ورود جاه‌طلبانه‌ قطر به‌رقابت در صنعت هوش مصنوعی

اوتکارش شتی و فدریکو ماچیونی/ خبرگزاری رویترز / ۱۷ دسامبر ۲۰۲۵

قطر با اتکا به منابع فراوان و کم‌هزینه انرژی، روی جبران زمان از دست‌رفته خود در رقابت هوش مصنوعی در خلیج فارس شرط‌بندی کرده است و امیدوار است برق ارزان و توان مالی بالا به این کشور کمک کند تا فاصله‌اش را با رقبای منطقه‌ای که پیشاپیش گوی سبقت را ربوده‌اند، کاهش دهد.

راه‌اندازی پروژه «Qai» که از حمایت صندوق ثروت ملی ۵۲۶ میلیارد دلاری قطر برخوردار است و همچنین مشارکت مشترک ۲۰ میلیارد دلاری با شرکت بروکفیلد، بلندپروازانه‌ترین گام قطر تاکنون برای ورود به بخشی به‌شمار می‌رود که در حال دگرگون‌سازی فناوری و اقتصاد جهانی است.

این اقدام در کنار سرمایه‌گذاری‌های عظیم عربستان سعودی و نیز ابوظبی و دوبی در امارات متحده عربی قرار می‌گیرد و بخشی از تلاش گسترده‌تر منطقه برای فاصله گرفتن از وابستگی به درآمدهای نفتی است.

اما در حالی که مزیت انرژی یک جاذبه قدرتمند برای «هایپراسکیلرها» — غول‌های رایانش ابری مانند گوگل، مایکروسافت و متا که موتور محرک گسترش هوش مصنوعی هستند — به‌شمار می‌آید، تحلیلگران می‌گویند جاه‌طلبی‌های خلیج فارس با برخی موانع ساختاری روبه‌رو است که فراتر از زیرساخت‌ها قرار دارند.

موانع

برای تبدیل شدن به بازیگران اثرگذار در حوزه هوش مصنوعی، کشورهای خلیج فارس باید از میان مجموعه‌ای پیچیده از چالش‌ها عبور کنند: بازتولید نظام‌های حکمرانی داده به سبک غرب، تأمین تراشه‌های پیشرفته کمیاب تحت محدودیت‌های صادراتی ایالات متحده، و جذب استعدادهای طراز اول در بازار به‌شدت رقابتی جهانی.

این عوامل — و نه صرفاً سرمایه — تعیین خواهند کرد که آیا منطقه می‌تواند قدرت مالی خود را به نفوذی معنادار در زیست‌بوم هوش مصنوعی تبدیل کند یا نه.

استیون برد، مدیر جهانی مراکز داده در شرکت نایت فرانک، می‌گوید: «به باور ما مؤلفه کلیدی در این زمینه، توانایی قطر برای الگوبرداری از سیاست‌های آمریکایی در حوزه قوانین حفظ حریم خصوصی داده‌هاست… وقتی امروز به جهان نگاه می‌کنید، بزرگ‌ترین مانع در مسیر استقرار گسترده هوش مصنوعی، بخش مقررات‌گذاری است.»

قطر جزئیات اندکی درباره پروژه Qai منتشر کرده است، اما زمان‌بندی آن بازتاب‌دهنده افزایش شدید تقاضا برای زیرساخت‌های هوش مصنوعی است؛ آن هم در شرایطی که شرکت‌ها روی این فناوری برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند.

محمد سلیمان، پژوهشگر ارشد مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، می‌گوید: «تقاضا برای توان پردازشی آن‌قدر عظیم است که هر توسعه جدید زیرساختی در کشوری سرشار از انرژی مانند قطر که تأمین مالی آن نیز تضمین شده باشد، برای هایپراسکیلرهای آمریکایی خبر خوشایندی محسوب می‌شود… در این مرحله از توسعه هوش مصنوعی، فضا برای حضور چندین بازیگر وجود دارد.»

