خبرآنلاین

خبرآنلاین: ۲۰ سال از ساخت فیلم رنگ خدا، چهارمین فیلم بلند مجید مجیدی گذشته بود كه انتشار خاطراتی از مجیدی درباره ساختن امامزاده‌ای در طی ساخت این فیلم در یكی از روستاهای شمال و بعد استقبال مردم آن منطقه از آن امامزاده به عنوان امامزاده‌ای واقعی، بر سر زبان‌ها افتاد.

هرچند چندی بعد از انتشار این خاطره، مجیدی آن را تكذیب كرد اما موجی از واكنش‌ها در فضای مجازی درباره امامزاده‌هایی كه جعلی یا غیرموثق خوانده می‌شوند، به راه افتاد. واكنش‌هایی اغلب اعتراض آمیز درباره زیاد شدن امامزاده و بقعه‌های تاریخی در سال‌های بعد از انقلاب كه عمدتا سازمان اوقاف را نشانه گرفته بود.

این اعتراضات ادامه واكنش‌ها به خبرهایی مبنی بر وجود داشتن امامزاده‌هایی به نام «امامزاده بیژن» یا «امامزاده قل قلی» و ساختن امام زاده‌های جدید بود. امامزاده‌هایی با اسامی عجیب و غریب كه واكنش‌ها به آن‌ها، اعتراض بعضی از نمایندگان مجلس را هم برانگیخت و البته مقامات سازمان اوقاف كشور را به توضیح وادار كرد. تا جاییكه حجت الاسلام ولی الله عادلی مدیركل امور اجتماعی و موسسات خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه آبان ماه پارسال اعلام كرد كه «این سازمان با هر گونه خرافات و ساخت بقعه جدید مبارزه می‌كند و به هیچ عنوان اجازه ساختن امامزاده جدید را نمی‌دهد.»

اما آنطور كه از پیگیری‌های خبرآنلاین برمی آید بازار بعضی از این امامزاده‌ها داغ است و به گفته بعضی از نمایندگان مجلس سازمان اوقاف فعالیت چندانی برای مقابله با ساختن امامزده‌های جدید یا همان امامزاده‌های غیرموثق نكرده است.

واكنش‌ها به وجود امام زاده‌های جعلی

«امامزاده سازی»، «امامزاده‌های جعلی»، «امامزاده‌های غیرموثق». این‌ها تعابیری است كه در چند سال اخیر در فضای رسانه‌ای ومجازی مطرح می‌شود. ۸ سال پیش یعنی در سال ۱۳۹۰ بود كه حسن ربیعی، سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه از رشد هفت برابری تعداد امامزاده‌ها از سال نخست انقلاب تا سال ۹۰ خبر داد و تعداد امامزاده‌های رسمی و مورد تایید سازمان اوقاف و امور خیریه را نزدیك به ۱۱ هزار اعلام كرد كه دربیش از هشت هزار بقعه دفن شده‌اند.

چند سال بعد از اعلام این خبر یعنی در سال ۱۳۹۶ بود كه خبری به نقل از امام جمعه ایذه منتشر شد كه در آن اعلام شده بود امامزاده شهرستان ایذه دیگر امامزاده نیست و تا اطلاع ثانوی امامزاده امیرالمومنین كه در ورودی شهر ایذه قرار دارد تعطیل است. ماجرا از آن قرار بود كه شخصی كه اصالتش ایذه‌ای است ولی از كودكی ساكن آمریكا بوده با در دست داشتن سند رسمی مربوط به محل فعلی امامزاده امیرالمومنین به سازمان اوقاف و اماكن مذهبی مراجعه و اعلام كرده بود كه محل مذكور مقبره پدربزرگ او است اما اداره اوقاف و امور خیریه ایذه این موضوع را همان زمان تكذیب و اعلام كرد این مكان امامزاده نیست و قدمگاه امیرالمومنین(َع) است و تعطیل نشده است.

