گره اقتصاد ایران، حاصل افراطی‌گری در سیاست خارجی است

امتداد: نخستین نشست از سلسله‌نشست‌های جبهه اصلاحات ایران در کلاب‌هاوس با عنوان «رفع تحریم‌ها و سیاست خارجی توسعه‌محور» با حضور محسن امین‌زاده، معاون وزیر امورخارجه در دولت اصلاحات، مصطفی تاج‌زاده، سرپرست وزارت کشور در دولت اصلاحات و همچنین قاسم محبعلی، مدیرکل سابق اداره خاورمیانه وزارت امورخارجه در دولت اصلاحات برگزار شد.

امین‌زاده: سیاست خارجی منطقه‌ای در دوره احمدی‌نژاد در اختیار سپاه قرار گرفت

در این نشست، محسن امین‌زاده، معاون وزیر امورخارجه در دولت اصلاحات با اشاره به تغییر رویکرد سیاست خارجی منطقه‌ای در دوران دولت‌های نهم و دهم، اظهار داشت: سیاست خارجی منطقه‌ای ایران در دوران محمود احمدی‌نژاد از حیطه اختیار وزارت امورخارجه، خارج شده و در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفت. نتیجه این تغییر رویکرد نیز، این شد که متاسفانه شاهد متخل شدن اقتصاد ایران در عرصه بین‌المللی بودیم. در این دوره بود که هویت روابط اقتصاد خارجی ایران به طور کلی تغییر کرده و اقتصاد کشور به یک اقتصاد زیرزمینی بدل شد.

وی افزود: در همین دوره، پروژه‌های توسعه‌ای ایران در حوزه‌های مختلف متوقف و کشورمان، تدریجا از بازار نفت حذف شد. در پی این مسئله هم شاهد پر کردن سهم ایران از سوی کشورهایی به مانند عراق و روسیه بودیم.

امین‌زاده، همچنین در ادامه با تاکید بر لزوم توجه به بازدارندگی اقتصادی، عنوان داشت: به عقیده من، ایران باید بیش از بازدارندگی نظامی، بازدارندگی اقتصادی داشته باشد که متاسفانه به شدت در این عرصه دچار ناتوانی هستیم.

اتحاد جماهیر شوروی در اوج اقتدار و قدرت نظامی از هم فروپاشید

این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، عنوان داشت: نباید از خاطر ببریم که سه دهه قبل، اتحاد جماهیر شوروی در اوج اقتدار و قدرت نظامی از هم فروپاشید. همین امروز هم در مناقشات مختلف در عرصه بین‌المللی از جمله مناقشه آمریکا با چین، آمریکا با روسیه و اروپا با مسکو، شاهد آن هستیم که بازدارندگی اقتصادی به وسیله تحریم‌های اقتصادی، معنادار به نظر می‌رسد.

وی در ادامه، اشاره‌ای هم به بحث ظرفیت ایران برای تامین بخشی از منابع انرژی در اروپا داشت و خاطرنشان کرد: فرض کنیم که ایران به یک صادر کننده موفق در زمینه صادرات انرژی به اروپا بدل می‌شد که اتفاقا یکی از اصلی‌ترین مخالفین آن نیز، روس‌ها هستند. در چنین صورتی، اگر کشورمان، تنها ۱۵ درصد از ظرفیت صادرات گاز به اروپا را در اختیار می‌گرفت، این مبادله اقتصادی، عملا تحریم‌ناشدنی بود. کما اینکه صادرات گاز ایران به ترکیه نیز در اوج تحریم‌های آمریکا، شامل معافیت شد.

معاون وزیر خارجه در دولت اصلاحات، تصریح کرد: این حیرت‌انگیز است که ایران، ظرفیت توسعه صنعت گازی خود را از دست داده و حتی ظرفیتی برای تبدیل LNG هم ندارد. از همین رو نیز، اساسا نمی‌توان گازی به اروپا صادر کند.

