سیاست خارجی «شمشیر چرخاندن در هوا» نیست

آرمان ملی- احسان انصاری

دولت سیزدهم در شرایطی کار خود را آغاز کرده که رویکرد آن در زمینه ‏سیاست خارجی نقش تعیین کننده‌ای در حل مشکلات مردم و پیشرفت اقتصادی ‏کشور دارد. دولت رئیسی هنوز استراتژی خود را به صورت شفاف در زمینه ‏سیاست خارجی تعریف نکرده است. از سوی دیگر تأخیر و تعلل در تصمیم ‏گیری در زمینه مذاکرات هسته‌ای نیز مزید بر علت شده تا انتقادات کشورهای ‏خارجی نسبت به ایران افزایش پیدا کند و برخی ایران را متهم به ترک میز ‏مذاکره و عدم تمایل برای مذاکره معرفی می‌کند. ‎

«‎آرمان ملی» برای بررسی سیاست خارجی در دولت رئیسی با دکتر پیروز ‏مجتهدزاده تحلیل گر روابط بین الملل گفت وگو کرده است. دکتر مجتهدزاده ‏معتقد است: «من عزم و اراده جدی در دولت برای مذاکرات هسته‌ای مشاهده ‏نمی‌کنم. از سوی دیگر تیم مذاکره کننده ایشان از خلاقیت و ابتکار کافی ‏برخوردار نیستند. این سخن به معنای این نیست که آقای رئیسی و مدیران وی ‏افراد خوبی نیستند. دیپلماسی نیاز به خلاقیت دارد و یک هنر است. کسی که ‏هنر دیپلماسی ندارد حداقل این است که باید بداند که فاقد این هنر است. کسانی ‏که بداند که فاقد چنین هنری است تلاش می‌کند به آن دست پیدا کند. این در ‏حالی است که کسی که نمی‌داند که چنین هنری ندارد در همین وضعیت باقی ‏می‌ماند و هیچ تلاشی انجام نمی‌دهد‎».

در ادامه ماحصل این گفت وگو را می‌خوانید.

‎‎* سیاست خارجی دولت ابراهیم رئیسی چه تفاوت‌هایی با سیاست خارجی ‏دولت حسن روحانی داشته است؟ آیا در این زمینه تغییر محسوسی مشاهده ‏می‌شود؟

واقعیت این است که هیچ تغییری در سیاست خارجی دولت جدید نسبت به ‏دولت گذشته وجود نداشته است. این وضعیت تنها مختص به دولت جدید ‏نیست، بلکه همه دولت‌های جمهوری اسلامی در زمینه سیاست خارجی در ‏یک مسیر حرکت کرده‌اند. حتی دولت‌های منتسب به اصلاح‌طلبان که خود را ‏مدرن و امروزی قلمداد می‌کردند مانند دولت حسن روحانی اسیر سیاست ‏خارجی ایدئولوژیک بودند و در این مسیر حرکت می‌کردند. این موضوع به ‏خوبی در ماجرای واکنش‌ها به اظهارات آیت‌الله صافی گلپایگانی مشهود بود. ‏هنگامی که یک آیت‌الله که متعلق به مکتب و نظام جمهوری اسلامی است به ‏این نتیجه رسیده که تنها راه بهبود وضعیت اقتصادی کشور ارتباط و تعامل ‏سازنده با جهان است عده‌ای علیه ایشان هجمه وارد می‌کنند که چرا چنین ‏سخنانی را عنوان کرده است. نکته مهم این است که در جهان کنونی که ‏ملت‌ها به هم نزدیک‌تر از همیشه شده‌اند نمی‌توان عنوان کرد بدون سیاست ‏خارجی باز و تعاملی می‌توان به اهداف متعالی و پیشرفت اقتصادی دست پیدا ‏کرد. ما باید ببینیم چه کسانی و چرا حاضر نیستند با دنیا ارتباط برقرار کنند؟ ‏هدف این افراد چیست؟
شرایط به شکلی است که آیت‌الله ها نسبت به روشنفکرهای کراواتی‌های مدعی ‏مدرنیته دیدگاه‌های بازتری ارائه می‌کنند. من امیدوارم آقای رئیسی چند ساعتی ‏به خود مرخصی بدهد و فکر کند که منظور از ریاست جمهوری وی چیست و ‏قرار است چه اتفاقی در آینده رخ بدهد. آیا قرار است مشکلات مردم حل شود ‏و زندگی مردم روند بهتری پیدا کند و یا اینکه قرار است همچنان مانند گذشته ‏به شمشیر چرخاندن بی‌معنی در هوا در زمینه سیاست خارجی ادامه بدهید؟ ‏آقای رئیسی باید به خود جرأت بدهد و فکر کند که در کشور باستانی یا ‏اسلامی ایران و یا هر نام دیگری که دوست دارید برای آن انتخاب کنید ‏مأموریتی نیز برای خدمت به مردم دارید یا خیر؟

