جمعه ۲۸ ارديبهشت ۱۴۰۳ -
Friday 17 May 2024
|
نویسندگان: شروتی پونیا و مارک فیناد
میدل ایست نیوز
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (مِنا) هسته معاملات تسلیحاتی و میدان جنگ درگیریهای شدید شده است. رقابتهای تسلیحاتی در منطقه به ویژه از زمان درگیری سوریه و جنگ داخلی لیبی در سال ۲۰۱۱ مشهود بود و ایالات متحده، روسیه، فرانسه، بریتانیا، آلمان، چین و دیگران مشغول فروش چند میلیارد دلاری تسلیحات به کشورهای منطقه بودهاند. اطلاعات موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم (SIPRI) نشان میدهد که در حالی که تجارت جهانی تسلیحات در سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲ روندی ثابت داشته، تجارت تسلیحات به منطقه مِنا ۲۵درصد افزایش یافته و در مقایسه با دوره پنج ساله قبل از آن، سهم بازار منطقه از ۲۶ به ۳۳ درصد رسیده و سهم سایر مناطق کاهش داشته است.
امروز، منطقه بیش از ۴۷ درصد از کل صادرات تسلیحات جهانی ایالات متحده را دریافت میکند و عربستان سعودی به تنهایی وارد کننده ۲۴درصد از کل محمولههای تسلیحاتی ایالات متحده است. واردات تسلیحات منطقه از سال ۲۰۱۱ رشد سریعی داشته و به ویژه در عربستان سعودی (+۶۱درصد)، مصر (+۱۳۶درصد) و قطر (+۳۶۱درصد) قابل توجه بوده است. چهار کشور از ده کشور بزرگ واردکننده تسلیحات در جهان در سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰، در خاورمیانه (عربستان سعودی، مصر، قطر و امارات متحده عربی) بودند و عربستان سعودی با ۱۱درصد از کل واردات تسلیحات در سطح جهانی، به عنوان اولین واردکننده جهان شناخته شد. همه صادرکنندگان اصلی یک یا دو کشور از منطقه را در میان سه مشتری اصلی خود دارند: ایالات متحده عربستان سعودی را دارد و فرانسه مصر و قطر را و بریتانیا به عربستان سعودی و عمان تسلیحات میفروشد و آلمان هم الجزایر و مصر را دارد و روسیه و چین هم به الجزایر تسلیحات میفروشند.
مطابق با افزایش قراردادهای تسلیحاتی در خاورمیانه، هزینههای نظامی نیز با سرعت بالایی افزایش داشتهاند. بر اساس گزارش بانک جهانی، در سال ۲۰۲۰ میانگین هزینههای نظامی از نظر سهم تولید ناخالص داخلی در خاورمیانه ۴.۹درصد یا دو برابر میانگین ۲.۴درصدی جهان بوده است. دادههای «SIPRI» نشان میدهد که از ۱۰ خرج کننده برتر نظامی از نظر تولید ناخالص داخلی، هفت تای آنها در منطقه منا قرار دارند و از ۱۰ کشور برتر از نظر سرانه هزینه نظامی هم شش کشور از خاورمیانه هستند.
درگیریهای منطقه یک محرک و انگیزه مهم در معاملات تسلیحات به شمار میروند و این درگیریها در نتیجه مداخلههای خارجی در درجات مختلف تشدید شدهاند. اختلافات همیشگی بین اسرائیل و برخی کشورهای عربی و ایران آشکارترین درگیری در منطقه است. کشورهای ثروتمند خلیج فارس در پی جنگها در یمن، سوریه و لبنان، وارد رقابت تسلیحاتی منطقهای شدهاند. برنامه هستهای مناقشه آمیز ایران و جنگهای نیابتی در همسایگی این کشور یکی دیگر از عوامل مهم دیگر در پدید آمدن تصور از نوعی تهدید است که افزایش معاملات تسلیحاتی در منطقه را در پی داشته است.
سیاست خارجی ایالات متحده هم نقش مهمی در این روند داشته است. دولت جو بایدن اخیرا با توجه به مداخله عربستان در جنگ یمن، سیاست ارسال تنها تسلیحات «دفاعی» به این کشور را در پیش گرفته و با این حال، وزارت خارجه آمریکا بر یک معامله تسلیحاتی بزرگ شامل ۲۸۰ موشک هوا به هوا به ارزش ۶۵۰ میلیون دلار مهر تایید زده است.
