گردهمایی خانواده‌های جانباختگان اعتراضات آبان

شماری از خانواده‌های جانباختگان اعتراضات سراسری آبان ۹۸ به همراه تعدادی از فعالان مدنی و سیاسی، روز جمعه ۷ آبان  به مناسبت زادروز مهرداد معین‌فر از کشته‌شدگان اعتراضات آبان ۹۸، در کنار آرامگاه وی و میلاد محققی، از دیگر کشته‌شدگان این اعتراضات، گرد هم آمدند.

اعتراضات ۱۳۹۸ ایران یا آبان خونین مجموعهٔ اعتراضات مردمی و ضد حکومتی در سراسر ایران بود. این اعتراضات به‌دنبال انجام مجدد سهمیه‌بندی بنزین در ایران و افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین در ۲۴ آبان ۱۳۹۸ آغاز شد. این اعتراضات که عمدتاً در محلات کارگری و فقیرنشین شهری متمرکز و در ابتدا نسبتاً مسالمت‌آمیز بود، به تدریج به یک شورش خشونت‌آمیز علیه نظام حاکم تبدیل شد.

زمانی که نیروهای امنیتی اقدام به سرکوب خشن اعتراضات کردند، اعتراض‌کنندگان جسورتر شدند و در بسیاری از شهرها، خیابان‌ها به صورت منطقه جنگی درآمد و ساختمان‌های دولتی، خودروها، خودروهای پلیس، بانک‌ها و بعضی از مغازه‌ها توسط معترضان و نیروهای امنیتی تخریب و جریان عادی کسب‌وکار و آمد و شد مختل شد. در برخی مناطق شهری شبکه بانکی، مخابراتی، سوخت رسانی و ترابری شهری تخریب و فروشگاه‌های دولتی غارت شدند.

بدون اطلاع و اعلام قبلی، در نیمه‌شب ۲۴ آبان ۱۳۹۸ اعلام شد سهمیه‌بندی بنزین دوباره آغاز شده و قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومان، و نرخ هر لیتر بنزین آزاد از ۱۰۰۰ به ۳۰۰۰ تومان افزایش یافت. به دنبال اعلام این اتفاق، از شامگاه ۲۴ آبان اعتراضات در شهرهای مشهد، تهران، اهواز، کرمانشاه، سنندج، یزد، جوانرود، مریوان، ارومیه، بوکان، سیرجان و شیراز آغاز شد و به بندرعباس، اصفهان، کرمان، قزوین، شهرک اندیشه، ماهشهر، گچساران، خرمشهر، بابل، رشت، بیرجند، جیرفت، شوشتر، اندیمشک، کازرون، بهبهان، بوشهر و دهدشت گسترش یافت. در همان روز اینترنت تلفن همراه در شهرهای مشهد، اهواز، بهبهان و امیدیه مختل و ضعیف شد.

از شنبه ۲۵ آبان به دستور شورای امنیت کشور قطعی سراسری اینترنت آغاز شد. مقام‌های ایرانی اعلام کردند اینترنت به‌دلایل امنیتی قطع است و زمان بازگشت آن هم مشخص نیست. اعتراضات نخست در واکنش به افزایش سه‌برابری قیمت بنزین آغاز شد ولی سپس حکومت جمهوری اسلامی و رهبران روحانی ایران را هدف گرفت. بر اساس گزارش نهادهای امنیتی ایران، ۲۹ استان و صدها شهر دستخوش ناآرامی‌های پس از افزایش قیمت بنزین بودند.

تصاویر فراوانی که توسط شهروندان گرفته شده، نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی، سپاه پاسداران و بسیج با استفاده از سلاح‌های جنگی در نقاط مختلف کشور، به سوی معترضان به صورت مستقیم و هدفمند تیراندازی مستقیم کرده‌اند. عفو بین‌الملل در گزارشی که مبتنی بر تحقیقات چند ماهه است ذکر می‌کند که «به جز چهار مورد، همه قربانیان بر اثر اصابت گلوله‌های نیروهای امنیتی – از جمله اعضای سپاه پاسداران و بسیج و مأموران نیروی انتظامی – جان باخته‌اند؛ گلوله‌های مرگبار این نیروها اغلب به سمت سر یا بالاتنهٔ قربانیان شلیک شده، و این نشان می‌دهد که هدف آنان شلیک به قصد کشتن بوده‌است.»

در موردی همچون ماهشهر، تصاویر نشان می‌دهد که نیروهای سپاه پاسداران با استفاده از سلاح‌های نیمه سنگین جنگی، همچون دوشکا و تیربار، معترضان را هدف قرار دادند. تلویزیون ایران معترضان در ماهشهر را اغتشاش‌گرانی خواند که قصد تصرف پتروشیمی ماهشهر را داشتند. همچنین برخی گزارش‌های شهروند خبرنگاران نشان می‌دهد که با حمله نیروهای امنیتی به معترضان که اقدام به بستن جاده ماهشهر کرده بودند، آن‌ها به سمت نیزار حاشیه شهرک چمران گریخته و در آنجا با رگبار سنگین نیروهای امنیتی مواجه شدند.

