فضای ترس در گرجستان در حال گسترش است

فلوریان زادلر / روزنامه آلمانی «دی ولت» (Die Welt)

آشوب در گرجستان: یک سیاستمدار اپوزیسیون قصد سرنگونی دولت را دارد؛ در تلاش برای حمله به کاخ ریاست‌جمهوری، چندین نفر زخمی شدند. روز قبل، یک سیاستمدار مورد حمله قرار گرفته بود. نشانه‌ها حاکی از آن است که این کشور کاندیدای عضویت در اتحادیه اروپا، به سوی یک دولت اقتدارگرا حرکت می‌کند.

حدود ساعت ۱۹ روز شنبه، اوضاع در تفلیس، پایتخت گرجستان، به شدت متشنج شد. در مقابل کاخ ریاست‌جمهوری، معترضان خشمگین به دروازه‌ها هجوم بردند و با فریاد، خشم خود را به چهره‌های کلاه‌خودپوش پلیس‌های مسلح ابراز کردند. بخشی از حصار اطراف کاخ فرو ریخت و مأموران مستقر در محوطه با لیزرهای سبز مورد هدف قرار گرفتند و کور شدند. ویدئویی نشان می‌دهد که یکی از معترضان تلاش می‌کند از شکاف ایجادشده عبور کند؛ او به سمت یک مأمور پلیس لگد می‌زند و مأمور نیز به او لگد می‌زند. صدای انفجار ترقه‌ها در کوچه‌ها می‌پیچد و در خیابانی نزدیک‌تر، معترضان یک سنگر آتشین برپا می‌کنند.

وقتی یک گروه صدنفره از پلیس‌ها شروع به کوبیدن ریتمیک بر سپرهایشان می‌کنند، جمعیت به تدریج پراکنده می‌شود. ماشین‌های آب‌پاش و – بنابر گلوله‌های لاستیکی که بعداً پیدا شد – شلیک گلوله‌های لاستیکی، بقیه کار را تمام می‌کنند. گروه‌هایی از مردان سیاه‌پوش در پارکی نزدیک پراکنده می‌شوند و یکی از معترضان فریاد می‌زند: «بدو، بدو، انقلاب شروع شده!» و سپس در کوچه‌ای فرعی غیبش می‌زند.

این اتفاقات که تا حد زیادی از توجه عمومی در آلمان دور مانده و تحت‌الشعاع جنگ‌های غزه و اوکراین، بحران اقتصادی و اختلافات ائتلافی قرار گرفته، نمایانگر یک فاجعه در حال وقوع در گرجستان است. نزدیک به یک سال است که بسیاری از مردم گرجستان هر روز علیه حزب حاکم «رؤیای گرجستان» تظاهرات می‌کنند. روز شنبه، انتخابات محلی در این کشور کوچک قفقازی برگزار شد؛ انتخاباتی که ظاهراً یک رویداد سیاسی روزمره بود.

اما در گرجستان، این انتخابات معنایی بزرگ‌تر داشت. بخش‌هایی از اپوزیسیون این انتخابات را تحریم کردند، زیرا معتقد بودند که انتخابات ناعادلانه است و به هر حال از سوی حزب حاکم دستکاری شده است. بسیاری از ناظران بین‌المللی انتخابات نیز در این رویداد شرکت نکردند. انتخابات محلی عملاً به بستری برای ابراز خشم عمومی تبدیل شد.

وقتی با مردم گرجستان صحبت می‌کنید، بارها می‌شنوید که می‌گویند کشورشان با شتابی نگران‌کننده به سوی تبدیل شدن به کشوری شبیه «بلاروس» پیش می‌رود. در قفقاز چه خبر است؟

بازداشت‌ها، خشونت، زخمی‌ها – و خشم فراوان

این ناآرامی‌ها پیشینه‌ای طولانی دارند. در بهار ۲۰۲۳، حزب حاکم «رؤیای گرجستان» تلاش کرد قانونی موسوم به «قانون عوامل خارجی» را تصویب کند که فعالیت سازمان‌های غیردولتی (NGOها) و رسانه‌ها را به شدت محدود می‌کرد. منتقدان بلافاصله این قانون را با روسیه مقایسه کردند، جایی که ولادیمیر پوتین، رئیس کرملین، در سال ۲۰۱۲ قانونی مشابه را تصویب کرد و از آن برای سرکوب مخالفان استفاده کرد. چنین قوانینی ابزار کلاسیک در زرادخانه اقتدارگرایان هستند که می‌خواهند کشورها را به شیوه خود بازسازی کنند.

گرچه دولت گرجستان در ابتدا تحت فشار اعتراضات خیابانی این طرح را که به «قانون روسی» معروف شده بود، پس گرفت، اما یک سال بعد این قانون بالاخره به تصویب رسید. در اکتبر ۲۰۲۴، حزب «رؤیای گرجستان» در انتخابات پارلمانی پیروز شد، اما این پیروزی با اتهامات تقلب در انتخابات همراه بود. با این حال، ابتدا اوضاع در کشور آرام باقی ماند.