با این حال، تحلیلگران هشدار می‌دهند که جذب تقاضای هایپراسکیلرها مستلزم سرمایه‌گذاری پایدار و هم‌سویی سیاستی در طول سال‌های متمادی است.

دن آیوِز، تحلیلگر شرکت ودبوش، گفت: «انتظار داریم طی دو سال آینده، ۸۰۰ میلیارد دلار صرف توسعه مراکز داده هوش مصنوعی در خاورمیانه شود.»

برق ارزان‌تر

مزیت رقابتی قطر در هزینه پایین برق نهفته است؛ عاملی که می‌تواند هزینه‌های بالای خنک‌سازی در اقلیم بیابانی منطقه را جبران کند. بانک امارات ان‌بی‌دی اعلام کرده است که میانگین شاخص بهره‌وری مصرف انرژی (PUE) مراکز داده در خاورمیانه ۱٫۷۹ است، در حالی که این رقم در سطح جهانی به‌طور میانگین ۱٫۵۶ است.

برد برآورد می‌کند که اگر قطر بتواند برق ارزان را حفظ کرده و روند توسعه را تسریع کند، تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند به بازاری با ظرفیت ۱٫۵ تا ۲ گیگاوات تبدیل شود. این در حالی است که پروژه «هیومِین» عربستان سعودی هدف‌گذاری ۶ گیگاوات تا سال ۲۰۳۴ را دنبال می‌کند و شرکت G42 امارات نخستین فاز از یک پردیس هوش مصنوعی ۵ گیگاواتی را می‌سازد که قرار است در زمره بزرگ‌ترین‌ها در جهان، خارج از ایالات متحده، قرار گیرد.

به گفته جاناتان اتکین، رئیس جهانی زیرساخت‌های ارتباطی بانک RBC، پیشرفت قطر اگر تا سال ۲۰۲۹ به ۵۰۰ مگاوات برسد قابل‌توجه خواهد بود؛ او افزود که نرخ بهره‌برداری به اندازه ظرفیت اسمی اهمیت دارد.

بر اساس داده‌های امارات ان‌بی‌دی، امارات متحده عربی در حال حاضر میزبان ۳۵ مرکز داده، عربستان سعودی ۲۰ مرکز و قطر تنها پنج مرکز داده است. این در حالی است که در ایالات متحده بیش از ۵ هزار مرکز داده وجود دارد.

قطر با تکیه بر صندوق ثروت ملی خود از توان مالی قابل‌توجهی برخوردار است، اما در برابر رقبای جاافتاده با مسیر دشواری مواجه است.

مارک اینشتین، مدیر شرکت پژوهشی کانترپوینت، با اشاره به عربستان سعودی و دو قطب امارات یعنی ابوظبی و دوبی، گفت: «به‌طور منصفانه می‌توان گفت قطر/دوحه تازه‌واردِ دیرهنگامِ یک رقابت چهار اسبه است. این کشور مزایایی دارد… اما از نظر حجم و مقیاس، همسایگان قطر در موقعیت بسیار بهتری قرار دارند.»

فراتر از زیرساخت‌ها، انطباق با مقررات نقشی حیاتی دارد. پروژه‌های «هیومِین» و G42 برای دسترسی به پیشرفته‌ترین پردازنده‌های بلک‌وِل شرکت انویدیا، باید به قواعد سخت‌گیرانه ایالات متحده درباره نحوه استفاده از تراشه‌ها پایبند باشند. پروژه Qai نیز برای جلب نظر واشنگتن به تضمین‌های مشابهی نیاز خواهد داشت.

سلیمان گفت: «ایالات متحده می‌خواهد دیدی شفاف و کامل داشته باشد از اینکه هر تراشه دقیقاً کجاست، چه کسی از آن استفاده می‌کند و به کدام شبکه‌ها متصل است. این به معنای گزارش‌دهی دقیق، بازرسی‌های میدانی، و قواعد سخت‌گیرانه برای تکنسین‌هایی از کشورهای پرریسک است… موضوعی که آمریکا در گذر زمان آن را با دقت زیر نظر خواهد داشت.»