‎‎* آیا از وعده‌ها و شعارهایی که آقای رئیسی داده‌اند مأموریت ایشان مشخص ‏نشده است؟‎

من آقای رئیسی را به فکر تامل بیشتر دعوت می‌کنم. دولت جدید نباید دوباره ‏همان موضوعات ایدئولوژیک کهنه شده و قدیمی را دوباره تکرار کند. تکرار ‏این حرف‌ها به معنای چرخاندن بی‌معنی شمشیر است. آقای‌رئیسی باید فکر ‏کند که در شرایطی که در انتخابات شرکت کرده و از مردم رأی گرفته و به ‏ریاست‌جمهوری رسیده قرار است چه اقدامی برای نجات کشور و مردم انجام ‏بدهد؟ آیا وی قرار است با حل مشکلات کشور و مردم نام خوبی از خود در ‏ذهن مردم باقی بگذارد و یا اینکه با ادامه روند گذشته در مسیری حرکت ‏خواهد کرد که روسای جمهور قبل از وی حرکت کردند. اگر آقای رئیسی ‏می‌خواهد نام نیکی از خود برجای بگذارد باید تنگاها را بشکافد و بن بست‌ها ‏را از بین ببرد تا مشخص شود در پشت این دیوارها دنیای وسیع تر، بهتر و ‏انسانی‌تری وجود دارد‎.
آقای رئیسی باید به این واقعیت پی ببرد که به جز ارتباط سازنده و مثبت با ‏جهان راهی برای حل مشکلات ایران در عرصه بین‌المللی وجود ندارد. ‏هنگامی که صحبت از تعامل با جهان می‌کنم نیز منظور من این نیست که حتمأ ‏با اسرائیل رابطه برقرار کنیم؛ خیر. به‌جز اسرائیل کشورهای زیادی در جهان ‏وجود دارند که می‌تواند با آنها رابطه داشت و از مزایای چنین رابطه‌ای به ‏سود کشور استفاده کرد. ارتباط با کشورهایی مانند استرالیا و کانادا چه ‏اشکالی دارد؟ حتی با آمریکا نیز باید رابطه داشت. باید رابطه با جهان را ‏گسترش بدهیم تا کشورهای جهان نیز وارد بده و بستان اقتصادی با ایران ‏شوند. در چنین شرایطی وضعیت اقتصادی مردم بهتر می‌شود و دولت می‌تواند ‏مدعی باشد به مردم و کشور خدمت کرده است‎.

‎‎* تیمی که آقای رئیسی برای وزارت خارجه انتخاب کرده متناسب با شرایط و ‏چالش‌های بین‌المللی است؟ آیا این تیم از توانایی کافی برای حل مشکلات ‏بین‌المللی برخوردار است؟