به سوی بروکسل یا مسکو؟

اما وقتی ایراکلی کوباخیدزه، نخست‌وزیر گرجستان – حقوق‌دانی که در دوسلدورف آلمان تحصیل کرده و به زبان آلمانی صحبت می‌کند – چند هفته بعد اعلام کرد که مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۲۸ به تعویق می‌افتد، کاسه صبر مردم لبریز شد. در کوتاه‌ترین زمان، اعتراضات گسترده‌ای شکل گرفت که با بازداشت‌ها، خشونت، زخمی شدن افراد و خشم فراوان همراه شد.

این کشور مدت‌هاست که برای تعیین مسیر خود در تقلا است: به سوی بروکسل یا مسکو؟ حزب حاکم «رؤیای گرجستان» که در اواخر سال ۲۰۱۱ توسط بیدزینا ایوانیشویلی، میلیاردری که ثروتش را در مسکو به دست آورده بود، تأسیس شد، به نظر می‌رسد هرچه بیشتر به سمت مسکو گرایش دارد؛ چه از نظر ژئوپلیتیکی و چه در نحوه برخورد با شهروندان. از زمان تعلیق مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا، اعتراضات در گرجستان بی‌وقفه ادامه داشته است. گرچه در هفته‌های اخیر تعداد شرکت‌کنندگان در تظاهرات نسبت به روزهای ابتدایی کاهش یافته بود و به نظر می‌رسید شتاب اولیه اعتراضات فروکش کرده است – همان‌طور که اغلب در جنبش‌های مردمی رخ می‌دهد، وقتی دولت‌ها خشم خیابان را نادیده می‌گیرند.

اما هنوز تنش در کشور موج می‌زند. فضای ملتهب اطراف انتخابات و خشونتی که می‌تواند رخ دهد، در داستان ایگور نارمانیا، رئیس سازمان جوانان حزب اپوزیسیون «جنبش ملی متحد»، به خوبی نمایان است.

او خود نمی‌تواند این داستان را در روز شنبه روایت کند، زیرا با جراحات شدید سر در بیمارستان بستری است. به جای او، نیکولوز خوسروشویلی، مسئول امور خارجی این جنبش، در کافه‌ای در مرکز تفلیس حاضر می‌شود. این جوان ۲۰ ساله – لاغر، با موهای کوتاه و عینکی – روی مبلی می‌نشیند و بلافاصله با سرعتی بالا شروع به صحبت می‌کند.

او که هنوز به وضوح آشوب‌زده است، می‌گوید: «ما با چند نفر از دوستانمان به سمت یک برنامه تلویزیونی می‌رفتیم. ناگهان آنها از پشت سر بدون هیچ هشداری به ما حمله کردند.» به گفته او، «آنها» حدود ده نفر اوباش اجیرشده بودند که معمولاً از طریق واسطه‌هایی با افراد قدرتمند کشور ارتباط دارند.

خوسروشویلی معتقد است حمله روز جمعه می‌توانست به مرگ منجر شود. ویدئویی نشان می‌دهد که مردی چندین بار با شیء کندی به سر نارمانیا ضربه می‌زند. او می‌گوید: «پزشکان گفتند اگر ضربه دو یا سه سانتی‌متر آن‌طرف‌تر فرود می‌آمد، یک شریان قطع می‌شد.» به گفته او، این حمله بدون هشدار، مرحله جدیدی از تشدید تنش‌هاست. او اضافه می‌کند: «آنها می‌خواهند مردم را بترسانند تا کمتر در تظاهرات شرکت کنند.» 

او خسته است و می‌ترسد، اما می‌گوید که قصد ادامه دادن دارد. او پیش‌بینی می‌کند که احتمالاً در جریان اعتراضات امروز بازداشت خواهد شد. روی بازوی چپش، شماره تلفن وکیلش را با خودکار نوشته است.

امید اپوزیسیون به «تغییر قدرت»

برخی از گروه‌های اپوزیسیون پیش از تظاهرات، انتظارات را بسیار بالا برده بودند. پاتا بورچولادزه، خواننده معروف اپرای گرجستان که رهبری گروه فعالان «خیابان روستاولی» (نام خیابانی در مقابل پارلمان) را بر عهده دارد، حتی از «تغییر قدرت» سخن گفته بود. این مرد ۷۰ ساله اعلام کرده بود که ۴ اکتبر «روز سرنگونی مسالمت‌آمیز» دولت خواهد بود.

در هفته منتهی به انتخابات و اعتراضات اعلام‌شده، فضای تفلیس پر از انتظار برای رخدادی بزرگ بود. اما کمتر کسی جرات می‌کرد پیش‌بینی دقیقی ارائه دهد، زیرا اوضاع بیش از حد نامطمئن بود.

