«دور بعدی جنگ با ایران بزرگ‌تر و خطرناک‌تر خواهد بود»

لارا یاکل / روزنامه آلمانی «دی‌وِلت» / ۲۷ نوامبر ۲۰۲۵

پس از جنگ دوازده‌روزهٔ آمریکا و اسرائیل علیه ایران، تلاش حکومت ایران برای دستیابی به بمب اتم همچنان ادامه دارد. کارشناس امور ایران، راز زیمت (Raz Zimmt)، می‌گوید: در صورت وقوع جنگی جدید، اسرائیل ممکن است اقدامی انجام دهد که پیامدهای بسیار سنگینی خواهد داشت.

با حملهٔ مشترک اسرائیل و آمریکا به برنامه اتمی ایران در ماه ژوئن، هدف آن‌ها جلوگیری کامل از خطر دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بود. پنج ماه بعد هنوز مشخص نیست که میزان خسارت وارد شده به تأسیسات هسته‌ای ایران تا چه حد جدی بوده است. اما آنچه مسلم است این است که تهران به هیچ وجه از اهداف خود عقب ننشسته است؛ همان‌طور که راز زیمت، کارشناس امور ایران، در نشستی با هیئتی آلمانی در تل‌آویو در هفتهٔ گذشته توضیح داد.

مدیر برنامه پژوهشی ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) گفت: «موضع ایران و محور طرفدار ایران در منطقه به‌طور چشمگیری تضعیف شده است.» به گفتهٔ او، پیش از جنگ دوازده‌روزه ایران قادر بود ظرف چند روز اورانیوم را تا سطح ۹۰ درصد، یعنی سطح مورد نیاز برای اهداف نظامی، غنی‌سازی کند. «تنها چند ماه دیگر زمان لازم بود تا کشور بتواند نخستین بمب اتمی خود را تولید کند.»

حملات مشترک آمریکا و اسرائیل برنامهٔ هسته‌ای ایران را به عقب رانده است. بازسازی سه سایت اصلی که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در اوایل نوامبر به آن اشاره کرده بود، یک تا دو سال طول خواهد کشید. زیمت خلاصه کرد: «ایران دیگر در آستانه تبدیل شدن به یک قدرت هسته‌ای نیست.» «اما برنامهٔ هسته‌ای به‌طور کامل نابود نشده است.»

به گفتهٔ او، هنوز دست‌کم ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در سطح ۶۰ درصد و همچنین صدها سانتریفیوژ پیشرفته در ایران باقی مانده است. دانش و فناوری لازم برای ازسرگیری برنامهٔ هسته‌ای نیز همچنان در دسترس است. زیمت همچنین هشدار داد: «انگیزهٔ ایران برای ساخت سلاح اتمی امروز بیشتر از دوره پیش از جنگ دوازده‌روزه است.»

حتی پیش از حملات ژوئن، در تهران صداهایی شنیده می‌شد که خواستار تغییر دکترین هسته‌ای بودند؛ زیرا دیگر نمی‌توان تنها بر بازدارندگی ناشی از موشک‌های بالستیک و نیروهای نیابتی منطقه‌ای مانند حزب‌الله تکیه کرد. «این صداها پس از جنگ بلندتر هم شده‌اند.» به گزارش رسانه‌ها، در ماه سپتامبر، ۷۱ تن از نمایندگان مجلس ایران خواستار ساخت بمب اتمی شده بودند.

زیمت تأکید کرد که ایران تاکنون نه غنی‌سازی اورانیوم را از سر گرفته و نه مواد باقیماندهٔ قابل‌شکافت را به خارج منتقل کرده است. با توجه به عزم اسرائیل و آمریکا برای انجام اقدامات تلافی‌جویانه، گسترش برنامهٔ هسته‌ای برای ایران بسیار پرخطر خواهد بود. او نتیجه گرفت: «اما ما نمی‌توانیم این احتمال را کاملاً منتفی بدانیم.»

تشدید درگیری تنها مسئله زمان است

او می‌گوید در حال حاضر «نه در اورشلیم و نه در تهران، هیچ تمایلی برای آغاز جنگی دیگر احساس نمی‌کند.» اما اگر راه‌حلی پیدا نشود، تشدید بعدی درگیری تنها مسئله زمان خواهد بود. زیمت می‌افزاید: «نگرانی من این است که دور بعدی جنگ با ایران بسیار بزرگ‌تر و خطرناک‌تر خواهد بود.» از یک طرف طرفین از تجربیات حملات اخیر درس گرفته و ظرفیت‌های خود را تطبیق داده‌اند.

علاوه بر این، اسرائیل احتمالاً دفعه بعد نه تنها تأسیسات هسته‌ای، بلکه تأسیسات نفتی یا اهداف نمادین رژیم ایران را نیز هدف قرار خواهد داد. این کارشناس گفت: «این امر احتمال حمله ایران به اهدافی در خلیج فارس یا کشورهای عربی خلیج فارس را افزایش می‌دهد و جنگ به یک رویارویی منطقه‌ای تبدیل خواهد شد.»

راز زیمت، کارشناس مسائل ایران

زیمت ادامه داد و گفت که هنوز هیچ تغییری در رویکرد ایران در قبال شبه‌نظامیان تحت حمایت خود در منطقه، به‌ویژه حزب‌الله لبنان، مشاهده نشده است. هرچند صداهایی در ایران وجود دارند که استراتژی پشت پرده نیروهای نیابتی – یعنی پرهیز از رویارویی مستقیم با اسرائیل و آمریکا – را پس از جنگ دوازده‌روزه شکست‌خورده می‌دانند و ترجیح می‌دهند پول بیشتری صرف تقویت ظرفیت‌های نظامی داخلی شود.