وی همچنین در خصوص رقابت با روسیه بر سر صادرات گاز به اروپا نیز گفت: مشکل ما در این زمینه، این است که ظرفیت صادرات گاز نداریم. اگر بنا داریم تا قدرتی در زمینه صادرات گاز باشیم، باید اول توسعه گازی و تکنولوژی این حوزه را تقویت کنیم. مضاف بر این برای تامین بازار گاز اروپا، باید رفتار اعتمادساز داشته باشیم. امری که از کانال تعامل و اقدامات دیپلماتیک میسر خواهد بود.

گره امروز اقتصاد ایران، حاصل افراطی‌گری در سیاست خارجی است

امین‌زاده، یادآور شد: اقتصاد ایران، زمانی جزو ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان بود و اکنون و بر اساس جمع‌بندی بانک جهانی، اقتصاد کشورمان در رتبه ۵۱ دنیا ایستاده است. امری که علت عمده آن، متوجه وضعیت تحریمی و مناقشه با جامعه جهانی است. به تعبیر دیگر، گره امروز اقتصاد ایران، حاصل گره افراطی‌گری در سیاست خارجی است.

وی، همچنین اظهار داشت: مشکل عمده ما با فهم مسئله در مناسبات با جهان است. به عنوان مثال، شما تا به حال، اسم فرمانده ارشد نظامی روس‌ها را شنیده‌اید؟ در تمام تحولات سوریه که اتفاقا، روسیه نقش پررنگ نظامی در آن داشت به جز وزیر خارجه این کشور، مقام دیگری را در اعلام مواضع کرملین در این باره سراغ دارید؟ مگر روسیه در سوریه مداخله نظامی نداشت؟ اصلا سراغ دارید که حتی در یک مورد، دیپلماتی از روسیه، مواضع این کشور را از موضع یک ژنرال دنبال کند؟

امین‌زاده، عنوان داشت: به اعتقاد من اگر حضور ایران در سوریه با مدیریت دیپلماسی صورت می‌گرفت، این مسئله منجر به کاهش آسیب‌ها و حتی جلوگیری از تحریم ایران در مناسبات جهانی می‌شد. چرا که اساسا، جنس مدیریت جهانی و امنیت ملی در سطح بین‌الملل، جنسی از رفتار و مدیریت دیپلماتیک است.

توسعه ظرفیت نظامی را باید در فضای کاهش تهدید دنبال کرد

معاون وزیر خارجه در دولت اصلاحات، همچنین در ادامه گفت: بحث افزایش توان نظامی ایران، حتما یکی از مقتضیات توان امنیت ملی کشور بوده و کسی منکر لزوم داشتن اقتدار در حوزه نظامی نیست. منتها باید به این نکته نیز توجه داشت که به میزان افزایش اقتدار نظامی به تنهایی، این مسئله می‌تواند در مناسبات منطقه‌ای و جهانی به عنوان یک تهدید تلقی شود. بنابراین، وقتی درباره توسعه ظرفیت نظامی صحبت می‌کنیم، این مسئله باید در فضای کاهش تهدید دنبال شود.

امین‌زاده در ادامه همچنین، خاطرنشان کرد: یک دیپلماسی توانا می‌تواند، حتی بدون ظرفیت نظامی یا با ظرفیت نظامی نرمال، تهدیدات نظامی را کنترل و مهار کند. به عنوان نمونه در دوره اصلاحات در حالی که متحدین آمریکا، مدام می‌گفتند که واشنگتن باید پس از حادثه ۱۱ سپتامبر به ایران حمله کند، این حربه‌ها با مدیریت دیپلماتیک در آن دوره خنثی و آن تهدیدات از سر کشور برداشته شد.