خبرگزاری فرانسه در گزارشی تحقیقی نشان می‌دهد که بیش از ۷۵۰ تصویر و ویدئو از تیراندازی توسط نیروهای امنیتی و کشته و زخمی شدن معترضان به جای مانده‌است. خبرگزاری‌ها و سازمان‌های حقوق بشری خارج از کشور، بر اساس تحقیقات و منابع خود، تعداد کشته‌ها را از چند صد نفر تا ۱۵۰۰ نفر اعلام کردند. این در حالی است که مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران از اعلام کردن تعداد کشته شدگان سر باز می‌زنند. در میان کشته‌شدگان به دست نیروهای امنیتی، دست کم مشخصات ۲۳ کودک نیز وجود دارد.

در ۱۰ خرداد ۱۳۹۹ وزیر کشور در یک برنامهٔ تلویزیونی گفت «حدود ۴۰ یا ۴۵ نفر یعنی حدود ۲۰ درصد کشته‌شدگان آبان، افرادی بودند که با سلاح‌های غیر سازمانی کشته شدند». از این سخن چنین بر می‌آید که بین ۲۰۰ تا ۲۲۵ نفر که در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ کشته شده‌اند، ۸۰ درصد آن‌ها با شلیک نیروهای دولتی جان خود را از دست داده‌اند. در مورد بازداشت شدگان نیز، آمار دقیقی در دسترس نیست، اما جمع‌بندی سخنان مقامات رسمی جمهوری اسلامی و همچنین گزارش نهادهای حقوق بشری نشان می‌دهد که دست کم ۸۶۰۰ نفر در ۲۲ استان ایران بازداشت شده‌اند.

تلفات روز اول اعتراضات (جمعه ۲۴ آبان) یک کشته و یک مجروح در شهر سیرجان بود. به گفتهٔ خبرگزاری‌های داخل ایران وسعت اعتراض‌های روز جمعه در استان‌های خوزستان و کرمان بیشتر از نقاط دیگر بود. مسئولان انتظامی و امنیتی ادعا کردند که در سیرجان معترضان سعی داشتند انبار نفت شهر را آتش بزنند که با واکنش نیروی انتظامی مواجه شدند. در مشهد هم، نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان به شلیک گاز اشک‌آور متوسل شدند.

با گسترش تجمعات اعتراضی در روز شنبه ۲۵ آبان، نهادهای امنیتی ایران با ارسال پیامک‌های تهدیدآمیز به مشترکین تلفن‌های همراه بعضی شهروندان شرکت کرده در تجمعات، آن‌ها را تهدید به «پیگرد قانونی» در صورت تکرار شرکت در تجمعات غیرقانونی کردند. هم‌زمان محمدجعفر منتظری (دادستان وقت کل ایران) معترضان به افزایش قیمت بنزین را «اخلال‌گر» خواند و تهدید کرد که با آنان برخورد جدی خواهد شد.

دو  روز پس از سه برابر شدن قیمت بنزین، علی خامنه‌ای از تصمیم سران قوا مبنی بر افزایش قیمت بنزین حمایت کرد. او آتش‌زدن بانک‌ها و ایجاد ناآرامی را به «اشرار و ضدانقلاب و دشمنان ایران» نسبت داد و با اشاره به جان باختن تعدادی از معترضان، اجرای طرح افزایش قیمت سوخت را ضروری دانست. خامنه‌ای در این سخنرانی پنج بار بر سررشته نداشتن یا تخصص نداشتنش در مورد مسائل اقتصادی تأکید کرد. سخنان خامنه‌ای در روز ۲۶ آبان از سوی مخالفانش به فرمان «سرکوب اعتراضات» تعبیر شد اما افراد نزدیک به حکومت صحبت‌های او را «فداکارانه» و «باعث پایان آشوب‌ها» ارزیابی کردند.

خبرگزاری رویترز در گزارش ویژهٔ خود در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۹ نوشت رهبر ایران در جلسه‌ای با حضور مقامات امنیتی و دولتی، از آن‌ها خواسته تا به هر قیمتی که شده اعتراضات مردم را متوقف کنند. رویترز در این گزارش از قول سه مقام رسمی وزارت کشور جمهوری اسلامی و بدون بیان نام این افراد، تعداد کشته شدگان را ۱۵۰۰ نفر شامل ۴۰۰ زن، ۱۷ نوجوان و تعدادی از مأموران امنیتی و پلیس اعلام کرد. بنابر آخرین گزارش سازمان عفو بین‌الملل روز و شب ۲۵ آبان ۱۳۹۸، در جریان اعتراضات بیش از ۳۰۴ تن از معترضان کشته شده‌اند.

