شاگردان و فرزند ارشد زنده‌یاد دکتر علی اکبر سیاسی، او را چهره‌ای می‌دانند که نگذاشت حرمت دانشگاهیان با وجود مخالفت‌ها بی‌ارزش بماند و هر چند نام خانوادگی‌اش سیاسی بود اما رسمش سیاسی نبود و معرفت را در خدمت قدرت و ثروت قرار نداد.

به گزارش خبرنگار دانشگاه ایرنا، در همایش ملی جامعه و تعلیم و تربیت که عصر امروز سه شنبه در دانشگاه خوارزمی برگزار شد، مقصود فراستخواه، رضا زمانی و عزیزالله تاجیک اسماعیلی سه استاد دانشگاه به همراه به بررسی نقش دکتر علی‌اکبر سیاسی بنیانگذار و پدر روانشناسی جدید ایران در توسعه علمی و اخلاقی دانشگاه پرداختند. همچنین فریدون سیاسی فرزند سیاسی در این پنل حضور داشت و در مورد پدرش مباحثی را مطرح کرد.

فراستخواه: سیاسی به رسم، سیاسی نبود
مقصود فراستخواه عضو هیأت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در مورد مرحوم علی اکبر سیاسی، اظهار کرد: فشارهای اجتماعی باعث به وجود آمدن نژادی از کنشگران با ساز و کار جبران می‌شود که به دنبال برطرف کردن ضعف‌های جامعه هستند. یکی از ویژگی‌های این کنشگران، عالمان مرزی بودن است و در فضاهای میان فکر و زندگی می‌کنند؛ علی اکبر سیاسی یکی از این کنشگران است.

وی گفت: مرحوم سیاسی در سال ۱۲۹۰ شمسی به اروپا اعزام شد. در اروپا تجربه‌های دانشسراها را دید اما چون او یک انسان مرزی بود، از تجربه دانشسرای عالی لیون در فرانسه استفاده برد، درک جهانی خود را به درک محلی رساند و در ایران دارالمعلمین راه اندازی کرد. این امر تنها از یک انسان مرزی بر می‌آید که به مرز میان Global و Local (جهانی و محلی) فکر می‌کند.

این پژوهشگر افزود: بر اساس فرهنگ و تاریخ ایران، سیاسی در واقع جهانی – محلی اندیشید که با فکر کردن در مرز میان دو فرهنگ جهانی و محلی، یک نهاد به وجود آمد. در نتیجه این کنشگر مرزی، نهادساز شد و یک ظرفیت بزرگ برای علم آموزی در سال ۱۲۹۷ شمسی ایجاد کرد.

فراستخواه گفت: سیاسی در مرزها میان سنت‌های آموزشی ایران و تجربه‌های پیشِ روی جهانی پیوند و ترکیب ایجاد کرد که نوعی خلاقیت، معرفت و عمل فعال ذهنی محسوب می‌شود. سه مرکز آموزشی پیشرو در ایران داریم که با سه جنبش اجتماعی در ارتباط است. مشروطیت با مدرسه سیاسی، جنبش نوسازی با دارالمعلمین و طرح مدرنیزاسیون ایران با دانشگاه تهران. در هر سه، یکی از کنشگران اصلی مرحوم سیاسی است.

فراستخواه خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۰۹ شمسی رساله مرحوم علی اکبر سیاسی با عنوان ایران؛ تماس با مغرب زمین، تهیه شد که باز هم در رساله خود از ارتباط حرف زده است. او در رساله خود گفته بود ایران با غرب و تجربه پیشِ روی جهانی تماس برقرار می‌کند تا خود را بسازد. به این نتیجه رسید که مردم باید از جهل خارج شوند و بیاموزند.

عضو هیأت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، گفت: برقراری تماس دو فرهنگ، ویژگی مهم علی اکبر سیاسی است. ستیز با جهان و گریختن از تجربه‌های جهانی برای جامعه ایران نتیجه نمی‌دهد بلکه ایران نیاز به تبادل فرهنگی، گفت و گو و اقتباس از تجربه‌های جهانی دارد؛ در واقع سیاستگذاران جامعه باید فکر مرزی داشته باشند.

به گفته وی، سیاسی اولین رئیس منتخب دانشگاه تهران شد و بعد از کودتا او را تغییر دادند. او به اسم، سیاسی بود اما به رسم سیاسی نبود چون سیاسی بودن، او را از تفکر مرزی باز می‌داشت؛ اما سیاسیونی هستند که می‌توانند مرزی فکر کنند.

وی افزد: سیاسی از نظر فکری با تفکر چپ هم فاصله داشت، اما مخالف اخراج افراد چپ گرایی می‌شد که عده‌ای می‌خواستند آنها را به دلایل سیاسی از دانشگاه اخراج کنند، با اینکه تفکر دیگری داشت. در خصوص 16 آذر به شخص اول کشور اعتراض شدیدی کرد و در کتابش توضیح داد وقتی زاهدی بعد از کودتا آمد، استدلال این شد که دانشگاه مثل عضو فاسد بدن باید جراحی شود.

