نویسنده: شائیل بِن-اپهریم

میدل ایست نیوز: پیمان عادی‌سازی روابط اسرائیل و سودان در حالی که عمدتا یک نعمت بزرگ انتخاباتی برای دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، تلقی می‌شود، اما برای خارطوم هم اهمیت زیادی دارد.

ترامپ در یک کنفرانس تلفنی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و عبدالله حمدوک، نخست وزیر سودان، به خبرنگاران گفت: «دولت‌های اسرائیل و جمهوری سودان توافق کردند که صلح کنند.» او در ادامه از نخست وزیر اسرائیل پرسید: «بی بی، فکر می‌کنی جو خواب آلود جو می‌توانست این معامله را انجام دهد؟» نتانیاهو که سعی می‌کرد از این ترفند آشکار انتخاباتی فاصله بگیرد، گفت: «چیزی که می‌توانم به شما بگویم این است که ما از کمک هر کسی در آمریکا در جهت صلح قدردانی می‌کنیم.» از نظر اسرائیل، این مساله فراتر از یک مساله حزبی و بخشی از یک تحول حائز اهمیت منطقه‌ای ست.

جزئیات این معامله هنوز تایید نشده و حتی معلوم نیست که قرار است سفارتخانه‌ای گشوده شود یا خیر. یک منبع در وزارت امور خارجه اسرائیل به آسیا تایمز گفت اسرائیل از رویه آمریکا و سودان در این زمینه پیروی خواهد کرد: «تا آنجایی که می‌دانم، هیچ احساس شدیدی در طرف ما وجود ندارد.»

دولت سودان به شدت به زحمت افتاده که به روشنی اعلام کند این یک توافق صلح نیست و به دنبال عادی‌سازی روابط بوده است. طبق گزارش‌های تایید شده، اسرائیل قصد دارد کمک و سرمایه‌گذاری‌هایی در فن‌آوری و کشاورزی به سودان ارائه کند. اتفاقی که به احتمال زیاد با استقبال دولت سودان که سال گذشته پس از چندین دهه دیکتاتوری نظامی به قدرت رسیده و سعی دارد وضعیت اقتصادی مردم را بهبود بخشد، مواجه خواهد شد.

گذشته از اهداف انتخاباتی ایالات متحده، این توافق تاثیرات و عواقب ژئوپلیتیک دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به انزوای قابل توجه ایران در منطقه اشاره کرد. همانطور که نتانیاهو اشاره کرد: «ایران ناراضی است، حزب‌الله ناراضی است، حماس ناراضی است، اما بسیاری دیگر بسیار خوشحال هستند.» البته فلسطینی‌ها هم از این تحولات به شدت ناراضی هستند.

سودان به طور سنتی یکی از ثابت قدم‌ترین حامیان آرمان فلسطین بود. این توافق و دیگر توافق‌های عادی‌سازی روابط اخیر، اجماع عربی بر سر این مساله که تا زمانی که یک کشور مستقل فلسطین وجود نداشته باشد، عادی‌سازی امکان‌پذیر نیست را از بین برده است. واصل ابو یوسف، مسئول سازمان آزادی بخش فلسطین، این توافق را «یک خنجر جدید در پشت فلسطینی‌ها» توصیف کرد.

اما پس از توافق‌های مشابه بین اسرائیل با بحرین و با امارات متحده عربی، چرا این مساله اهمیت دارد؟

عادی‌سازی روابط اسرائیل با سودان از نظر استراتژیک اهمیت کمتری از توافق آبراهام دارد چرا که امارات یا بحرین در صحنه جهانی بازیکن‌های بزرگ‌تری هستند و توافق آبراهام تا اندازه‌ای نشان از تایید عربستان دارد. با این حال، توافق سودان از همه توافق‌های پیشین دگرگون کننده‌تر است. نتانیاهو وقتی گفت «این، یک دنیای جدید است؛ ما با همه همکاری می‌کنیم و آینده‌ای بهتر برای همه ما می‌سازیم؛» چندان اغراق نمی‌کرد.

