طبق گزارش رسانه‌ها، شینزو آبه نخست وزیر ژاپن قرار است در اواخر خرداد به تهران سفر کند. تردیدی نیست که هدف از این سفر امکان‌سنجی آغاز مذاکره بین ایران و آمریکا به منظور فرو نشاندن بحران فزاینده در روابط دو کشور است.

در واقع، دونالد ترامپ در سفر اخیر خود به توکیو، به مقام‌های ژاپنی برای میانجیگری بین تهران و واشنگتن سراغ سبز علنی نشان داد. ترامپ حتی برای تسهیل این امر، لحن خود را در برابر جمهوری اسلامی ملایم‌تر کرد و گفت که خواهان تغییر رژیم نیست و فقط می‌خواهد ایران سلاح اتمی نداشته باشد. ترامپ در توضیح نظر خود تأکید کرد که ایران تحت رهبری کنونی نیز می‌تواند به پیشرفت اقتصادی چشمگیری دست پیدا کند.

به نظر من، ترامپ به درخواست میزبان ژاپنی خود این لحن ملایم را در پیش گرفته است. به احتمال زیاد، ژاپنی‌ها پس از مذاکره با محمد جواد ظریف وزیر خارجۀ ایران، از نگرانی جدی تهران نسبت به مقصد نهایی دولت آمریکا - یعنی تعقیب سیاست تغییر رژیم -  مطلع شده‌اند و آن نگرانی را با ترامپ در میان گذاشته‌اند. ترامپ هم برای آنکه خیال مقام‌های ژاپنی و ایرانی را آسوده کرده باشد، به صراحتی بیش از پیش تأکید کرده است که در پی تغییر رژیم نیست و چنانچه خیالش از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای آسوده شود، می‌تواند با همین حکومت کار کند.

اظهارات ترامپ شاید برای زمینه‌سازی سفر نخست وزیر ژاپن به تهران مناسب باشد، اما واقعیت این است که هیچ تغییری را در سیاست دولت آمریکا در برابر ایران نشان نمی‌دهد. در حقیقت، پیش از این نیز مقام‌های دولتی آمریکا در رده‌های گوناگون، هیچکدام حرفی از سیاست تغییر رژیم در ایران به میان نیاورده‌اند و همگی بر لزوم تغییر رفتار حکومت ایران و بعضاً بر تغییر ماهیت آن تأکید کرده‌اند.

در واقع ترامپ نیز هنگامی که بر لزوم اطمینان از عدم دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای سخن می‌گوید، همان ضرورت تغییر رفتار ایران را تکرار می‌کند. می‌دانیم که جمهوری اسلامی همواره تأکید کرده است که در پی دستیابی به سلاح اتمی نیست و امضای برجام و عمل به آن را گواه متقنی بر این موضوع قلمداد می‌کند. منظور ترامپ اما از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. او بر این باور است که برجام نه فقط ضمانتی برای دست نیافتن ایران به سلاح هسته‌ای فراهم نکرده بلکه به گونه‌ای روند آن را تسهیل کرده است و بنابراین، این توافق باید از بیخ و بن مورد تجدید نظر قرار بگیرد به نحوی که جمهوری اسلامی در هیچ شرایطی امکان غنی‌سازی اورانیوم و فعالیت‌های هسته‌ای مشابه آن را در هیچ سطحی نداشته باشد.

بنابراین از نگاه ترامپ، گام نخست در جهت بهبود روابط ایران و آمریکا مذاکرۀ مجدد بر سر برجام است و چنانچه این موضوع به خوبی پیش رود، گام‌های بعدی نیز یکی پس از دیگری فرا خواهد رسید. گام‌های بعدی نیز همان شروط ۱۲ گانۀ مایک پمپئو است که ترامپ ظاهراً عامدانه به قصد تسهیل بازگشایی راه مذاکرات، از آنها نام نمی‌برد اما به نظر من این بدان معنا نیست که از آنها عدول یا صرف نظر کرده است.

به هر حال، اظهارات اخیر ترامپ، ماهیت سیاست او در برابر ایران را تغییر نداده و وضعیت عینی به همان وخامت سابق است، اما لحن ملایم او در عین حال، فرصتی در اختیار ژاپنی‌ها قرار داده تا به تلاش دیپلماتیک سطح بالایی برای رفع یا کاهش تنش بین دو کشور دست بزنند.

از این رو سفر شینزو آبه به تهران اهمیت به سزایی دارد. اگر مقام‌های ایرانی به نحوی در جستجوی راهی دیپلماتیک در جهت کاهش تنش موجود در روابط با آمریکا هستند، این سفر فرصت مناسبی برای آنان فراهم می‌کند، اما اگر آنها اراده‌ای برای ورود به روند دیپلماتیک ندارند، ناکامی سفر شیزو آبه می‌تواند تشنج را به صورت تصاعدی افزایش دهد.