وی گفت: سیاسی تاکید داشت تشبیه آنها غلط بود و دانشگاه یک نهاد فکر است؛ تشبیه دانشگاه به یک عضو بدن، استدلال منطقی نیست. همچنین با اخراج مخالفان کنسرسیوم از دانشگاه مخالفت کرد و خود تاوان این مخالفت را داد.

سیاسی در زمره سرآمدان علوم جدید ایران
رضا زمانی، دانشیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، گفت: آنچه سد ورود علوم جدید را به ایران شکست و موثرترین وسیله برای آشنایی ایرانیان با این علوم شد، اعزام دانشجو به اروپا بود. این مسئله به سه دلیل مهمترین واقعه محسوب می‌شود و بیشترین اثر را در انتقال علم به ایران داشت. نخست، تقدم اعزام محصل به اروپا، دوم پایین بودن سطح آموزش در مدارس اولیه ایران،سوم تعداد قابل ملاحظه محصلان اعزامی به خارج از کشور است که اوایل به فرانسه می‌رفتند.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: علوم جدید یکی پس از دیگری توسط این محصلان اعزامی یا معدود کسانی که با هزینه شخصی برای تحصیل به خارج از کشور عزیمت کرده بودند، وارد کشور شدند. بنابراین، علوم جدید را محصلان اعزامی به کشور وارد کردند. بررسی تاریخچه علوم جدید به معنای اولیه آن در درجه نخست، عبارت از بررسی تاریخچه زندگی پیشکسوتان علمی است.

زمانی افزود: اگر بخواهیم با تاریخ ورود روان شناسی در ایران و تحولات آن آشنا شویم، باید از علی اکبر سیاسی و زندگی او شروع کنیم. او در سن ۱۷ سالگی در مسابقه اعزام دانشجو به خارج شرکت کرد و جزء پنج نفر اول اعزامی به اروپا انتخاب شد.

این استاد دانشگاه، گفت: سیاسی در زمره پیشگامان علوم جدید در ایران قرار دارد و در روانشناسی فردی شاخص و منفرد محسوب می‌شود. نسل اول روانشناسان شامل کسانی است که قبل از تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ برای تحصیل به خارج از کشور رفتند که شاخص ترین آنها علی اکبر سیاسی بود.

به گفته زمانی، سیاسی به خاطر برداشتن نخستین قدم‌ها در همه زمینه‌های مربوط به روانشناسی مثل وضع اصطلاح روانشناسی، تدریس نخستین درس، در اختیار داشتن کرسی روانشناسی، تالیف نخستین کتاب آکادمیک و سایر موارد، شناخته می‌شود. سیاسی در جلسه‌ای که با دهخدا داشت از علم جدید روانشناسی سخن به میان آورد و دهخدا با ابراز علاقمندی به این مسئله، پیشنهاد تدریس اولین درس روانشناسی را به علی اکبر سیاسی داد.

وی افزود: بنابراین، نخستین درس را در سال ۱۳۰۴ تدریس کرد. کمتر از ۵۰ سال از شروع روانشناسی به عنوان یک علم گذشته بود که سیاسی آن را در ایران تدریس کرد اما جامعه پذیرای این مسئله نبود و پیشرفت اروپا و آمریکا در ایران رخ نداد. او نخستین کتاب را در سال ۱۳۱۷ نوشت.

زمانی گفت: سیاسی در تاسیس نخستین آزمایشگاه روانشناسی نقش موثر ایفا کرد و در سال ۱۳۱۴ این آزمایشگاه در ایران راه اندازی شد و اولین انجمن روانشناسی ایران سال ۱۳۴۴ تاسیس کرد.

به گفته این استاد دانشگاه دانشکده روانشناس و علوم تربیتی دانشگاه تهران، مرحوم سیاسی، نثر ساده روان و قابل فهمی در کتاب‌هایش داشت. آرامش، متانت، رفتار محبت آمیز و دوستانه او با دانشجویان مثال زدنی بود و علیرغم مقامات کشوری و علمی که طی کرد، این میزان آرامش در او مثال زدنی بود.

پدر منزلت دانشگاهیان را نهادینه کرد
فریدون سیاسی عضو هیأت علمی بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی تهران و فرزند سیاسی، در این پنل گفت: حرمت و منزلت دانشگاهیان برای سیاسی بسیار اهمیت داشت و می‌گفت: دانشگاه باید مکانی برای منزلت و جایگاه دانشگاهیان باشد. بعد از استقرار دانشگاه، تلاش کرد منزلت دانشگاهیان را با وجود مخالفت‌ها نهادینه سازد.

وی افزود: بعد از چهار سال برای همه مسلم شد که ناچار باید دانشگاه را به عنوان یک دستگاه استثنایی که شباهت به هیچ یک از موسسات دیگر دولتی و غیردولتی ندارد، قبول داشته باشند. از این قبولی تا مرحله احترام گذاری به دانشگاهیان، فاصله کوتاه بود و این مسیر سریع پیموده شد. از آن پس، استادان در اجتماع ایران قرب و منزلت یافتند.

