه خارجی متوسل می‌شود و از توطئه آمریکا برای ساقط کردن دولتش که تنها یک سال و نیم از عمر آن باقی مانده است، خبر می‌دهد و این گونه تلاش می‌کند تا افکار عمومی پاکستان را که غالبا مخالف آمریکا و سیاست‌هایش هستند، به نفع خود تحریک و به خیابان بکشاند.

واقعیت این است که پاکستان نیز با توجه به اهمیت ژئوپلتیک آن در منطقه از مداخلات خارجی چه منطقه‌ای چه بین‌المللی به ویژه مداخله آمریکا به دور نبوده و نیست، اما علم کردن مداخله آمریکا از جانب عمران خان بیشتر اقدامی در جهت استفاده ابزاری از آن برای ساکت کردن مخالفان و کسب حمایت افکاری عمومی در تقابل داخلی به نظر می‌رسد. در این شرایط حساس بین‌المللی که آمریکا و متحدان اروپایی‌اش کل اهتمام خود را مصروف مواجهه با روسیه می‌کنند و در این راستا هم در صرافت کاهش تنش و آرام سازی اوضاع در دیگر مناطق پرتنش از جمله خاورمیانه هستند، فعلا منفعتی در تنش‌زایی از طریق “توطئه” علیه دولت عمران خان با وجود نارضایتی از او ندارد.

برای فهم و درک اتفاقات اخیر پاکستان لازم است به قبل از دوره نخست‌وزیری عمران احمد خان نیازی (قبل از ۱۸ آگوست ۲۰۱۸) و شرایطی برگردیم که موجب رسیدن عمران خان به قدرت در پاکستان شد. قدرت گرفتن خان محصول شکاف میان کانون‌های قدرت دولت پنهان در پاکستان و وضعیتی بود که هنوز انقلاب‌های عربی با وجود کودتا در مصر برای ملت‌های دیگری خوش‌طنین بود.

وضعیت پاکستان از جهت مداخله نظامیان و ارتش در قدرت تا حدودی نسخه‌ای ضعیف‌تر از وضعیت ترکیه قبل از ظهور عدالت و توسعه و به قدرت رسیدن اردوغان است. از این رو، ارتش یک پای ثابت و طرف اصلی معادلات و مناسبات قدرت در پاکستان است. همین ارتش چهار سال پیش در نتیجه نارضایتی از دو حزب مسلم لیگ نواز شریف و حزب مردم که از زمان استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۸ به تناوب قدرت را در دست داشتند و همچنین احساس نیاز به تغییری سیاسی در کشور متاثر از فضای منطقه عربی به شکست تابوی چرخش قدرت میان دو حزب پیش‌گفته گرایش پیدا کرد و این گونه شد که عمران خان که همیشه سودای نخست‌وزیری داشت، پس از پیروزی حزبش در انتخابات بر این کرسی نشست.

عمران خانِ کریکت‌کار که وعده‌های رنگین و شعارهای جذاب انتخاباتی سهم بسزایی در رسیدن او به قدرت و تابوشکنی داشت، ظرف سه سال اخیر نتوانست اعتماد ارتش را جلب کند و حتی در مواردی نیز خشم آن را برانگیخت و در تلاش بود تا ژنرال مورد علاقه خود را ابتدا به سمت ریاست دستگاه اطلاعاتی و سپس فرماندهی ارتش برساند. در این شرایط که روابط عمران خان و ارتش، تنشی پنهانی را به ویژه در ماه‌های اخیر تجربه می‌کرد و به دلایلی از جمله ناکارآمدی دولتش و سیاست‌هایش و همچنین مانع‌تراشی‌های دولت پنهان نتوانست به وعده‌های انتخاباتی خود عمل کند و حتی بعضا اوضاع بدتر از سال ۲۰۱۸ و افکار عمومی از او ناراضی شد، مخالفانش فرصت را غنیمت شمرده و در اندیشه گرفتن قدرت از او برآمدند.

البته در این میان، آمریکا به دلایلی همچون بازی عمران خان با برگ روسیه و مخالفت وی با تاسیس پایگاه نظامی آمریکا از خان و اختلاف نظر درباره اوضاع افغانستان ناخرسند بود و عربستان نیز رضایت چندانی از او نداشت. اما اتفاقات اخیر را نمی‌توان به ویژه در این شرایط به ناخرسندی واشنگتن و اختلافات با آن ربط داد؛ هر چند اینجا نارضایتی ریاض از او می‌تواند در تحریک مخالفانش نقش داشته باشد.

به هر حال، عمران خان با جبهه‌ای قوی روبرو است؛ از یک طرف، به دلیل عملی نشدن وعده‌هایش تا حدود زیادی حمایت افکار عمومی را از دست داده و از طرف دیگر ارتش و دستگاه اطلاعات دل خوشی از او ندارد و از دیگر سو نیز احزاب مخالف کمر همت به زمین زدن او بسته‌اند. اما این بدان معنا نیست که ارتش نیز همچون مخالفان به فکر حذف خان در شرایطی پرتنش باشد. این گونه پیداست که ارتش نگران بالا گرفتن تنش‌ها و کشمکش‌های داخلی و خروج اوضاع از کنترل است و از این رو چه بسا با وجود ناخرسندی از عمران خان تمایلی به حذف دردسرساز او نداشته باشد؛ به ویژه که تنها یک سال و اندی از دوره نخست وزیری وی باقیمانده است؛ از بیم این که مبادا کار به درگیری‌های خیابانی و مداخله نظامی و اعلام حکومت نظامی کشیده شود.

اکنون که تنش داخلی به مرحله حساس و چه بسا انفجار رسیده است، همه نگاه‌ها به دیوان عالی پاکستان دوخته شده است. اپوزیسیون برای لغو تصمیم معاون رئیس پارلمان برای لغو رای عدم اعتماد به کابینه به دیوان عالی شکایت برده است. اما دیوان عالی برای سومین روز متوالی تصمیم‌گیری در این باره را به تعویق انداخته است و این رفتار نیز معطوف به عواقب خطرناک تصمیم در این باره است. کما این که تعویق مستمر تصمیم گیری نشان می‌دهد که دیوان عالی پاکستان فعلا تمایلی برای لغو تصمیم نائب رئیس پارلمان ندارد که در صورت اتخاذ چنین تصمیمی، عدم اعتماد به عمران خان و کابینه‌اش در پارلمان رای خواهد آورد و خان صلاحیت خود را برای تصدی این منصب از دست خواهد داد.

این گونه به نظر می‌رسد که دیوان عالی پاکستان با تعویق مکرر اتخاذ تصمیم مقتضی به بهانه شنیدن آرا و ادله مخالفان، می‌خواهد شرایط را به سمت یک تفاهم میان نیروهای سیاسی مخالف و موافق سوق دهد. احتمالا این رویکرد هم با تفاهم با ارتش و دستگاه اطلاعاتی باشد. اما اگر این تفاهم حاصل نشود، باید دید چه تصمیمی را خواهد گرفت.

در کل، اشاره عمران خان به واقعه کربلا معطوف به عدم کوتاه آمدن وی و مقابله عملی با تصمیم به حذفش است و پافشاری مخالفان بر این مساله می‌تواند پاکستان را وارد دوره‌ پرتنش سیاسی کند. در این وضعیت تنش‌زا و در سایه بازی عمران خان با برگه توطئه خارجی و تحریک افکار عمومی حتی برگزاری انتخابات چندان به نفع مخالفان نیست.

در کل باید منتظر ماند و دید چه اتفاقی خواهد افتاد.