به نظر می رسد آقای رئیسی به اندازه‌ای اسیر ایدئولوژی‌های دست و پاگیر و ‏متعارف سیاسی در ایران است که نتوانسته خارج از این دایره به افراد دیگر ‏فکر کند و افراد شایسته‌تری را برای سیاست خارجی انتخاب کند. در چنین ‏شرایطی آقای امیرعبداللهیان با همه انتقاداتی که نسبت به وی می‌شود به شکلی ‏رفتار می‌کند که گویا هر کاری دوست داشته باشد انجام می‌دهد و به انتقادها ‏توجه نمی‌کند. این در حالی است که ایشان هنوز مشکل زبان دارد و نمی‌تواند ‏با طرف مقابل به خوبی و به زبان بین المللی صحبت کند. بدون تردید  استفاده ‏از چنین افرادی در سیاست خارجی در شرایط کنونی کشور را به اهداف خود ‏نمی‌رساند. چنین افرادی قابل اتکا نیستند. آقای امیر عبداللهیان اگر به جای ‏اینکه تلاش کند از هر زبانی به‌صورت ناقص استفاده کند یک مترجم قوی در ‏کنار خود قرار می‌داد تا سخنانش را ترجمه کند وضعیت بهتری پیدا می‌کرد. ‏هرچند در روابط بین الملل و به‌خصوص در مذاکرات رودررو حتما باید به ‏زبان بین‌المللی مسلط باشید‎.

‎‎* چرا دولت رئیسی درباره مذاکرات هسته‌ای با تأخیر در تصمیم گیری مواجه ‏شد؟ این تأخیر چه پیامدهایی برای آینده مذاکرات خواهد داشت؟‎

من عزم و اراده جدی در دولت برای مذاکرات هسته‌ای مشاهده نمی‌کنم. از ‏سوی دیگر تیم مذاکره کننده ایشان از خلاقیت و ابتکار کافی برخوردار نیستند. ‏این سخن به معنای این نیست که آقای رئیسی و مدیران وی افراد خوبی ‏نیستند. دیپلماسی نیاز به خلاقیت دارد و یک هنر است. کسی که هنر دیپلماسی ‏ندارد حداقل این است که باید بداند که فاقد این هنر است. کسانی که بداند که ‏فاقد چنین هنری است  تلاش می‌کند به آن دست پیدا کند. این در حالی است که ‏کسی که نمی‌داند که چنین هنری ندارد در همین وضعیت باقی می‌ماند و هیچ ‏تلاشی انجام نمی‌دهد. سوالی در این زمینه مطرح می‌کنم. آیا پیامدهای تأخیر ‏در تصمیم‌گیری درباره مذاکرات برای آقایان اهمیت دارد؟ آیا پیامدهای ‏اقداماتی که حسن روحانی و محمدجواد ظریف انجام دادند برای آنها اهمیت ‏داشت؟ همه این افراد محترم هستند و برای آنها احترام قائل هستم. اما در هیچ ‏کجای دنیا هیچ جمعیتی شبیه هم نیست و با هم تفاوت دارند. این در حالی است ‏که در جمهوری اسلامی همه به‌رغم تفاوت‌هایی که با هم دارند به شکلی رفتار ‏می‌کنند که گویا شبیه هم هستند. چنین وضعیتی باعث از بین رفتن قدرت تفکر ‏و ابتکار خواهد بود. محدود و محبوس کردن سیاستمداران در یک چارچوب ‏بسته ایدئولوژیک آسیب‌های زیادی به ما زده و در آینده نیز خواهد زد. با این ‏وجود همچنان سیاستمداران به دنبال این هستند که چگونه از همان سیاست‌های ‏ایدئولوژیک  که کشورهای جهان نسبت به آن حساسیت دارند استفاده کنند. این ‏افراد فکر نمی کنند در حالی که مبارزات سیاسی زیادی انجام داده‌اند و برای ‏رسیدن به قدرت با هم رقابت‌های زیادی داشته اند باید به سمتی حرکت کنند ‏که اثری مثبت در زندگی مردم از خود برجای بگذارند. مشکل ما این نیست ‏که حسن روحانی، سیدابراهیم رئیسی یا سیدمحمد خاتمی انسان‌های خوبی هستند ‏یا خیر. موضوع مهم این است که فضای سیاسی حاکم بر کشور مسموم و ‏بیمار است. منظورم از فضای سیاسی نیز به افراد و یا شخص خاصی ‏بازنمی‌گردد و بلکه منظور محیط تفکر سیاسی در کشور است که در وضعیت ‏نامطلوبی قرار دارد. در چنین شرایطی برخی افراد برای اینکه محبوبیت ‏تخیلی خود را از دست ندهند، مرتب از این فضا تعریف می‌کنند و اجازه ‏نمی‌دهند مشکلات آن مشخص شود.
هنگامی که من از فضای نامطلوب سیاسی کشور صحبت می‌کنم به هیچ وجه ‏به فرد خاصی توجه نمی‌کنم.کسانی که در انتخابات تلاش می‌کنند از مردم رأی ‏بگیرند و در نهایت به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب می‌شوند به عنوان شخص ‏اول اجرایی کشور باید به مردم پاسخگو باشند و در مسیری حرکت کنند که ‏مطالبات مردم به نتیجه برسد.  ‎