این استاد دانشگاه، اظهار کرد: او با اخراج استادانی که پس از کودتای ۲۸ مرداد علیه کنسرسیوم اعلامیه داده بودند، مخالفت کرد. همچنین در روزهای ابتدایی راه اندازی دانشگاه، حزب توده بسیار قوی بود و به علی اکبر سیاسی فشار زیادی آمد که برخی از اعضای هیأت علمی توده‌ای را از دانشگاه اخراج کند اما باز هم مخالفت کرد.

فرزند مرحوم سیاسی، خاطرنشان کرد: او به هیچ وجه از نظر اخلاقی اجازه نمی‌داد مقام استاد در هیچ زمینه‌ای، خدشه دار شود. همیشه برای احترام و تکریم استاد گام اول را طی کرد. سیاسی همچنین به آزادی فکر و اندیشه اعتقاد عمیق داشت.

« مرحوم سیاسی در یکی از سخنرانی‌های خود گفته بود آنچه از آزادی فرهنگ و بیان حقیقت می‌فهمم، در درجه اول این است که افراد به هر کشور و جامعه‌ای که تعلق دارند از یک سو آداب و رسوم قومی خود را حفظ کنند و در هر رشته‌ای که می‌خواهند آزادانه به تحصیل بپردازند.»

سیاسی همچنین به نقل از پدرش، افزود: پاره‌ای از حقایق را مردم به طور یکسان درک نمی‌کنند، چنان که خیر، اخلاق و زیبایی را یکسان در نمی‌یابند. ولی اگر قرار باشد فرد یا گروهی از افراد خود را مبرا از خطا بدانند و از اظهارنظر دیگران جلوگیری به عمل آورند، مفاسدی به وجود می‌آید.

این استاد دانشگاه، اظهار کرد: دانش فروغی یکی از شاگردان پدر بود که می‌گفت شاید بزرگترین خدمت این مرد به فرهنگ ایران در بیان آزادی باشد و تعقل و اندیشه می‌تواند جایگزین اطاعت شود.

سیاسی نگذاشت معرفت در گرو قدرت باشد
عزیزالله تاجیک اسماعیلی استادیار دانشگاه خوارزمی در مورد مرحوم سیاسی، اظهار کرد: ما دانشجویان آخرین کلاس دکتر سیاسی در سال ۵۵ بودیم و کلاس‌های درس همیشه برای ما جذابیت داشت.

وی افزود: چیزی که از معلمی در ذهن نقش می‌بندد و جایگاه و نقشی که معلم در زندگی اجتماعی داشته باشد در علی اکبر سیاسی وجود داشت. او در مرزها حرکت داشت و به خوبی این مسئله را درک می‌کرد. آنچه که در ذهن من به عنوان دانشجوی سیاسی مانده، ورای محتوای مطالبی است که در کلاس می‌آموختیم.

تاجیک اسماعیلی، گفت: چیزی که از سیاسی ادراک کردم این بود که هرگز اجازه نداد معرفت تحت تاثیر یا در گرو سایر عناصر قدرت و ثروت قرار بگیرد؛ مسئله‌ای که در فضای اجتماعی و دنیای زندگی اجتماعی حتی حیات آکادمیک باید با چراغ دنبال آن باشیم.

به گزارش ایرنا، علی اکبر سیاسی در فرانسه دکترای علوم تربیتی و روانشناسی گرفت. او پس از بازگشت از اروپا به تدریس در مدرسه دارالفنون، نظام و علوم سیاسی پرداخت و با تأسیس دانشگاه تهران به استادی این دانشگاه نائل آمد. وی بعدها که انجمن روانشناسی ایران تأسیس شد به ریاست آن انجمن برگزیده شد و ریاست مؤسسه روانشناسی دانشگاه تهران را برعهده گرفت.

سیاسی همچنین مدت دوازده سال ریاست دانشگاه تهران را به عهده داشت. او وزیر فرهنگ در دولت احمد قوام و علی سهیلی و نیز وزیر مشاور در هیئت دولت مرتضی قلی بیات، وزیر فرهنگ دولت ابراهیم حکیمی و وزیر امور خارجه دولت ساعد بود.

او در پایه‌‏گذاری یونسکو همکاری داشت و عضو فرهنگستان ایران و شورای عالی فرهنگ بود. از سیاسی آثار متعددی بر جای مانده که اصول روانشناسی، روانشناسی پرورشی، روانشناسی جدید، منطق و فلسفه، هوش و خرد و... از آن جمله‏اند.

وی اصول روانشناسی جدید را در ایران بنیاد نهاد، از این رو به نام بنیانگذار و پدر روانشناسی جدید در ایران معروف است.

علی اکبر سیاسی پس از سالیانی که در اروپا زندگی می‏کرد، در سال ۱۳۶۸ به ایران بازگشت و سرانجام در خرداد ۱۳۶۹ در ۹۶ سالگی در تهران درگذشت.