وی همچنین با تاکید بر لزوم توجه جدی نیروهای سیاسی به منافع ملی، خاطرنشان کرد: ما چاره‌ای جز مصالحه بر سر منافع ملی نداریم. حال که حاکمیت یکپارچه شده، امیداریم این مصالحه برای اقتدار ملی صورت بگیرد. اگر این مصالحه صورت نگیرد، حتی در صورت احیای توافق برجام، اتفاقات بعدی، عواید این مسئله را برای مردم از بین خواهد برد. کما اینکه در دوره روحانی نیز، شاهد آن بودیم که پس از توافق برجام در ۲۰۱۵، اتفاقاتی رخ داد که مانع از استفاده مردم از مواهب رفع تحریم‌ها شد.

تاج‌زاده: امروز، کمتر ایرانی را می‌توان سراغ داشت که ارتباط بین تحریم و اقتصاد را درک نکند

همچنین در ادامه، مصطفی تاج‌زاده، سرپرست وزارت کشور در دولت اصلاحات نیز با اشاره به تاکید برخی بر ترم «تنهایی استراتژیک ایران» تصریح کرد: اینکه اقتدارگراها، مدام از تنهایی استراتژیک ایران سخن می‌گویند، می‌خواهند این نتیجه را بگیرند که از آن جا که ما به لحاظ استراتژیک تنها بوده و تخاصم با آمریکا برای‌مان اجتناب‌ناپذیر است، پس در نتیجه باید توان نظامی خود را به شکل روزافزون ارتقا ببخشیم.

وی، افزود: در حالی که اساسا می‌شد از تنش‌هایی که امروز با همسایگان داریم، جلوگیری کرد. این امکان وجود داشت که با استفاده از یک دیپلماسی خوب از ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و تحریم‌های سنگین علیه کشورمان جلوگیری کنیم.

تاج‌زاده، یادآور شد: در همین کشور ما در دوره اصلاحات به لحاظ امنیت داخلی و از نظر تهدیدات خارجی، یکی از امن‌ترین دوره‌ها را داشتیم و حتی در حوزه صنایع نظامی نیز به پیشرفت‌های چشم‌گیری دست یافتیم که اتفاقا، معارضی هم در عرصه جهانی نداشت.

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب، اضافه کرد: در حالی که در همین کشور و در دوره بعد، واقعا هنر بزرگی می‌خواست که به رغم این همه تعارض بین آمریکا با چین و روسیه، این اجماع جهانی را رقم بزنیم که همه اعضا به شکل یکپارچه علیه پرونده ایران رای داده و تحریم‌های سنگین را علیه ملت وضع کنند.

وی، عنوان داشت: امروز، کمتر ایرانی را می‌توان سراغ داشت که ارتباط بین تحریم و اقتصاد را درک نکند. بر همین اساس هم شاهد آن هستیم که به رغم اینکه تمام ارکان حکومت یکپارچه شده و همه آقایان با برجام مخالفند، مجبورند تا همین برجام را احیا کنند تا چرخ اقتصاد کشور به حرکت دربیاید.

معاون سیاسی وزیر کشور در دولت اصلاحات، همچنین تصریح کرد: اینکه سیاست خارجی ما نباید متکی به دسته‌ای از کشورهای جهان باشد، اساسا ارتباطی با تنهایی استراتژیک ندارد. امروز، هر امتیازی که از طرف خود می‌خواهید، باید روابط خوبی را رقیب او برای ایجاد توازن و معامله بهتر داشته باشید.

محبعلی: عبور از چالش هسته‌ای، موکول به توافق با طرف اصلی مناقشه یعنی آمریکاست

در ادامه همچنین، قاسم محبعلی، مدیرکل اداره خاورمیانه وزارت امورخارجه در دولت اصلاحات و سفیر سابق ایران در مالزی و یونان نیز، عنوان داشت: اگر منحنی تغییرات مربوط به تولید ناخالص داخلی ایران در ۴۰ یا ۵۰ سال گذشته را مرور کنیم، خواهیم دید که تا سال ۲۰۱۰، تولید ناخالص داخلی کشورمان به ۵۵۰ میلیارد دلار در سال رسیده بود و با کشورهای پیرامونی در منطقه، نهایتا و تنها ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار فاصله داشیتم.

