ژنرال‌های اسد برای شورش در سوریه نقشه می‌کشند

نویسندگان: اریکا سولومون، کریستیان تریبرت، هیلی ویلیس و احمد مهیدی
نیویورک تایمز / ۲۴ دسامبر ۲۰۲۵

* افشای مکاتبات هک‌شده و تحلیل شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد رهبران سابق رژیم چگونه می‌کوشند نیروهای مسلح را تجهیز کنند و نفوذ خود را حتی تا واشنگتن گسترش دهند.

آنان از جمله بلندپایه‌ترین رؤسای اطلاعاتی و ژنرال‌های بشار اسد بودند؛ مردانی که بیش از یک دهه، با خشونتی بی‌رحمانه، قیام مردمی در سوریه را سرکوب کردند. اکنون، یک سال پس از فرارشان هم‌زمان با فروپاشی رژیم اسد، در حال برنامه‌ریزی برای تضعیف دولت نوپایی هستند که آنان را از قدرت کنار زد — و شاید بازپس‌گیری بخشی از خاک کشور.

هنوز روشن نیست که این مقامات پیشین رژیم تا چه اندازه تهدیدی جدی برای مقام‌های جدید سوریه به شمار می‌روند، به‌ویژه آنکه اغلب میان خودشان نیز اختلاف نظر دارند. با این حال، بر اساس مصاحبه با افراد دخیل و بررسی مکاتبات میان آنان که توسط نیویورک تایمز انجام شده، تردیدی وجود ندارد که آنان مصمم‌اند نفوذ خود را در سوریه — کشوری که پس از ۱۳ سال جنگ داخلی همچنان در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد — دوباره احیا کنند.

برخی از این رهبران پیشین رژیم می‌کوشند از تبعید، یک شورش مسلحانه سازمان دهند. یکی از آنان از گروهی پشتیبانی کرده که پشت یک کارزار لابی‌گری چند میلیون دلاری در واشنگتن قرار دارد.

چند تن از آنان امیدوارند سواحل سوریه را — که محل سکونت اقلیت علوی است، همان مذهبی که آقای اسد و بسیاری از فرماندهان ارشد نظامی و اطلاعاتی‌اش به آن تعلق دارند — از کشور جدا کنند.

«ما تا زمانی که کاملاً مسلح نشویم، آغاز نخواهیم کرد.»

این سخن را غیاث دلا، ۵۴ ساله، فرمانده ارشد سابق لشکر چهارم ــ یکی از واحدهای بدنام ارتش سوریه ــ در تماس تلفنی ماه آوریل از لبنان به یکی از زیردستانش گفته است؛ تماسی که بدون اطلاع او شنود شده بود.

این مکالمه بخشی از ده‌ها گفت‌وگوی تلفنی، پیامک و گفت‌وگوی جمعی است که توسط گروهی از فعالان سوری در اختیار نیویورک تایمز قرار گرفته است. این فعالان می‌گویند پیش از سقوط رژیم، تلفن‌های فرماندهان ارشد اسد را هک کرده و از آن زمان تاکنون آن‌ها را تحت نظر دارند.

نیویورک تایمز این اسناد را بررسی و جزئیات آن را با مقام‌های سوری که در حال رصد این چهره‌های سابق رژیم هستند، و نیز با افرادی که با اشخاص هک‌شده در تماس یا همکاری بوده‌اند، تطبیق داده است. فعالان تنها بخشی از اطلاعات خود را ارائه کرده‌اند و به شرط ناشناس ماندن سخن گفته‌اند، زیرا می‌خواهند توانایی خود برای ادامه این نظارت را حفظ کنند.

دو چهره اصلی در این تلاش‌ها، سهیل حسن — فرمانده سابق نیروهای ویژه اسد — و کمال حسن — رئیس پیشین سازمان اطلاعات نظامی رژیم — هستند. هر دو به اتهام ارتکاب جنایات جنگی، مشمول تحریم‌های بین‌المللی‌اند.