چندی بعد، ماجرای مقبره پدر میرحمایت میرزاده، نماینده «گرمی» استان اردبیل در مجلس در شبكه‌های اجتماعی داغ شد. میرعزیز میرزاده پدر میرحمایت میرزاده ۳۰ سال پیش فوت شده است و سال‌هاست كه محل دفن وی مانند ضریح امام زادگان ساخته شده و گفته می‌شود محل زیارت هم شده است.

«بعضی از امامزاده‌ها تبدیل به دكان‌هایی برای درآمدزایی شده است. من نمی‌دانم چطور شده كه یك امامزاده‌ای در شمال در كنار دریا دفن شده است. الان جوان‌ها در این زمینه از ما سوال می‌كنند، درحالیكه بعضی از این امامزاده‌ها فاقد شجره هستند و كسی هم جرات نمی‌كند به آن‌ها دست بزند.»

گرچه این خبرها در سالهای گذشته انتقادهایی را از مسوولان سازمان اوقاف برانگیخته است اما مسئولان سازمان اوقاف دلیل این امر را جعلی بودن امام زاده‌ها نمی‌دانند. احمد شرفخانی، معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه، شهریورماه سال ۱۳۹۶ در این مورد گفته بود: «بخش عمده‌ای از امامزادگان كاملا شجره نامه دارند.

اگر برخی از آن‌ها هم شجره نامه نداشته باشند یك كتاب تاریخی معتبر، حضور امامزادگان را تأیید می‌كند و یا شهرت محلی و قدیمی كه سینه به سینه به ما رسیده است ثابت می‌كند كه در این مكان امامزاده بوده است. همچنین قدمت آثار تاریخی و باستانی كه در برخی امامزادگان وجود دارد نشان دهنده آن است كه این‌ها واقعا نوادگان ائمه بوده‌اند.»

اوقاف اجازه بازی با احساسات دینی مردم را ندهد

موضوع امام‌زاده سازی چندی پیش مورد اعتراض بعضی از نمایندگان مجلس هم قرار گرفت. بطوریكه محمدعلی پورمختار خواستار برخورد با قدرت با افزایش امامزاده‌های جعلی در ایران شد؛ «سازمان اوقاف برای جلوگیری از وهن امامزاده‌ها باید به این موضوع ورود كند. مضاف بر اینكه سازمان اوقاف متولی اصلی این امر است و تكلیف دارد اجازه این سوءاستفاده‌ها را ندهد.

نكته دیگر این است كه به هر حال در این روند از مردم پول گرفته می‌شود و برای این امامزاده‌ها گنبد و بارگاه چند ده میلیونی هزینه می‌شود و اگر این رویه ادامه پیدا كند حتما خسارت بار خواهد بود.»

هنوز عمر مجلس نهم تمام نشده بود كه كمیسیون اصل ۹۰ این مجلس به موضوع امامزاده‌های جعلی ورود كرد و آنطور كه از خبرها برمی آمد این كمیسیون تا حدودی توانست مانع از گسترش امامزاده سازی شود اما آنطور كه حالا غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی به خبرآنلاین می‌گوید، هنوز اتفاق چندانی برای برچیدن این امامزاده‌ها نیفتاده است؛ «۱۰۰۰ درصد رشد آماری درباره امامزاده‌ها نسبت به قبل از انقلاب وجود دارد. بعضی از مسوولان سازمان اوقاف گفته‌اند كه آمار امامزاده‌ها در اول انقلاب مشخص نبوده است درحالیكه آمار در آن زمان دقیق بوده است و این رشد آماری امامزاده‌ها هیچ جایگاه قانونی ندارد.

ما الان حدود ۱۱ هزار امامزاده داریم. ما انتظار داشتیم كه مسوولان مربوطه درباره امامزاده‌های جعلی شفاف سازی كنند.

