ایران از عربستان برای احیای مذاکرات هسته‌ای کمک خواست

پریسا حافظی / خبرگزاری رویترز / ۲۰ نوامبر ۲۰۲۵

دو منبع منطقه‌ای مطلع می‌گویند ایران از عربستان سعودی خواسته است آمریکا را برای ازسرگیری مذاکرات متوقف‌شده هسته‌ای ترغیب کند؛ درخواستی که نشان‌دهندهٔ نگرانی عمیق تهران از احتمال تکرار حملات هوایی اسرائیل و همچنین تشدید مشکلات اقتصادی کشور است.

یک روز پیش از سفر «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان به کاخ سفید در اوایل هفته جاری، «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران نامه‌ای برای رهبر بالفعل عربستان ارسال کرد؛ خبری که رسانه‌های ایرانی و سعودی روز دوشنبه منتشر کردند.

این منابع به رویترز گفتند پزشکیان در این نامه تأکید کرده است که ایران «به دنبال تقابل نیست»، خواهان «تعمیق همکاری‌های منطقه‌ای» است و همچنان «در صورت تضمین حقوقش، برای حل‌وفصل اختلاف هسته‌ای از مسیر دیپلماسی آمادگی دارد».

سخنگوی وزارت خارجه ایران، «اسماعیل بقایی»، روز چهارشنبه گفت پیام پزشکیان به ولیعهد عربستان «کاملاً دوجانبه» بوده است. دفتر رسانه‌ای دولت عربستان نیز هنوز به درخواست اظهارنظر پاسخی نداده است.

بن‌سلمان پیام پزشکیان را به ترامپ منتقل کرد

پیش از جنگ ۱۲روزهٔ ژوئن که با حملات هوایی اسرائیل آغاز شد و طی آن نیروهای آمریکایی سه مرکز هسته‌ای ایران را هدف قرار دادند، تهران و واشنگتن پنج دور مذاکره دربارهٔ برنامه جنجالی غنی‌سازی اورانیوم جمهوری اسلامی برگزار کرده بودند.

اما پس از جنگ، مذاکرات عملاً به بن‌بست رسیده است — با وجود آنکه هر دو طرف همچنان مدعی‌اند که برای توافق آمادگی دارند.

یکی از منابع خلیج فارس گفت ایران در تلاش است کانالی برای ازسرگیری گفت‌وگو با واشنگتن بیابد و این‌که رهبر سعودی نیز از راه‌حل مسالمت‌آمیز حمایت می‌کند و در سفر خود این پیام را به «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا منتقل کرده است.

این منبع عرب خلیج گفت: «ولیعهد (MbS) نیز می‌خواهد این مناقشه به‌طور مسالمت‌آمیز پایان یابد. این موضوع برای او مهم است و آن را به ترامپ منتقل کرد و گفت آمادهٔ کمک است.»

محمد بن سلمان روز سه‌شنبه به خبرنگاران گفت: «تمام تلاش خود را برای کمک به رسیدن به توافق بین آمریکا و ایران به کار خواهیم گرفت.»

ریاض و تهران در دهه‌های اخیر رقبای راهبردی یکدیگر در خاورمیانه بوده‌اند و اغلب از جبهه‌های متضاد در جنگ‌های نیابتی منطقه حمایت کرده‌اند؛ اما آشتیِ حاصل از میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳ سطحی از آرامش را به روابط دو کشور بازگرداند و مناسبات دیپلماتیک را احیا کرد.

قدرت سیاسی رو‌به‌رشد عربستان این کشور را به بازیگری تعیین‌کننده در دیپلماسی منطقه تبدیل کرده است. روابط امنیتی عمیق ریاض با واشنگتن — و به‌ویژه ارتباط نزدیک رهبران سعودی با ترامپ — به عربستان نفوذی داده که کمتر کشوری در خاورمیانه از آن برخوردار است.

در مقابل، جایگاه منطقه‌ای ایران طی دو سال گذشته تضعیف شده است؛ ازجمله به دلیل ضربه‌های سنگین نظامی اسرائیل به متحدانش — حماس در غزه و حزب‌الله در لبنان — و همچنین سقوط «بشار اسد» دیکتاتور سوریه که از نزدیک‌ترین متحدان تهران بود.

«حمید ابوطالبی» دیپلمات ارشد پیشین ایران گفت: «تغییر مسیر میانجی‌گری از کشورهایی مانند عمان و قطر به عربستان — کشوری با قدرت ساختاری، نفوذ مستقیم در آمریکا و اراده عملی برای کاهش تنش — بهترین تصمیم راهبردی در شرایط کنونی است.»