در جهان عرب، ایران برای بسیاری از کشورها دشمن مشترک محسوب میشود. امارات متحده عربی، یکی دیگر از متحدان نزدیک آمریکا، بر سر قراردادی به ارزش ۲۳ میلیارد دلار برای واردات هواپیماهای جنگنده اف-۳۵، پهپادهای مسلح و سایر تجهیزات ساخت آمریکا مذاکره کرده که البته این گفت و گوها اکنون به حالت تعلیق درآمده است. امارات و عربستان هر دو در جنگ یمن که یکی از بدترین فجایع انسانی جهان است، درگیر هستند.
ایالات متحده بر سر قراردادهای تسلیحاتی در منطقه با روسیه رقابت شدیدی دارد. روسیه تامین تسلیحاتی مشتریان اصلی خود، یعنی الجزایر و مصر و عراق را افزایش داده، اما اساسا به دنبال فرصتی برای پایان دادن به انحصار آمریکا بر بازار تسلیحات در پادشاهیهای عرب خلیج فارس است. کشورهایی مانند عربستان و امارات که به دلیل جنگ یمن مورد انتقاد قرار گرفته و از استانداردهای کنترل صادرات آمریکا به ویژه در فناوری و موشکها با کاربرد دوگانه ناخشنودند، به دنبال جایگزینی تسلیحات آمریکایی هستند. با این حال، روابط ویژه روسیه با ایران و چشم انداز فروش تسلیحات جدید روسی به تهران از جمله جنگندههای سوخو-۳۵ که امکان فروش آنها به الجزایر و مصر وجود ندارد، میتواند در جهت عکس جاه طلبیهای روسیه در به چالش کشیدن انحصار آمریکا عمل کند.
روسیه و چین، اگرچه رقیب هستند، اما هر دو نحوه استفاده از سامانههای تسلیحاتی خود را نادیده میگیرند. چین یکی از سه صادرکننده اصلی پهپادهای مسلح در جهان (بعد از آمریکا و اسرائیل) است و در سالهای اخیر علاوه بر عراق و مصر، کشورهای حوزه خلیج فارس را مشتری قلمداد کرده.
کشورهای شمال آفریقا مانند لیبی، الجزایر و مراکش نیز به طور پیوسته در این رقابت تسلیحاتی سهیم بودهاند. برآوردهای «SIPRI» حاکی از افزایش ۶۴درصدی واردات تسلیحات الجزایر در مقایسه با سطوح ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ بوده و این در حالی است که در سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ الجزایر و مراکش ۷۰درصد از کل واردات تسلیحات اصلی آفریقا را به خود اختصاص دادند.
نیروهای شبه نظامی محلی و گروههای شورشی نیز بخش بزرگی از محمولههای تسلیحاتی قاچاق را که تقریبا همیشه به طور قانونی تولید یا صادر شده، به دست آوردهاند. این انحراف عمدی یا غیرعمدی انحراف مقصد تسلیحات ضربه بزرگی به تلاشهای بین المللی کنترل تسلیحات مانند معاهده تجارت تسلیحات بوده است. با توجه به بی ثباتی شرایط درگیری، برخی از تسلیحات صادر شده رسمی توسط یکی از تامین کنندگان اصلی که به دست یک گروه مسلح افتاده، علیه نیروهای صادرکننده یا متحدانش استفاده شده است. نمونه این امر تسلیحات آمریکایی تحت اختیار داعش بود.
اگرچه کشورهای عربی هنوز تسلیحات و مهمات را از تولیدکنندگان برتر وارد میکنند، قدرتهای منطقه همچنین رویای توسعه صنایع نظامی را در سر میپرورانند. اسرائیل و مصر مثال بارزی هستند. اسرائیل فروش فناوریهای پیشرفته به ژاپن و هند و همچنین کشورهای عربی خلیج فارس که توافق آبراهام را با آنها منعقد کرده، به صادرکننده پیشرو تسلیحات تبدیل شده است.
جنگهای منطقهای در منطقه منا به رقابت تسلیحاتی در رقابت جهانی برای هژمونی دامن زدهاند. این شرایط در نتیجه فراوانی منابع نفت، گاز و مواد معدنی و همچنین اختلافات ژئوپلیتیک تشدید شده است. از این رو، قدرتهای بزرگ که این وضعیت را ابزاری برای رقابت میدانند، به طور مشابه در تشدید درگیریها در منطقه درگیر هستند و شورای امنیت سازمان ملل به وضوح در انجام وظایف خود در قبال این درگیریها ناتوان است.
| |||||||
ايران امروز
(نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايتها و نشريات نيز ارسال میشوند معذور است. استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2024
|