امامزاده‌های دست ساخته، جعلی، خودساخته و ... برداشته شود و با احساسات دینی مردم بازی نشود اما این اتفاق نیفتاده است. هنوز می‌بینیم كه مردم به بعضی از درخت‌ها هم پارچه یا قفل می‌بندنند. درحالیكه بعضی از این امامزاده‌ها و بقعه‌ها هیچ شجره نامه‌ای ندارند. بزرگترین وظیفه اوقاف این است كه اجازه ندهد در هیچ یك از شهرها و محلهها با احساسات دینی و مذهبی مردم بازی شود و خدای نكرده توسل به ائمه یك دكان كاسبی برای شورای یك محله یا دهیاری شود. من هیچ تغییری را در این زمینه از همان زمان مجلس نهم كه كمیسیون اصل ۹۰ وارد این موضوع شد، نمی‌بینم.»

او ادامه می‌دهد: «بعضی از امامزاده‌ها تبدیل به دكان‌هایی برای درآمدزایی شده است. من نمی‌دانم چطور شده كه یك امامزاده‌ای در شمال در كنار دریا دفن شده است. الان جوان‌ها در این زمینه از ما سوال می‌كنند، درحالیكه بعضی از این امامزاده‌ها فاقد شجره هستند و كسی هم جرات نمی‌كند به آن‌ها دست بزند.»

برخی بقاع جعلی را تخریب كرده‌ایم

اما غلامرضا عادل معاون فرهنگی اجتماعی سازمان اوقاف و امورخیریه این اظهارات جعفرزاده ایمن آبادی را قبول ندارد و به خبرآنلاین می‌گوید كه اساسا قبل از انقلاب، آمار و اطلاعات دقیقی از بقاع متبركه و امامزادگان در دست نبود و آمار مطرح شده در اوایل انقلاب غیرمستند و بیشتر مبتنی بر حدس و گمانه زنی بوده كه هیچ مرجعی آن را تایید نمی‌كند.

او می‌گوید: «همانطور كه بارها از سوی سازمان اوقاف اعلام شده پس از پیروزی انقلاب این سازمان در یك پروسه زمانی مبتنی بر روش و پایش علمی و با بهره گیری از كارشناسان علم اتساب، بر اساس منابع و اطلاعات مركز آمار ایران، كتب فهرستگان فضاهای فرهننگی كشور و سایر كتب و منابع تاریخی، اطلاعات كلی امامزادگان را در سراسر كشور جمع آوری كرد كه در واقع علت اختلاف آمار در ابتدای انقلاب با اكنون عدم انجام شناسایی و ثبت و ضبط احصاء آمار اطلاعات بقاع متبركه در گذشته بوده است. در حال حاضر این اطلاعات به روز شده است.»

عادل ادامه می‌دهد: «استفاده نادرست مردم از برخی القاب و اصطلاحات برای امامزادگان و بقاع متبركه مزید بر علت و عامل انتشار بیشتر خرافات در حوزه بقاع متبركه شده است. به عنوان مثال امامزاده بیژن در اصل امامزاده سید محمد معروف به بی‌جن است كه اشتباها بیژن تلفظ می‌شود و وجه تشمیه آن به بی‌جن به دلیل عدم وجود جن در آن محل بوده است و یا امامزاده سیدجلال الدین كه در كنار مسجد تاریخی نصیرالملك شیراز واقع شده و به سیدالحرمین شهرت دارد در اصطلاح عموم به امامزاده زنجیری معروف شد و دلیل این نامگذاری آن است كه در گذشته زنجیری به در آن امامزاده متصل بوده كه زائران برای برآورده شده حوائج خود به آن دخیل می‌بستند. یا امامزاده محمدشهرستان ممسنی به دلیل نصب در آهنی برای آن در گذشته در افواه عمومی مردم منطقه به امامزاده آهنی شهرت یافت.»

او با بیان اینكه بر اساس اسناد تاریخی كه در دست اوقاف است تمام امامزادگان دارای اسم و شجره نامه هستند، می‌گوید: «اما ممكن است در برخی مناطق و روستاها و شهرستانها آن‌ها با عنوان و شهرت محلی خود مطرح شوند ولی در تاریخ اسم دقیق آنها مشخص و مضبوط است. متاسفانه در برخی تابلوهای نصب شده در بین راه و یا سردر بقاع متبركه اشتباهاتی رخ داد به این شكل كه به جای اسامی صحیح و واقعی شهرت آن‌ها درج شد و همین امر موجب ایجاد برخی سوء استفاده‌ها توسط مغرضین شد. گاهی هم برخی از این افراد با فتوشاپ و امكاناتی كه در اختیار دارند این عمل نادرست را ترویج می‌دهند كه بخش عمده‌ای از فعالیت آنان به توطئه وهابیون بازمی گردد كه هدف آنها ایجاد شك و شبهه و آسیب به چهره امامزادگان و جلوگیری از حضور پرشور مردم در این اماكن مذهبی است.»

