نسل «زد» پیشتاز اعتراض‌های ضدحکومتی در جهان

شیخ سالیق / آسوشیتدپرس  / ۱۶ اکتبر ۲۰۲۵

از رشته‌کوه‌های آند تا هیمالیا، موجی تازه از اعتراض‌ها در سراسر جهان شکل گرفته است؛ اعتراض‌هایی که از نارضایتی نسلی نسبت به دولت‌ها و خشم جوانان نسبت به حاکمیت‌های کنونی سرچشمه می‌گیرد.

این هفته، آندری راجولینا، رئیس‌جمهور ماداگاسکار، پس از شورش نظامی، از قدرت و از کشور کنار گذاشته شد؛ رخدادی که نقطه اوج هفته‌ها تظاهراتی بود که جوانانی با عنوان «نسل Z ماداگاسکار» هدایت آن را بر عهده داشتند.

خشم علیه طبقه سیاسی در این کشور جزیره‌ای واقع در اقیانوس هند، بازتاب اعتراض‌های مشابهی است که در ماه‌های اخیر در کشورهایی چون نپال، فیلیپین، اندونزی، کنیا، پرو و مراکش به راه افتاده‌اند. هرچند هر یک از این جنبش‌ها از دل مشکلات مشخصی زاده شده‌اند، اما ریشه آنان در بحران‌های طولانی‌مدتی چون افزایش نابرابری، نااطمینانی اقتصادی، فساد گسترده و خویشاوندسالاری رهبران نهفته است.

وجه مشترک همه آن‌ها این است که عمدتاً بدون رهبری ثابت، از جوانانی تشکیل شده‌اند که خود را «نسل Z» می‌نامند؛ نسلی متولد حدود سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۰ که نخستین نسلِ رشد‌یافته در عصر کامل اینترنت محسوب می‌شود.

سام نیدل، مدیر سازمان «آزمایشگاه تغییر اجتماعی» (Social Change Lab) — یک نهاد غیردولتی مستقر در بریتانیا که درباره اعتراض‌ها و جنبش‌های اجتماعی پژوهش می‌کند — می‌گوید: «آنچه این اعتراض‌های جوانان را به‌هم پیوند می‌دهد، احساس مشترکی است که نظام‌های سیاسی سنتی پاسخگوی نگرانی‌های نسل آنان نیستند؛ خواه مسأله فساد باشد، یا تغییرات اقلیمی و نابرابری اقتصادی. وقتی مجاری نهادی بسته به‌نظر می‌رسند، خیابان به‌طور طبیعی به محل بروز اعتراض تبدیل می‌شود.»

الگوبرداری معترضان از یکدیگر 

گرچه خواسته‌های مشخص هر کشور متفاوت است، اغلب این اعتراض‌ها از زیاده‌روی یا بی‌توجهی دولت‌ها آغاز شده‌اند و در برخی موارد با سرکوب شدید نیروهای امنیتی روبه‌رو شده‌اند.

در مراکش، جمعی بدون رهبر با عنوان «Gen Z 212» — که از کد تلفن بین‌المللی کشور گرفته شده — به خیابان‌ها آمده‌اند تا خواستار بهبود خدمات عمومی و افزایش بودجه در بخش‌های بهداشت و آموزش شوند. در پرو، اعتراض‌ها علیه قانون جدید بازنشستگی، به مطالبات گسترده‌تری از جمله مقابله با ناامنی رو‌به‌افزایش و فساد فراگیر در دولت بدل شد. در اندونزی نیز تظاهرات مرگباری در اعتراض به مزایای نمایندگان مجلس و سطح بالای هزینه‌های زندگی شکل گرفت و رئیس‌جمهور را ناچار کرد چند وزیر کلیدی اقتصادی و امنیتی را برکنار کند.

اعتراض‌ها به رهبری جوانان علیه فساد و برای اصلاحات آموزشی و بهداشتی در رباط، مراکش

مشهورترین حرکت اعتراضی که با عنوان «جنبش نسل Z» شناخته شد، شورش مرگبار نپال بود که در نهایت به استعفای نخست‌وزیر در ماه سپتامبر انجامید. معترضان نپالی از جنبش‌های ضد دولتی موفق دیگر در جنوب آسیا – از جمله سریلانکا در سال ۲۰۲۲ و بنگلادش در سال ۲۰۲۴ – الهام گرفتند؛ جنبش‌هایی که به سقوط دولت‌های وقت در آن کشورها انجامید.

در ماداگاسکار نیز معترضان می‌گویند که از حرکت‌های نپال و سریلانکا الهام گرفته‌اند.

اعتراض‌ها ابتدا در واکنش به قطعی مکرر آب و برق آغاز شد، اما به‌سرعت به نارضایتی گسترده‌تری تبدیل شد و تظاهرکنندگان خواستار کناره‌گیری رئیس‌جمهور و وزرای دولت شدند. روز چهارشنبه، رهبر کودتای نظامی ماداگاسکار اعلام کرد که او «سمت ریاست‌جمهوری را بر عهده می‌گیرد.»