او در شبکهٔ ایکس نوشت: «این ویژگی‌ها عربستان را به میانجی مؤثر و کانالی واقعی برای انتقال پیام‌ها تبدیل می‌کند؛ موقعیتی که نه عمان، نه قطر و نه اروپایی‌ها از آن برخوردارند.»

«فراس مقصَد»، مدیرعامل دفتر واشنگتن مؤسسه «اوراسیا گروپ»، گفت عربستان به دلیل تلاش برای ایجاد برنامهٔ بومی غنی‌سازی اورانیوم، در ترویج توافق هسته‌ای ایران و آمریکا منافعی دارد.

در جریان سفر ولیعهد به واشنگتن، او و ترامپ اعلامیه‌ای برای تکمیل مذاکرات دربارهٔ برنامهٔ انرژی غیرنظامی عربستان امضا کردند، بی‌آنکه روشن کنند آیا ریاض اجازهٔ غنی‌سازی خواهد داشت یا نه.

مقصَد گفت: «پیگیری عربستان برای غنی‌سازی با دیپلماسی هسته‌ای آمریکا و ایران پیوند دارد. سعودی‌ها علاقه‌مندند از طریق یک کانال پشتی صامت، این مذاکرات را پیش ببرند.»

مطالبات متضاد ایران و آمریکا

احیای دیپلماسی هسته‌ای، پیامدهای بسیار مهمی دارد. شرایطی که حکومت روحانیون در تهران و دولت ترامپ تعیین کرده‌اند کاملاً با یکدیگر در تضاد است و اگر این اختلاف‌ها کاهش نیابد، خطر آغاز یک جنگ منطقه‌ای جدید وجود دارد.

کشورهای خلیج فارس که نگران کشیده‌شدن به یک درگیری گسترده‌تر در صورت حمله مجدد اسرائیل به ایران هستند، پیش‌تر نقش میانجی را ایفا کرده‌اند — به‌ویژه قطر و عمان.

ایران واشنگتن را متهم می‌کند که با همراهی اسرائیل در جنگ ژوئن «به دیپلماسی خیانت کرده» و تأکید دارد هر توافقی باید شامل لغو تحریم‌های آمریکا باشد؛ تحریم‌هایی که اقتصاد نفت‌محور کشور را به‌شدت تضعیف کرده است. در مقابل، واشنگتن از تهران می‌خواهد غنی‌سازی در خاک خود را متوقف کند، برنامه موشکی‌اش را محدود سازد و حمایت از شبه‌نظامیان منطقه‌ای را پایان دهد—شرایطی که ایران رد کرده است.

ترامپ و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل هشدار داده‌اند در صورت ازسرگیری غنی‌سازی ایران، که می‌تواند مسیر ساخت سلاح هسته‌ای را هموار کند، برای حمله مجدد تردیدی نخواهند کرد.

قدرت‌های غربی و اسرائیل تهران را متهم می‌کنند که از برنامهٔ هسته‌ای اعلاماً غیرنظامی خود به‌عنوان پوششی برای تولید مواد لازم برای سلاح اتمی استفاده می‌کند. ایران می‌گوید تنها به‌دنبال انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز است و در برابر هرگونه تجاوز دوبارهٔ اسرائیل «پاسخی کوبنده» خواهد داد.

انزوای اقتصادی و خشم عمومی؛ حاکمان را به تغییر مسیر سوق می‌دهد

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی که مواضع او در سیاست خارجی و برنامه هسته‌ای تعیین‌کننده است، مذاکره تحت تهدید را رد کرده است.

او گفته: «آن‌ها می‌خواهند مطالبات خود را با فشار نظامی و اقتصادی تحمیل کنند. این رویکرد قابل قبول نیست و ملت ایران تسلیم آن نخواهد شد.»

اما این رویکرد برای بسیاری از ایرانیان که با دشواری‌های روزمره زندگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، قابل تحمل نیست.

اقتصاد زیر فشار سقوط ارزش پول ملی، تورم سرسام‌آور و کمبودهای مزمن انرژی و آب فرومی‌پاشد — بحرانی که عمدتاً حاصل سال‌ها سوءمدیریت و تحریم‌هاست.

دو مقام ارشد ایرانی به رویترز گفته‌اند، در شرایطی که خشم عمومی رو‌به‌افزایش است و خطر حمله مجدد اسرائیل در صورت شکست دیپلماسی هسته‌ای وجود دارد، حاکمیت روحانی در تهران در تلاش برای ایجاد گشایش در روابط با واشنگتن است تا از شدت انزوای اقتصادی بکاهد.

«کمال خرازی» مشاور ارشد خامنه‌ای، هفته گذشته در گفت‌وگویی با خبرنگار شبکه خبری «سی‌ان‌ان»، از ترامپ خواست «گفت‌وگوهای واقعی با ایران را بر پایهٔ احترام و برابری متقابل پیگیری کند».