عادل با بیان اینكه این سازمان هرگز بدون پشتوانه تاریخی و اسناد تاریخی و اسناد و مدارك متقن و مستدل درصدد تقویت و تبلیغ و ترویج اماكنی كه در اصالت و انتساب آنان به خاندان عصمت و طهارت (ع) محل شك و شبهه است برنیامده است، ادامه می‌دهد: «بلكه خود پیش قدم در مبارزه قاطع باهرگونه عقاید خرافی و ترویج باورهای سست مایه بوده و طبعا در مقاطع مختلف و در هركجا كه ضرورت داشته با هماهنگی مراجع ذیصلاح قضایی و امنیتی برخورد قاطع با خرافه گرایان و سودجویان انجام شده است. همچنین در راستای مبارزه قاطع این سازمان با موضوع پیدایش مقابر امامزادگان و احداث بقعه جدید منسوب به امامزادگان در اثر خواب نما شدن افراد در برخی استانها ادارات اوقاف با همكاری مسئولان محلی و شورای تامین نسبت به تخریب و امحای بقاع جعلی اقدام كرده است.»

امامزاده سازی و سودای درآمد

یكی از كارشناسان اداره اوقاف هم با بیان اینكه سازمان اوقاف با بعضی از امامزاده‌های جعلی و یا توسل به درخت در شمال كشور برخورد كرده است، می‌گوید: «اما برخورد با بعضی از این موضوعات خیلی هم آسان نیست و ممكن است باعث درگیری‌هایی شود. خیلی از این بقعه‌ها هم تحت نظر و زیرمجموعه سازمان اوقاف نیست. بدعت‌هایی در این زمینه وجود دارد و باید در این زمینه اقداماتی انجام شود اما اول از همه باید فرهنگ ما در این زمینه اسطوره سازی عوض شود.»

او می‌گوید: «از طرفی گفته می‌شود امامزاده‌ها برای كسب درآمد ساخته می‌شوند درحالیكه اگر بررسی كنید می‌بینید كه حدود ۲ یا ۳ هزار از این امامزاده‌ها درآمدزایی ندارند. درآمد بعضی از این امام زاده‌ها در طول ۳ ماه، یك میلیون تومان هم نمی‌شود. درباره این موضوع درآمدزایی امام زاده‌ها بزرگنمایی شده است. اینكه گفته می‌شود در استان مازنداران خیلی امام زاده وجود دارد دلایلی تاریخی دارد. یكی از این دلایل حكومت علویان طبرستان در این منطقه بوده است.»

مهدی ایزدی، معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی استان مازندران از تفاهم سازمان میراث فرهنگی و سازمان اوقاف برای مرمت امامزاده‌ها و بقعه‌ها می‌گوید؛ «یك سری مقبره‌ها و مكان‌های زیارتی وجود دارند. در استان مازندارن بالای ۱۱۰ مقبره داریم كه دوره‌های ساختشان قدمتشان مشخص است. یك سری از آن‌ها شجره نامه‌هایی دارند كه قدمتشان مشخص شده است و جزو امام زاده‌ها محسوب می‌شوند. بعضی از این مكان‌ها هم جزو اماكن تاریخی هستند.»

او ادامه می‌دهد: «سازمان میراث وارد جعلی بودن یا نبودن امام زاده‌ها نمی‌شود. تفاهنامه بین میراث فرهنگی و سازمان اوقاف وجود دارد برای مرمت و احیای اماكن مذهبی كه به نوعی مشاركت در مرمت آن‌ها است. مسوول اصلی درباره شجره نامه‌ها، سازمان اوقاف است.»