آیا پوتین از هیتلر الهام گرفته است؟

رخداد امروز به دلایل بسیاری در تاریخ خواهد ماند حتی اگر کاری که پوتین کرد به فتحِ سه‌روزۀ اوکراین ختم نشود! اگر کسی ادعا کند تیم پوتین در طراحی استراتژیِ تهاجمیِ خود از هیتلر الهام گرفته است، ارزیابی اشتباهی نداشته است. در سال ۱۹۳۹ مردم آلمان همین روحیۀ امروزِ مردم روسیه را داشتند: آلمانی‌ها عقدۀ بزرگِ شکست و تحقیر در جنگ اول را داشتند و پوتین هم پیشرانۀ روحی برای کشاندن مردمِ روسیه به دنبال اهداف تهاجمی خود را بر احساس باختِ مردم روسیه در ماجرای فروپاشی و تجزیه اتحاد شوروی استوار کرده است. هر دو ملت هم، در صدد جبران این باخت تاریخی بودند. پوتین امروز همان کاری را کرد که هیتلر در اواخر دهۀ ۳۰ قرن پیش کرد.

از نظر تاکتیکی نیز مشابهت غریبی دارد‌: بریتانیا که طرف اصلیِ هیتلر در دوران پیشاتهاجم بود در موقعیت ضعف سیاسی قرار داشت، همان‌گونه که اکنون ایالات متحده خود را در جلوگیری از تحرکات پوتین دست بسته می‌یابد. چمبرلین، نخست‌وزیر بریتانیا در برابر تدارک آشکار هیتلر برای حمله به چک‌اسلواکی و لهستان، خود را به یک کاغذ امضای هیتلر دلخوش کرده بود که با او دربارۀ عدم تعرض امضا کرده بود. او را هرهیتلر(آقای هیتلر) خطاب می‌کرد و به حرفش باور داشت، هرچند همه در بریتانیا چنین فکر نمی‌کردند. چمبرلین سیلی محکمی خورد!

از جنبۀ عملیاتی هم مشابهت‌های بسیاری هست. هیتلر از لهستان بهانه‌جویی می‌کرد و داستانِ جعلی‌اش که می‌گفت لهستانی‌ها به ایستگاه رادیویی آلمان حمله کرده و به هیتلر فحش داده‌اند بسیار خواندنی و دردناک است (همۀ داستان و از جمله زمینۀ سیاسی شروع جنگ جهانی دوم در کتاب «حصاری از دروغ» از نشر نی آمده است). به طرزی حیرت‌آور، پوتین ساعت شروع حمله را هم ۵ صبح قرار داد که همان ساعت انتخابیِ هیتلر است. هیتلر سه‌روزه لهستان را فتح کرد که انگار سرنوشت اوکراین هم همین خواهد بود.

اما مشابهت‌های رخ ندادۀ دیگری هم باقی مانده است که البته ممکن است رخ ندهند اما زمینۀ آنها آماده است: اولینِ آن‌ها، وجود کشورهای کوچکِ ضعیفِ دیگری بین اروپای غربی (هستۀ اصلی ناتو) و روسیه است که اگر پوتین از ناتو خوف نکند و کار بالا بگیرد، بعد از اوکراین نوبت اشعالِ احتمالی آن‌ها (مانند مجارستان و رومانی و بلغارستان برای هیتلر و، لیتوانی، لاتویا، استونی، و همچنین برخی از همین کشورها برای پوتین) خواهد بود. بعد از ایالات متحده، نوبتِ سه قدرت اصلی اروپا (آلمان، بریتانیا و فرانسه ) خواهد بود که احتمالاً برای مقاومت در برابر چنین تهاجمی مِن‌مِن کنند و لکنت زبان بگیرند و بی‌عملی پیشه کنند. حرف‌های دبیرکل ناتو فضایی صرفاً پیش‌گیرنده و همراه با تهدید داشته و باید منتظر ارزیابی‌های بیشترِ اعضای ناتو باشیم. شاید تاریخ، نه موبه‌مو اما نمایش‌وار تکرار شود.

مشابهتِ احتمالیِ دیگر، وجود یک متحد قدرتمند برای پوتین، مانند ژاپنِ قدرتمند برای هیتلر در منتهی‌الیه شرق آسیاست: چین! چین قدرتِ اولِ نیم‌کرۀ شرقی، هم در زمینۀ اقتصادی و هم احتمالاً نظامی است و سوگیریِ عمده‌ای به نفع روسیه در تهاجم به اوکراین داشته است. خودش هم در مورد رهگیری‌های ایالات متحده در بازارهای مورد تهاجم چین و هم دربارۀ مسائل استراتژیک نظامی (چشمِ چین به تایوان و پیشروی در دریاها از طریق ساخت جزایر مصنوعی) منافعی در به هم خوردنِ موقعیتِ موازنۀ قوا و حوزه‌های نفودِ نظامی دارد و حمایتِ بی‌چون‌وچرا از روسیه، در این مورد کمی افق را تیره می‌کند.

جهان در آستانۀ به هم خوردنِ احتمالیِ توازن‌های موجود و حرکت به سمت موازنه های تازه در منافع، سیاست‌ها‌، اتحادها و همبستگی‌ها و البته مرزهای نطامی و بازارهاست.

* شورای سردبیری جامعه نو