پیام‌های متنی و مصاحبه با افراد دخیل نشان می‌دهد که این شبکه‌ها اقدام به توزیع منابع مالی، جذب نیرو و — در مورد شبکه وابسته به سهیل حسن — تأمین سلاح کرده‌اند.

این دو ژنرال در دسامبر ۲۰۲۴ همراه با بشار اسد به مسکو گریختند، با این حال به نظر می‌رسد هر دو، علی‌رغم تحریم‌های بین‌المللی، قادر به سفر هستند.

بر اساس پیام‌های متنی که مکان حضور او را بررسی می‌کنند، سهیل حسن طی یک سال گذشته با همکارانش در لبنان، عراق و حتی داخل سوریه دیدار داشته است.

پیام‌هایی نیز به سفر کمال حسن به لبنان اشاره دارند. یکی از دستیاران، یک عضو تازه‌جذب‌شده و یک آشنای او نیز به نیویورک تایمز گفته‌اند که در آنجا با این ژنرال سابق دیدار داشته‌اند. مانند دیگر افرادی که درباره جاه‌طلبی‌های این ژنرال‌های پیشین صحبت کرده‌اند، آنان نیز به شرط ناشناس ماندن سخن گفته‌اند، زیرا این برنامه‌ها قرار بوده محرمانه باقی بماند.

نیویورک تایمز نتوانست با سهیل حسن تماس بگیرد. کمال حسن اما در پاسخ به پرسش‌ها از طریق پیامک، هرگونه نقش داشتن در دامن زدن به یک شورش مسلحانه را رد کرد.

مقام‌های سوری که این تحرکات را زیر نظر دارند، تهدید هرگونه شورش مسلحانه را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند. آنان به دلیل نداشتن مجوز رسمی برای گفت‌وگو با رسانه‌ها، خواستار ناشناس ماندن شدند.

سوریه پس از جنگ داخلی ۱۳ ساله که بیش از ۶۰۰ هزار کشته بر جای گذاشت، همچنان به‌شدت دچار شکاف است. بخش‌هایی از کشور هنوز تنها به‌طور سست و محدود تحت کنترل دولت جدید قرار دارد. همچنین بسیاری از شهروندان نسبت به پیشینه افراط‌گرایانه رهبر جدید سوریه، احمد الشرع، نگران‌اند؛ کسی که پیش‌تر با القاعده هم‌پیمان بود و سپس رهبری تهاجم شورشیان را بر عهده گرفت که به سرنگونی اسد انجامید.

کمال حسن،  رئیس پیشین سازمان اطلاعات نظامی رژیم اسد

دو مقام پیشین رژیم اسد که با این ژنرال‌های سابق همکاری می‌کنند، به نیویورک تایمز گفته‌اند که آنان برای جذب نیرو از میان جامعه علوی، که هم بیمناک است و هم سرشار از نظامیان سابق، موقعیت مناسبی دارند.

با این حال، هنوز مشخص نیست چه تعداد از افراد به این فراخوان پاسخ خواهند داد. بسیاری از علویان، پس از سال‌ها جنگ خونین داخلی، همچنان به‌شدت از رژیم پیشین دل‌چرکین‌اند.

«جنگجوی مقدس»

قدیمی‌ترین مکاتبات شنودشده‌ای که نیویورک تایمز بررسی کرده، به آوریل ۲۰۲۵ بازمی‌گردد؛ زمانی که فعالانی که تلفن‌ها را هک کرده بودند، می‌گویند متوجه افزایش ناگهانی فعالیت برخی از اهداف خود شدند.

یک ماه پیش از آن، بیش از ۱۶۰۰ نفر — که اغلب آنان علوی بودند — در موجی از خشونت‌های فرقه‌ای کشته شدند. این خشونت‌ها زمانی رخ داد که هزاران مرد مسلح، پس از آنکه نیروهای امنیتی پیشین رژیم اسد حمله‌ای هماهنگ علیه نیروهای دولت جدید انجام دادند و ۱۶ نفر را کشتند، به‌سوی سواحل مدیترانه‌ای سوریه هجوم بردند.