با تحریم‌های ایران در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور کاهش یافت

وی، اضافه کرد: اما از سال ۲۰۱۰ با وضع تحریم‌های سنگین علیه کشور، ظرف مدت ۲ سال، بالغ بر ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران کاهش یافته و به حدود ۳۵۰ میلیارد دلار رسید. با توافق برجام در سال ۲۰۱۵ رقم تولید ناخالص داخلی از ۳۵۰ میلیارد دلار به ۴۵۰ میلیارد دلار افزایش یافت و با خروج ترامپ از این توافق نیز شاهد آن بودیم که رقم تولید ناخالص داخلی، حتی با کاهشی چشم‌گیر به ۲۵۰ میلیارد دلار رسید. مشکل عمده مسئله در این است که سیاست خارجی ما، تناسبی با توسعه ملی کشور ندارد.

از نظر اقتصادی در کانال رقابت با کشورهای کوچکی به مانند امارات و اسرائیل قرار گرفته‌ایم

وی، ادامه داد: ایران در اوایل دهه هفتاد، بعد از ژاپن و چین، سومین کشور در اقتصاد منطقه آسیا بود و اکنون در رتبه سیزدهم این شاخص قرار گرفته است. وضعیت به شکلی شده که ما از نظر اقتصادی در کانال رقابت با کشورهای کوچکی به مانند امارات متحده و اسرائیل قرار گرفته‌ایم.

مدیرکل سابق خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت خارجه، عنوان داشت: امروز، ایران به دلیل سیاست خارجی نامتوازن در هیچ یک از گفتگو و حل و فصل‌های منطقه دعوت نشده و نقشی در آن ندارد. کما اینکه به عنوان نمونه در مناقشه آذربایجان و ارمنستان با وجود موقعیت جغرافیایی و استراتژیک ایران، نقش پررنگی را از سوی کشورمان شاهد نبودیم و در مسئله افغانستان و ماجرای بازگشت طالبان، همینطور!

محبعلی، همچنین با اشاره به مسئله مذاکرات هسته‌ای نیز، خاطرنشان کرد: عبور از چالش هسته‌ای، موکول به توافق با طرف اصلی مناقشه، یعنی آمریکاست. کما اینکه بسیاری از قدرت‌های جهانی و کشورهای مختلف به رغم داشتن تنازع، رقابت و همکاری در مناسبات با هم، مسائل خود را به صورت مستمر و بدون واسطه حل و فصل و دنبال می‌کنند. دولت‌ها به دنبال این هستند که در کنار کاهش تنازع و البته داشتن رقابت، اصل همکاری بین یکدیگر را تقویت کنند. تا مادامی که از میزان تنازعات ما در مناسبات بین‌المللی کاسته نشود از توسعه ملی قابل اتکا، بی‌بهره خواهیم بود.

ما به نوک پیکان اسرائیل‌ستیزی بدل شده‌ایم

سفیر پیشین ایران در مالزی و یونان، همچنین در ادامه با اشاره به مناقشه ایران و اسرائیل و تبعات آن، تاکید داشت: به عقیده من برای حل این مسئله، سیاست خارجی ما باید، بیش از رویکرد ضد اسرائیلی بر رویکرد حمایت از حق مردم فلسطین استوار باشد. در درجه بعدی، مسئله اسرائیل، یک مسئله دیرینه اعراب با اسرائیل است و ما نهایتا باید پشت اعراب قرار بگیریم.

وی در پایان نیز، ابراز تاسف کرد: در حالی که متاسفانه، ما به نوک پیکان اسرائیل‌ستیزی بدل شده‌ایم و دیگران مشکلات خود را ذیل سایه مناقشه تهران و تل‌آویو حل و فصل می‌کنند.