سودان، اگرچه به صورت نمادین، در هر دو جنگ ۱۹۴۸ و ۱۹۶۷ نقش داشت و در درگیری ۱۹۷۳ هم نیرو اعزام کرد؛ اگرچه ارتش سودان دیرتر از آن رسید که در درگیری شرکت کند. مهم‌تر اینکه سودان از مدت‌ها پیش یک کشور سرکش بوده است. شاید شناخته شده‌ترین اقدام آن، نسل‌کشی اوایل قرن کنونی در دارفور باشد. سودان همچنین پایگاهی امن برای تروریسم به شمار می‌رفته است. القاعده سال‌ها در این کشور فعالیت می‌کرد. سودان برای جبران نقش خود در تروریسم موافقت کرد ۳۳۵ میلیون دلار خسارت به خانواده‌های قربانیان آمریکایی حملات تروریستی گذشته بپردازد. این غرامت به دلیل حمایت لجستیک سودان از القاعده و اسامه بن لادن در اواخر دهه ۱۹۹۰ مربوط می‌شود.

سودان ابتدا در سال ۲۰۱۶ ایده عادی‌سازی روابط با اسرائیل را مطرح کرد. از دیدگاه خارطوم، این کار راهی برای جلب توجه واشنگتن و رهایی از تحریم‌ها بود. دولت باراک اوباما در اوایل سال ۲۰۱۷ به نشانه تایید رفتار بهبود یافته سودان، تحریم‌ها علیه این کشور را لغو کرد. سودان پس از برکناری عمر البشیر که به دلیل جرائم علیه بشریت تحت تعقیب دیوان کیفری بین‌المللی بود، بیشتر به سمت غرب چرخید. دولت دونالد ترامپ چند روز پیش از امضای توافق عادی‌سازی روابط، خارطوم را از فهرست حامیان مالی تروریسم وزارت خارجه حذف کرد.

روابط اسرائیل اسرائیل و سودان در گذشته تیره و تار بود. نه تنها دو کشور وارد درگیری نظامی شده بودند، بلکه در دهه‌های گذشته درگیر یک جنگ پنهانی نیز بودند.

نیروی هوایی اسرائیل در سال ۲۰۰۹ یک حمله هوایی در سودان انجام داد. هدف این حمله محموله موشک‌های [ایرانی] فجر ۳ به مقصد غزه بود. بعدتر فاش شد كه كماندوهای نیروی دریایی اسرائیل همزمان با بمب‌گذاری در خاك سودان برای اختلال در عملیات ایران عمل کرده است. سودان این حمله را «نقض حاکمیت خود و غیرقانونی» دانست؛ اما اقدامی در شکایت از آن نکرد. دو سال بعد اسرائیل عبداللطیف آشکار، افسر تدارکات حماس، را در بندر سودان ترور کرد. ایهود اولمرت، نخست وزیر وقت اسرائیل، هم تهدید کرد که حماس در هیچ جا از جمله سودان در امان نخواهد بود.

در همین حال، یکی از مهم‌ترین لحظات درگیری اعراب-اسرائیل در خارطوم رخ داد. در سال ۱۹۶۷، درست بعد از آنکه ارتش اسرائیل بعد از ۶ روز بر ارتش‌های همسایگان خود غلبه کرد، اتحادیه عرب از قطعنامه خارطوم خبر داد مبنی بر اینکه کشورهای عربی نه با اسرائیل صلح می‌کنند، نه آن را به رسمیت خواهند شناخت و نه با آن مذاکره می‌کنند.

اسرائیل در پی این اقدام نمادین و به تلافی مشارکت سودان در جنگ، شروع به حمایت فعالانه از جدائی‌طلبان در منطقه جنوبی سودان کرد. اسرائیل با ارائه تسلیحات و آموزش به ارتش سودان جنوبی کمک کرد تا جایی که آنها با موفقیت یک منطقه خودمختار ایجاد و سرانجام در ژوئیه ۲۰۱۱ استقلال خود را اعلام کردند. اسرائیل با خوشحالی متحد تازه استقلال یافته خود را به رسمیت شناخت.

اکنون، دولت سودان جنوبی نگران است كه نزدیكی اسرائیل و سودان بر روابط آنها تاثیر بگذارد. با این حال، سودان جنوبی به دو دلیل از مخالفت با توافق تل‌آویو-خارطوم خودداری کرده: اول، این یک پروژه برجسته آمریکایی است و جوبا بدون حمایت واشنگتن و تل‌آویو برای ادامه کار خود به مشکل بر می‌خورد؛ دوم، روابط بین سودان و سودان جنوبی بهبود یافته چون هر دو بیشتر درگیر اختلافات داخلی هستند.

توافق سودان و اسرائیل نه تنها پیروزی سیاست خارجی اسرائیل، که موفقیتی برای آمریکاست. در حالی که توافق‌های امارات و بحرین تقویت جهت‌گیری موجود سیاست خارجی به شمار می‌رود، توافق با سودان یک جهت گیری جدید در فاصله گرفتن از گذشته‌ای پر از اختلاف است.