زیمت گفت: «اما تا کنون نشانه‌ای از یک فاصله‌گیری واقعی از این استراتژی دیده نمی‌شود. برعکس: بنا بر گزارشی جدید از وزارت خزانه‌داری آمریکا، ایران از زمان آتش‌بس میان اسرائیل و حزب‌الله در یک سال پیش تا کنون، حدود یک میلیارد دلار صرف بازسازی این نیروی شبه‌نظامی که به شدت تضعیف شده بود، کرده است.» زیمت افزود: «اگرچه ارتش لبنان عزم خود را برای خلع سلاح حزب‌الله نشان می‌دهد، اما روند بازسازی حزب‌الله سریع‌تر از تلاش‌های اسرائیل برای جلوگیری از آن پیش می‌رود.»

به گفتهٔ وی، برای دولت لبنان تقریباً غیرممکن است که جایگزینی اقتصادی و اجتماعی برای حزب‌الله ارائه دهد. با این حال، این گروه شبه‌نظامی به‌مراتب وابستگی بیشتری به رژیم تهران دارد تا مثلاً حماس در نوار غزه. زیمت توضیح داد: «بدون حمایت ایران، بقای بخش نظامی حزب‌الله بسیار دشوار، اگر نگوییم غیرممکن، خواهد بود.»

وابستگی ده تا بیست درصد جامعه ایران به بقای نظام

در حال حاضر اما نشانه‌ای وجود ندارد که ثبات رژیم به شکل جدی در خطر باشد. حاکمان پیرامون رهبر مذهبی علی خامنه‌ای همچنان با یک «بحران شدید مشروعیت» دست‌به‌گریبان هستند و تنها توسط بخش کوچکی از جامعه حمایت می‌شوند. زیمت گفت: «اما این ده تا بیست درصد، پشتیبانیِ سپاه پاسداران را دارند، که خود کاملاً وابسته به بقای جمهوری اسلامی است.» به همین دلیل این نیروها «تا آخرین قطره خون» مانع از فروپاشی رژیم خواهند شد.

در صورت تغییر در رأس حاکمیت، دشوار است پیش‌بینی کنیم کشور چه مسیری را طی خواهد کرد. زیمت معتقد است که احتمالاً رهبر مذهبی بعدی از خامنه‌ای ضعیف‌تر خواهد بود و سپاه پاسداران نقشی پررنگ‌تر ایفا خواهد کرد. «اطمینان ندارم که این وضعیت را بهتر یا بدتر کند. اما تصور سناریویی بسیار بدتر از وضعیت کنونی دشوار است.»

او گفت از آنجا که احتمال تغییر رژیم پایین است و برنامهٔ هسته‌ای ایران تا کنون به‌طور نظامی نابود نشده، امیدوار است پیشرفت‌هایی از مسیر دیپلماتیک حاصل شود. «من یک توافق میان ایران و ایالات متحده را بهترین راه‌حل برای جلوگیری از بازیابی توان هسته‌ای ایران می‌دانم.»

چنین توافقی باید با سه مسئله اصلی مواجه شود: بازرسی‌های منظم و جامع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) که ایران در حال حاضر از آن سر باز می‌زند، نابودی مواد شکافت‌پذیر باقیمانده در کشور، و تضمینی که بر اساس آن ایران در آینده اورانیوم را دیگر غنی‌سازی نکند یا صرفاً تا حداکثر سطح ۳.۶۷ درصد — که سطح لازم برای نیروگاه‌های هسته‌ای است — غنی‌سازی کند.

زیمت تأکید کرد که برای قانع‌کردن ایران به پذیرش چنین شرایطی، باید فشار سیاسی و اقتصادی بیشتری بر رژیم وارد شود. «کارزار مقابله با ایرانِ دارای سلاح اتمی نباید کارزاری اسرائیلی یا آمریکایی باشد. باید فشار بین‌المللی بر ایران وارد شود تا این کشور از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود دست بردارد.» وی افزود که اروپا نیز می‌تواند در این زمینه نقش مهمی ایفا کند.

به نظر وی همچنین اهمیت دارد که اسرائیل و ایران بار دیگر «نوعی کانال ارتباطی میان خود ایجاد کنند که خطر سوءبرداشت‌ها را کاهش دهد». برای بهبود وضعیت امنیتی در منطقه، وی همچنین امیدوار به یک توافق امنیتی میان اسرائیل و سوریه، و همچنین عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی است.

با این حال، او هدف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، مبنی بر پیوستن عربستان به توافق‌های ابراهیم را غیرواقع‌بینانه می‌داند. «از ۷ اکتبر به این سو، برای عربستان سعودی دشوارتر شده است که بدون حضور یک مؤلفهٔ فلسطینی، روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی کند.» این امر لزوماً شامل تأسیس یک دولت فلسطینی نیست، اما دست‌کم نیازمند «نوعی نقشهٔ راه» در این زمینه است. او افزود: «و من باور ندارم که این امر تحت دولت کنونی اسرائیل اتفاق بیفتد.»

———————-
* لارا یاکل سردبیر در بخش سیاست خارجی روزنامه «دی‌وِلت» است و برای این روزنامه از جمله دربارهٔ شمال اروپا و ایالات متحده گزارش می‌دهد.