اتحاد زیر پرچم دزدان دریایی «مانگا»

در کشورهای گوناگون، نمادی مشترک از فرهنگ عامه به نشانه‌ای از مقاومت بدل شده است: پرچمی سیاه با تصویر جمجمه‌ای خندان و استخوان‌های ضربدری که کلاهی از جنس حصیر بر سر دارد. این پرچم از مجموعه مشهور مانگا و انیمه ژاپنی با عنوان «وان پیس» برگرفته شده است؛ داستان گروهی از دزدان دریایی که با حکومت‌های فاسد می‌جنگند.

در نپال، معترضان همین پرچم را بر دروازه‌های «سینگا دربار» — مقر دولت نپال — و ساختمان‌های وزارتخانه‌ها، که بسیاری از آن‌ها در جریان اعتراض‌ها به آتش کشیده شدند، برافراشتند. این پرچم همچنین در خیابان‌های اندونزی، فیلیپین، مراکش و ماداگاسکار نیز دیده شده است.

هفته گذشته در پایتخت پرو، لیما، «دیوید تافور» ۲۷ ساله که برق‌کار است، در میدان سن‌مارتین – صحنه‌ی تظاهرات هفتگی مردم – با همان پرچم ایستاده بود.

او گفت: «ما در یک نبرد مشترکیم – علیه مقام‌های فاسدی که در کشور ما حتی قاتل هم هستند.» تافور یادآوری کرد که دولت دینا بولوارته از دسامبر ۲۰۲۲ تاکنون با وجود بیش از ۵۰۰ تظاهرات و کشته شدن ۵۰ غیرنظامی همچنان در قدرت مانده بود.

تافور افزود: «در مورد من، دلیل خشم، سوءاستفاده از قدرت، فساد و کشتارهاست.» او به افزایش شدید قتل و اخاذی در این کشور آمریکای جنوبی از سال ۲۰۱۷ اشاره کرد؛ روندی که هم‌زمان با تصویب قوانینی پیش رفت که توان دولت در مبارزه با جنایت را تضعیف کرده است.

تظاهرات ضد دولتی علیه سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی رئیس جمهور دینا بولوارته در لیما، پرو

بولوارته ماه‌ها به اتهام‌های گوناگون از جمله رشوه‌خواری و مشارکت در سرکوب خونین معترضان در سال ۲۰۲۲ تحت تحقیق قرار داشت. هفته گذشته او برکنار و با رئیس‌جمهور موقت، خوزه خِری، جایگزین شد.

اما تافور گفت این تغییر کافی نیست: «رئیس‌جمهور متحد مجلس است و باید برود.»

بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی برای بسیج و آگاهی

در گذشته، بسیاری از جنبش‌های بزرگ اعتراضی — از جمله جنبش «اشغال وال‌استریت» در سال ۲۰۱۱، «بهار عربی» در سال‌های ۲۰۱۲–۲۰۱۰ و «انقلاب چتر» در هنگ‌کنگ در ۲۰۱۴ — به رهبری جوانان شکل گرفته بود. با وجود آنکه آن نسل نیز از اینترنت و رسانه‌های اجتماعی برای بسیج گسترده استفاده کرد، اما معترضان نسل Z این ابزارها را در سطحی تازه و گسترده‌تر به کار گرفته‌اند.

سام نیدل از «آزمایشگاه تغییر اجتماعی» می‌گوید: «سکوهای دیجیتال ابزارهای نیرومندی برای تبادل اطلاعات و ایجاد ارتباطات هستند، اما مؤثرترین جنبش‌ها آن‌هایی‌اند که بسیج دیجیتال را با سازمان‌دهی حضوری سنتی ترکیب می‌کنند؛ همان‌گونه که در این اعتراض‌های اخیر مشاهده کرده‌ایم.»

چند روز پیش از آغاز اعتراض‌های خونین در نپال، دولت اعلام کرد که به دلیل عدم ثبت رسمی، استفاده از بیشتر شبکه‌های اجتماعی را ممنوع می‌کند. بسیاری از جوانان نپالی این اقدام را تلاشی برای خاموش کردن صدای خود دانستند و با استفاده از شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN) دوباره به رسانه‌های اجتماعی دسترسی یافتند.

در روزهای بعد، آنان از تیک‌تاک، اینستاگرام و شبکه «ایکس» برای افشای سبک زندگی اشرافی فرزندان سیاستمداران، برجسته‌سازی شکاف طبقاتی میان ثروتمندان و فقرا در نپال، و اعلام محل و زمان تجمع‌ها استفاده کردند. برخی از آنان بعدها از پلتفرم گفت‌وگوی بازی‌ها، «دیسکورد»، برای پیشنهاد نامزد ریاست موقت دولت بهره گرفتند.

«یوژن راجبانداری»، یکی از معترضان نپالی، گفت: «هر حرکتی، چه علیه فساد باشد یا بی‌عدالتی، از طریق رسانه‌های دیجیتال گسترش می‌یابد. همین اتفاق در نپال افتاد. تغییراتی که پس از اعتراضات نسل Z در نپال رخ داد، از راه پلتفرم‌های دیجیتال به سراسر جهان منتقل شد و بر کشورها و جنبش‌های دیگر نیز اثر گذاشت.»

او افزود این اعتراض‌ها تنها جوانان را بیدار نکرد، بلکه نسل‌های دیگر را هم هوشیار ساخت: «ما دریافتیم که شهروندان جهانی هستیم و فضای دیجیتال ما را به‌هم پیوند می‌دهد و در سراسر جهان نقشی نیرومند ایفا می‌کند.»