نگرانی‌ها درباره روند انتخابات پارلمانی عراق

قاسم عبدالزهرا / خبرگزاری آسوشیتدپرس / ۸ نوامبر ۲۰۲۵ 

عراقی‌ها در آستانه برگزاری انتخاباتی پارلمانی هستند که در مقطعی حساس برای کشور و منطقه برگزار می‌شود.

رأی‌گیری از روز یکشنبه با مشارکت نیروهای امنیتی و آوارگان ساکن اردوگاه‌ها آغاز می‌شود و انتخابات سراسری برای روز سه‌شنبه برنامه‌ریزی شده است.

نتیجه این رأی‌گیری تعیین خواهد کرد که آیا محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر کنونی، می‌تواند برای دور دوم در سمت خود باقی بماند یا نه.

این انتخابات در حالی برگزار می‌شود که نگرانی‌ها از وقوع جنگ تازه‌ای میان اسرائیل و ایران افزایش یافته و احتمال حملات اسرائیل یا ایالات متحده به گروه‌های مورد حمایت ایران در عراق وجود دارد. بغداد در تلاش است میان روابط خود با تهران و واشنگتن تعادلی ظریف برقرار نگه دارد، آن‌هم در شرایطی که دولت ترامپ فشارها را درباره حضور گروه‌های مسلح وابسته به ایران در عراق افزایش داده است.

نظام انتخاباتی عراق

این انتخابات، هفتمین رأی‌گیری پارلمانی از زمان حمله به رهبری آمریکا در سال ۲۰۰۳ است که به حکومت طولانی‌مدت صدام حسین، دیکتاتور وقت عراق، پایان داد.

در خلأ امنیتی پس از سقوط صدام، کشور وارد سال‌ها جنگ داخلی خونین شد که منجر به ظهور گروه‌های افراطی، از جمله «دولت اسلامی» (داعش) شد. با این حال، در سال‌های اخیر، خشونت‌ها فروکش کرده است. اکنون، نگرانی اصلی بسیاری از عراقی‌ها نه امنیت بلکه کمبود فرصت‌های شغلی و ضعف خدمات عمومی است — از جمله قطع مکرر برق، با وجود ثروت انرژی کشور.

طبق قانون، ۲۵ درصد از ۳۲۹ کرسی پارلمان باید به زنان اختصاص یابد و ۹ کرسی برای اقلیت‌های دینی در نظر گرفته شده است. به‌موجب عرف سیاسی عراق پس از ۲۰۰۳، ریاست مجلس سهم اهل سنت است، نخست‌وزیری از میان شیعیان انتخاب می‌شود و ریاست‌جمهوری بر عهده یک کرد است.

میزان مشارکت رأی‌دهندگان در انتخابات‌های اخیر به‌طور پیوسته کاهش یافته است. در آخرین انتخابات پارلمانی سال ۲۰۲۱، مشارکت ۴۱ درصد بود که رکوردی پایین در دوران پساصدام محسوب می‌شد؛ این رقم در سال ۲۰۱۸، ۴۴ درصد بود که آن زمان هم پایین‌ترین میزان مشارکت تلقی می‌شد.

با این حال، تنها ۲۱.۴ میلیون نفر از مجموع ۳۲ میلیون واجد شرایط، اطلاعات خود را به‌روزرسانی کرده و کارت رأی دریافت کرده‌اند؛ رقمی پایین‌تر از انتخابات ۲۰۲۱ که حدود ۲۴ میلیون رأی‌دهنده ثبت‌نام کرده بودند.

برخلاف انتخابات‌های گذشته، هیچ شعبه رأی‌گیری در خارج از کشور ایجاد نخواهد شد.

بازیگران اصلی

در این انتخابات، ۷۷۴۴ نامزد رقابت می‌کنند که بیشتر آنها به احزاب عمدتاً وابسته به گروه‌های مذهبی تعلق دارند، در کنار تعدادی مستقل.

در میان آنها، بلوک‌های شیعه به رهبری نوری المالکی، نخست‌وزیر پیشین، و عمار الحکیم، روحانی برجسته، و نیز چندین حزب مرتبط با گروه‌های مسلح حضور دارند. از سوی دیگر، جناح‌های اهل سنت به رهبری محمد الحلبوسی، رئیس سابق پارلمان، و محمود المشهدانی، رئیس فعلی آن، و دو حزب عمده کردی یعنی حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان در رقابت هستند.

چندین گروه شبه‌نظامی قدرتمند وابسته به ایران نیز از طریق احزاب سیاسی خود در انتخابات شرکت می‌کنند؛ از جمله کتائب حزب‌الله با شاخه سیاسی «حرکت حقوق» و «بلوک صادقون» وابسته به گروه عصائب اهل الحق به رهبری قیس الخزعلی.