این کشتار، به فریادی برای بسیج تبدیل شد؛ فریادی که مقام‌های پیشین رژیم اسد برای جذب نیرو از میان علویان از آن بهره گرفتند. طرح‌های رقیب برای چنین جذب نیرویی، نخستین‌بار توسط «ارم نیوز» — رسانه‌ای مستقر در ابوظبی — و خبرگزاری رویترز گزارش شد.

در میان فعال‌ترین چهره‌ها، سهیل حسن، فرمانده پیشین نیروهای ویژه، قرار داشت؛ کسی که هوادارانش به دلیل آنچه خشونت و بی‌رحمی او در میدان نبرد می‌دانستند، لقب «ببر» را به او داده بودند. او در میان مخالفان سوری به استفاده از تاکتیک‌های «زمین سوخته» شهرت داشت و متهم است که دستور حملات هوایی علیه غیرنظامیان را صادر کرده است.

سهیل حسن که سال‌ها از چهره‌های محبوب روس‌ها بود، بنا به گفته چهار افسر سابق، یکی از نخستین مقام‌هایی بود که مسکو با آغاز فروپاشی رژیم، برای تخلیه او اقدام کرد.

با این حال، به نظر می‌رسد او علاقه‌ای به بیکار نشستن در روسیه نداشت.

از آوریل تا تابستان، مکاتباتی که نیویورک تایمز میان حسن و دیگران بررسی کرده، نشان می‌دهد او در حال طراحی بازگشتی دوباره بوده است. در میان این اسناد، نمودارهای دست‌نویسی وجود دارد که در آوریل از تلفن او ارسال شده و شمار نیروهای مسلح و نوع تسلیحات موجود در روستاهای مختلف ساحل سوریه را شرح می‌دهد.

حسن این نمودارها را برای فردی فرستاده که او را «فرمانده کل نیروهای نظامی و مسلح ما» خطاب کرده و نوشته بود هویت بیش از ۱۶۸ هزار جنگجو را «تأیید» کرده است: ۲۰ هزار نفر با دسترسی به مسلسل، ۳۳۱ نفر با سلاح‌های ضدهوایی، ۱۵۰ نفر با نارنجک‌های ضدتانک و ۳۵ تک‌تیرانداز که همچنان سلاح‌های خود را در اختیار دارند.

او هر پیام را با عبارتی یکسان به پایان می‌رساند: «خادم شما، با درجه جنگجوی مقدس.»

سهیل حسن در پیام‌هایی که نیویورک تایمز بررسی کرده، هرگز نام فرمانده خود را ذکر نکرده است. اما سه نفر از افراد دخیل در این برنامه‌ها گفته‌اند که او با رامی مخلوف همکاری می‌کند؛ سرمایه‌دار سوری و پسرعموی دورافتاده بشار اسد که او نیز به مسکو گریخته است. به گفته آنان، مخلوف تلاش‌های حسن را تأمین مالی کرده و همچنین مبالغ هنگفتی به خانواده‌های علوی فقیر در سواحل سوریه ارسال کرده است.

رامی مخلوف خود را چهره‌ای منجی‌گونه معرفی می‌کند که آماده رهبری علویان سوریه است و بنا بر گفته نزدیکانش، معتقد است می‌تواند با استفاده از متنی عرفانی که در اختیار دارد، رویدادها را پیش‌بینی کند. خانواده او درخواست نیویورک تایمز برای ترتیب دادن مصاحبه‌ای با وی را نپذیرفتند.

بر اساس مکاتبات شنودشده، تا بهار همان سال، سهیل حسن موفق شده بود غیاث دلا، ژنرال لشکر چهارم، را نیز به این شبکه جذب کند.