در این گزارش آمده بیشتر قربانیانی که عفو بین‌الملل مرگ آن‌ها را ثبت کرده، بر اثر اصابت گلوله به ناحیه سر، قلب، گردن و سایر ارگان‌های حیاتی بدن کشته شده‌اند که «به معنی آن است که نیروهای امنیتی به قصد کشت، آن‌ها را زده‌اند».

طبق گزارش عفو بین‌الملل عمدهٔ قربانیان با شلیک سلاح گرم، یک نفر به‌دلیل ضرب و جرح و یک نفر هم با شلیک گاز اشک‌آور کشته شده‌اند. از سوی دیگر، مقام‌های حکومت ایران تاکنون مرگ هفت نفر از مأموران امنیتی یا اداری شامل سه نفر بسیجی، دو نفر افسر پلیس، یک نفر کارمند شهرداری و یک نفر کارمند جهاد دانشگاهی را تأیید کرده‌اند. حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تاریخ ۵ آذر ۱۳۹۸ آمار بازداشت شدگان را تا هنگام مخابره خبر، حدود ۷۰۰۰ نفر اعلام کرد.

بنا بر گزارش وزیر کشور بیش از ۵۰ پایگاه و پاسگاه نظامی مورد حمله قرار گرفت و ۳۴ آمبولانس، ۷۳۱ بانک، ۱۴۰ مکان عمومی، ۹ مرکز مذهبی، ۷۰ پمپ بنزین، ۳۰۷ خودرو شخصی، ۱۸۳ خودرو نظامی و ۱۰۷۶ موتور سیکلت شخصی آتش زده یا تخریب شد. نیویورک تایمز اول دسامبر ۲۰۱۹ در گزارشی شمار کشته‌ها در این اعتراضات را حداقل ۱۸۰ نفر برآورد کرد و اعتراضات آبان ۱۳۹۸ را «بزرگترین ناآرامی» در ایران طی ۴۰ سال گذشته توصیف کرد.

۱۶ گزارشگر ویژه و کارشناسان سازمان ملل متحد در ۲۰ دسامبر از مقامات جمهوری اسلامی خواستند که تمامی افرادی که در جریان اعتراضات اخیر، به‌طور خودسرانه زندانی شده و مورد بدرفتاری قرار گرفته‌اند را آزاد کنند. آن‌ها همچنین در مورد بیش از صدها نفری که کشته شده‌اند ابراز نگرانی کردند.

در روزهای ۱۹ دی و ۶ بهمن ۱۳۹۸، دو نفر از مجروحین اعتراضات آبان درگذشتند و در ۱۶ بهمن، دو تن از بازداشت‌شدگان اعتراضات آبان به ۱۲ سال زندان محکوم شدند.

در ۲۰ مه ۲۰۲۰ عفو بین‌الملل از سازمان ملل خواست در مورد کشتار بی‌رحمانه معترضان توسط نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی در آبان ۱۳۹۸ تحقیق کند.

رحمانی فضلی شمار کشته‌شدگان را کمتر از ۲۲۵ نفر اعلام کرد، در حالی که صدای آمریکا در مقایسه آمار بین‌المللی با آمار مقامات جمهوری اسلامی به‌نقل از خبرگزاری رویترز نوشت؛ در این اعتراضات ۱۵۰۰ نفر توسط نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی کشته شدند.

در شهریور ۱۳۹۹ جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران در گزارش تازه خود با برجسته کردن برخورد «خشونت‌آمیز» حکومت جمهوری اسلامی ایران با معترضان اعتراضات آبان ۱۳۹۸، اظهار داشت که این برخوردها منجر به کشته شدن صدها نفر، بازداشت هزاران نفر و «شکنجه» آنان و احکام سنگین اعدام در «دادگاه‌های ناعادلانه» شده‌است. عفو بین‌الملل نیز در گزارش تازه خود به انواع شکنجه‌ها برای گرفتن اعتراف اجباری از بازداشت‌کنندگان اشاره کرده‌است.

در ۲۶ آبان ۱۳۹۹، وب‌سایت ویژه سازمان عفو بین‌الملل در ارتباط با سرکوب خونین اعتراضات مردم ایران در آبان ۹۸ راه‌اندازی شد. ویدیوهای تأیید شده، تصاویر بخشی از قربانیان سرکوب اعتراضات، نام شماری از قربانیان، وضعیت اینترنت و قطع آن در روزهای حساس سرکوب در این وب‌سایت گنجانده شده‌است.

روز سه‌شنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۹ دیده‌بان حقوق بشر در سایت خود در سالگرد اعتراضات آبان ۱۳۹۸ اعلام کرد که مقامات جمهوری اسلامی از پذیرش هرگونه مسئولیت در قبال سرکوب و کشتار اعتراضات آبان ۱۳۹۸ امتناع می‌کنند. این سازمان از شورای حقوق بشر سازمان ملل خواست تا بار دیگر تحقیقاتی تحت هدایت سازمان ملل دربارهٔ نقض‌های جدی حقوق بشری در جریان و بعد از اعتراضات صورت گیرد.