بااین‌حال، یکی از اثرگذارترین بازیگران صحنه سیاست عراق این بار از رقابت کناره گرفته است.

جریان صدر به رهبری روحانی پرنفوذ شیعه، مقتدی صدر، انتخابات را تحریم کرده است. ائتلاف صدر در انتخابات ۲۰۲۱ بیشترین کرسی‌ها را به دست آورده بود، اما پس از شکست مذاکرات تشکیل دولت و درگیری با سایر احزاب شیعه، از پارلمان کناره گرفت و از آن زمان کل نظام سیاسی را تحریم کرده است.

منطقه صدر (صدر سیتی) در حاشیه بغداد، که حدود ۴۰ درصد جمعیت پایتخت را در خود جای داده، همواره نقشی تعیین‌کننده در توازن قدرت میان گروه‌های شیعه داشته است. با این حال، این بار، خیابان‌های پرجنب‌وجوش این منطقه تقریباً خالی از پوسترها و بنرهای تبلیغاتی است و به‌جای آن، معدود نشانه‌هایی از دعوت به تحریم انتخابات دیده می‌شود.

در همین حال، برخی گروه‌های اصلاح‌طلب برخاسته از اعتراضات سراسری ضد دولتی اکتبر ۲۰۱۹ نیز در انتخابات شرکت دارند، هرچند به دلیل اختلافات داخلی، کمبود منابع مالی و پشتیبانی سیاسی، نفوذ محدودی پیدا کرده‌اند.

نگرانی‌ها درباره روند انتخابات

اتهامات گسترده‌ای درباره فساد و خریدوفروش رأی پیش از انتخابات مطرح شده است. ۸۴۸ نامزد توسط مقام‌های انتخاباتی رد صلاحیت شده‌اند، گاه به دلایل نامشخصی مانند «توهین به مناسک مذهبی» یا «اهانت به نیروهای نظامی».

انتخابات‌های پیشین عراق اغلب با خشونت سیاسی همراه بوده‌اند، از جمله ترور نامزدها، حمله به حوزه‌های رأی‌گیری و درگیری بین هواداران جناح‌های مختلف.

اگرچه سطح کلی خشونت کاهش یافته، در آستانه این انتخابات نیز یکی از نامزدها ترور شد.

در ۱۵ اکتبر، صفاء المشهدانی، عضو شورای استان بغداد و نامزد اهل سنت در منطقه الطارمیه در شمال پایتخت، در انفجار خودروی بمب‌گذاری‌شده کشته شد. پنج مظنون در ارتباط با این حمله بازداشت شده‌اند و پرونده به عنوان «اقدام تروریستی» در حال رسیدگی است.

تلاش السودانی برای دور دوم 

محمد شیاع السودانی در سال ۲۰۲۲ با حمایت گروهی از احزاب نزدیک به ایران به قدرت رسید، اما از آن زمان کوشیده است روابط عراق با تهران و واشنگتن را متوازن نگاه دارد. او خود را سیاستمداری عمل‌گرا معرفی کرده که بر بهبود خدمات عمومی تمرکز دارد.

در دوره نخست سودانی، عراق از ثبات نسبی برخوردار بوده، اما مسیر او برای دور دوم آسان نیست. از سال ۲۰۰۳ تاکنون، تنها نوری المالکی توانسته دو بار نخست‌وزیر شود.

نتیجه انتخابات الزاماً تعیین نخواهد کرد که سودانی در سمت خود باقی می‌ماند یا نه؛ زیرا در چندین انتخابات گذشته، بلوکی که بیشترین کرسی را کسب کرده بود، موفق به تعیین نخست‌وزیر دلخواه خود نشد.

سودانی از یک سو با اختلاف‌نظرهایی در درون چارچوب هماهنگی شیعیان — ائتلافی که او را به قدرت رساند — بر سر کنترل نهادهای دولتی روبه‌رو است و از سوی دیگر، تحت فشار فزاینده ایالات متحده برای مهار شبه‌نظامیان قرار دارد.

یکی از محورهای اصلی اختلاف، سرنوشت حشد الشعبی است؛ ائتلافی از گروه‌های شبه‌نظامی که برای مقابله با داعش تشکیل شد و در سال ۲۰۱۶ به‌طور رسمی زیر چتر ارتش عراق قرار گرفت، اما در عمل همچنان از خودمختاری گسترده‌ای برخوردار است. اعضای این نیرو قرار است روز شنبه همزمان با نیروهای ارتش و سایر نیروهای امنیتی پای صندوق‌های رأی بروند.