در یکی از تبادل‌های پیامکی، دلا به حسن گفته بود که ماهانه ۳۰۰ هزار دلار میان جنگجویان بالقوه و فرماندهان توزیع کرده است؛ با پرداخت‌هایی در حدود ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار در ماه. او همچنین برای خرید تجهیزات ارتباطی ماهواره‌ای به ارزش حدود ۱۳۶ هزار و ۶۰۰ دلار درخواست مجوز کرده بود.

در پیام‌ها، دلا اشاره می‌کند که درست آن سوی مرز سوریه، در خانه‌ای در لبنان زندگی می‌کند و می‌گوید او و خانواده‌اش نه برق دارند و نه حتی دیوارهای خانه‌شان رنگ شده است.

در برخی مکالمات، او از دیداری با رهبران شبه‌نظامیان عراقی هم‌پیمان با ایران سخن می‌گوید که در آن درباره راه‌های قاچاق سلاح برای شورشیان — بدون جلب حملات اسرائیل یا گرفتار شدن به‌دست مقام‌های سوری — بحث کرده‌اند. او همچنین از ملاقات با تأمین‌کنندگان مالی بالقوه روایت می‌کند.

سایر مکاتبات نشان می‌دهد که دلا برخی طرح‌های ترور و برنامه‌هایی برای دستیابی یا توزیع پهپادها و موشک‌های ضدتانک را متوقف کرده است؛ از جمله تسلیحاتی که به گفته او در داخل سوریه مخفی شده بودند.

محمد الحصوری، نفر وسط. او متهم به پرتاب سلاح‌های شیمیایی بر روی غیرنظامیان سوری است

در ماه آوریل، این دو ژنرال یک ژنرال سابق دیگر را نیز وارد شبکه خود کردند: محمد الحصوری، ۶۰ ساله، از فرماندهان ارشد نیروی هوایی که متهم است شخصاً در حمله شیمیایی سال ۲۰۱۷ به شهر خان‌شیخون در شمال سوریه نقش داشته است.

سهیل حسن نوشته بود که مقام‌های ایرانی، الحصوری و ۲۰ خلبان دیگر رژیم را به هتلی در لبنان منتقل کرده‌اند. او افزوده بود که آنان تمایل خود را برای ماندن و پیوستن به شورش او اعلام کرده‌اند، مشروط بر آنکه هزینه اقامت و خوراکشان تأمین شود.

یکی از مقام‌های پیشین رژیم که گفته بود با الحصوری در تماس است، در ماه اکتبر تأیید کرد که این روایت درست بوده، اما یک ماه بعد گفت که این برنامه‌ها از هم پاشیده است. او افزود که شبکه گسترده‌تری که دلا و حسن در پی شکل‌دادن به آن بودند نیز به‌تدریج دچار فروپاشی شده است.

راهی به سوی واشنگتن

کمال حسن، رئیس پیشین سازمان اطلاعات نظامی، در مکاتبات شنودشده از سوی همکارانش، فردی توصیف شده که به حامیان و نیروهای بالقوه نیز پرداخت‌های مالی انجام داده است.

حسن به دلیل نظارت بر دو شاخه بدنام اطلاعات نظامی سوریه، تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد؛ شاخه‌هایی که انتشار تصاویر قربانیان آن‌ها در سال ۲۰۱۴، وجود شکنجه و اعدام‌های نظام‌مند را آشکار کرد.

در پاسخ به پرسش درباره این اتهامات، حسن گفت: «من این موارد را سیاسی و صرفاً ادعا می‌دانم، زیرا هیچ‌گونه اسناد و مدارکی آن‌ها را همراهی نمی‌کند.» او همچنین افزود که ادعاها درباره تأمین مالی شورشیان بالقوه از سوی او، «حاوی خطاهای فراوان و واقعیت‌های مشکوک» است.