* با توجه به شرایط اقتصادی امروز کشور و چالش‌های داخلی و همچنین ‏چالش‌هایی که در زمینه بین‌المللی وجود دارد آیا می‌توان نسبت به آینده ‏مذاکرات هسته‌ای خوشبین بود؟

با توجه به شرایط موجود در پیشانی این موجودیت دیپلماتیک نور امیدی ‏نمی‌بینم. به نظر می‌رسد به جز موجودیت دیپلماتیک موجود افراد دیگری نیز ‏در کنار آنها وجود دارند. با این وجود سوال این است که چرا از این افراد و ‏افراد لایق‌تر استفاده نمی‌شود و یا با آنها مشورت صورت نمی‌گیرد. آیا ‏اختلافات و حسادت‌های سیاسی مانع می‌شود که از افراد شایسته و لایق در ‏زمینه دیپلماسی استفاده نشود؟ در دولت احمدی‌نژاد دو‌نفر به عنوان وزیر امور ‏خارجه انتخاب شدند. در ابتدا منوچهر متکی به عنوان وزیر انتخاب شد که در ‏این سطح نبود و عملکرد ضعیفی داشت اما نفر دوم آقای صالحی بود که فرد ‏شایسته‌ای است و در دولت حسن‌روحانی نیز به عنوان رئیس سازمان انرژی ‏اتمی فعالیت کرد. توانایی‌ها و درایت وی برهمگان اثبات شده است. در جریان ‏مذاکرات هسته‌ای نیز هنگامی که در صنایع آب سنگین اراک بتن ریختند، ‏علی اکیر صالحی از جمله کسانی بود که نسبت به این موضوع اعتراض کرد ‏و اعتراض به‌جایی نیز انجام داد. همه دنیا می‌دانند که آقای رئیسی ‏اصولگراست و به چه طیفی وابستگی دارد. نمی‌دانم آیا وی از اینکه همه او را ‏اصولگرا می‌دانند چه احساسی دارد. با این وجود این نکته را می‌دانم که اگر ‏می‌خواستند یک وزیر خارجه اصولگرا انتخاب کنند آقای صالحی به عنوان ‏یک چهره اصولگرا انتخاب مناسب‌تری بود و می‌توانست در زمینه دیپلماسی ‏تأثیرگذارتر باشد. این در حالی است که آقای رئیسی از کسی در وزارت ‏خارجه استفاده کرده که حتی روی بدیهی‌ترین توانایی وزیر شدن یعنی تسلط ‏بر زبان انگلیسی نیز برخوردار نیست و در این زمینه مشکل دارد. متأسفانه ‏باید عنوان کنم در نگاه به شایسته‌سالاری در کشور نگاه‌ها کوته بینانه است و ‏افراد تنها به حلقه نزدیک به خود نگاه می‌کنند و نه به شایستگان واقعی‎.‎
به جز حلقه نزدیکان رئیسی ۸۰ میلیون نفر دیگر نیز در کشور زندگی می‌کنند ‏که اگر به خوبی چشم خود را خود را باز می‌کردند می‌توانستند افراد شایسته و ‏نخبه‌ای در زمینه های مختلف و به‌خصوص در زمینه سیاست خارجی پیدا ‏کنند. رئیسی باید بداند موفقیت وی دولتش و بهبود زندگی مردم ایران تنها با ‏آشتی با کشورهای جهان است و نه با قهر و شمشیرکشی برعلیه کشورهای ‏جهان. اگر این موضوع در دستور کار دولت جدید قرار بگیرد می‌توان نسبت ‏به حل مشکلات در آینده خوشبین بود و در غیر این صورت چالش‌ها حل ‏نشدنی باقی خواهد ماند و بلکه ممکن است بیشتر شود.‏