دو نفر از افرادی که با حسن همکاری می‌کنند، گفته‌اند تمرکز اصلی او بیش از آنکه بر شورش مسلحانه باشد، بر ایجاد شبکه‌ای از نفوذ سیاسی قرار دارد. به گفته آنان، حسن یکی از محرک‌های اصلی «بنیاد توسعه سوریه غربی» مستقر در بیروت است.

این بنیاد خود را نهادی معرفی می‌کند که در جهت حمایت از اقلیت‌های سوری فعالیت می‌کند و برای علویانی که به لبنان گریخته‌اند، مسکن فراهم می‌سازد. اما افرادی که با حسن کار می‌کنند می‌گویند او از این بنیاد برای لابی‌گری در واشنگتن استفاده می‌کند تا برای منطقه علوی‌نشین سوریه «حمایت بین‌المللی» برقرار شود.

در چندین ویدئوی آنلاین، پناهجویان سوری در لبنان از حمایت مالی حسن قدردانی کرده‌اند؛ همچنین پستی در صفحه فیس‌بوک بنیاد نیز چنین قدردانی را بازتاب می‌دهد. در این پست آمده است: «تمام هزینه‌های کارزار»، با اشاره به یک طرح برجسته برای اسکان پناهجویان علوی، «به‌طور کامل توسط شهروند سوری، سرلشکر کمال حسن، تأمین شده است.»

بر اساس اسناد افشای مالی ثبت‌شده در ایالات متحده در ماه اوت، این بنیاد شرکت لابی‌گری آمریکایی «تایگر هیل پارتنرز» و جوزف ای. اشمیتس — مشاور سابق دونالد ترامپ و مدیر اجرایی پیشین شرکت بلک‌واتر ورلد‌واید، پیمانکار نظامی خصوصی — را با قراردادی یک میلیون دلاری برای نمایندگی خود به کار گرفته است.

حسن در ابتدا درخواست مصاحبه را به اشمیتس ارجاع داد و او را وکیل خود معرفی کرد. اما بعدها هرگونه ارتباط با این بنیاد یا «هر سازمان سوری» را انکار کرد و افزود: «با این حال، در اصل از هر اقدامی که در خدمت توسعه و صلح در سوریه باشد، حمایت و تشویق می‌کنم.»

اشمیتس از اظهار نظر به نمایندگی از حسن خودداری کرد، اما به نمایندگی از بنیاد گفت که آنان در حال تلاش برای تضمین حفاظت و نمایندگی اقلیت‌ها در سوریه هستند.

این بنیاد در شبکه‌های اجتماعی، دیدارهای خود با دفاتر شش قانون‌گذار آمریکایی را برجسته کرده است؛ از جمله برایان مست، نماینده جمهوری‌خواه و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان، و سناتور جین شاهین، عضو دموکرات کمیته روابط خارجی سنای آمریکا.

دستیاران شاهین، مست و دیگر قانون‌گذاران، دیدار با لابی‌گران تایگر هیل را تأیید کرده‌اند و گفته‌اند این ملاقات‌ها روال عادی داشته و تنها در سطح کارکنان انجام شده است.

چندین دیپلمات مستقر در سوریه گفته‌اند که تلاش‌های لابی‌گری در واشنگتن، بیش از طرح‌های شورشی، موجب نگرانی آنان است. به گفته آنان، چنین کارزارهایی می‌تواند به‌تدریج زمینه را برای طرح مطالبات مربوط به ایجاد یک منطقه نیمه‌خودمختار در سوریه فراهم کند.

بسام برابندی، دیپلمات پیشین سوری که از رژیم گریخته و از سال ۲۰۱۲ به نمایندگی از قربانیان آن لابی‌گری کرده است، گفت: «امروز، چنین پرونده‌ای هرگز پذیرفته نمی‌شود.»

او افزود: «اما شاید دو یا سه سال دیگر، اگر دولت کنونی نتواند ثبات ایجاد کند، رهبران آمریکا به دنبال بازیگران دیگری برای همکاری بگردند.»