روز شنبه، روزی گرم و آفتابی در پاییز بود. از بعدازظهر، معترضان در مقابل ساختمان پارلمان که با موانع بسته شده بود، در خیابان روستاولی و میدان آزادی نزدیک آن تجمع کردند. خانواده‌هایی با کودکان در این جمع حضور داشتند، اما جوانان نقاب‌دار و تنومندی هم دیده می‌شدند که تی‌شرت‌های سیاه بر تن داشتند. موسیقی با صدای بلند از بلندگوها پخش می‌شد، پرچم‌های گرجستان در اهتزاز بود و پرچم‌های آمریکا، اوکراین و حتی چند پرچم آلمان نیز در میان جمعیت دیده می‌شد. بورچولادزه، سیاستمدار اپوزیسیون، با صدای بلند سخنرانی کرد و از جمله خواستار زندانی شدن سیاستمداران دولتی شد.

یکی از معترضان، مرد مسنی که خود را دِوی معرفی کرد، توضیح داد که چرا در این تظاهرات شرکت کرده است: «ما این دولت را نمی‌خواهیم. ما می‌خواهیم مستقل باشیم، به‌ویژه از روسیه.» او افزود که گرجستان از زمان اشغال این منطقه توسط مسکو در اوایل قرن نوزدهم، «همیشه» با روسیه در حال جنگ بوده است.

به گفته منتقدان، حزب «رؤیای گرجستان» همچنان تحت نفوذ مسکو قرار دارد، حتی بیش از سه دهه پس از استقلال گرجستان. این حزب در داخل کشور با ترساندن مردم از جنگ با روسیه تبلیغ می‌کند و مدعی است که یک «حزب جنگ جهانی» نامشخص قصد دارد گرجستان را به جبهه دوم جنگ اوکراین تبدیل کند.

تیناتین ارکوانیا، استاد حقوق که در برلین تحصیل کرده و از حامیان حزب رئیس‌جمهور پیشین، میخیل ساکاشویلی (که اکنون در زندان است)، می‌گوید: «آنها هر کاری می‌کنند تا قدرت را از دست ندهند، حتی اگر به خونریزی منجر شود.» او نیز از نفوذ روسیه در کشور نگران است، نفوذی که به گفته او «در تضاد با سنت‌ها و ارزش‌های گرجستان» است. به همین دلیل امروز در اینجا حضور دارد. او می‌افزاید: «دموکراسی و حاکمیت قانون کاملاً نابود شده‌اند» و به همین خاطر نمی‌تواند مسیر کنونی دولت را بپذیرد.

از نگاه بیرونی، تصور اینکه کشوری محبوب برای گردشگران آلمانی – که به خاطر شراب قرمز، غذای سنتی خینکالی و شادابی زندگی‌اش شناخته شده، دارای وضعیت کاندیدای عضویت در اتحادیه اروپا است و طبق نظرسنجی‌ها ۸۰ درصد مردمش خواستار پیوستن به این اتحادیه هستند – به سوی یک دولت اقتدارگرا حرکت کند، دشوار به نظر می‌رسد. اما نشانه‌های این تحول روزبه‌روز بیشتر می‌شود و این را می‌توان از رویدادهای گوناگون مشاهده کرد.

فشار بر دیپلمات‌ها و رسانه‌ها

مدت‌هاست که این تحولات حتی برای سفیر آلمان در گرجستان، پتر فیشر، قابل لمس است. او، مانند دیگر دیپلمات‌های غربی، بارها مورد حملات لفظی مقامات حزبی قرار گرفته است. این حملات اخیراً به توهین‌های خیابانی نیز کشیده شده است. پس از آنکه در اوایل سپتامبر معترضان مورد حمله افراد مسلح قرار گرفتند و برخی زخمی شدند، رئیس پارلمان گرجستان، فیشر را مسئول تشدید اوضاع دانست.

دلیل این اتهام آن بود که فیشر با انتقاد از حزب حاکم، به ادعای آنها در سیاست داخلی گرجستان دخالت کرده بود. فیشر این اتهامات را «بی‌اساس» خواند. ابتدا وزارت امور خارجه گرجستان او را احضار کرد – اولین بار در تاریخ روابط آلمان و گرجستان. هفته گذشته نیز وزارت امور خارجه آلمان در برلین، کاردار گرجستان را احضار کرد.

علاوه بر این، گزارش‌هایی از ممانعت از ورود روزنامه‌نگاران خارجی به گرجستان در فرودگاه یا درخواست جریمه‌های سنگین از آنها به دلیل تخلفات ادعایی در پوشش خبری اعتراضات، در حال افزایش است. رسانه‌های مستقل داخلی نیز نگران بقای خود هستند، چرا که با شکایت‌های قضایی و کمپین‌های بدنام‌سازی مواجه شده‌اند. کارمندان منتقد در نهادهای دولتی نیز تحت فشار قرار می‌گیرند یا اخراج می‌شوند.

فضای ترس برای مخالفان دولت

برای کسانی که با خط مشی دولت همراه نیستند، فضای ترس در گرجستان روزبه‌روز بیشتر می‌شود. بازداشت‌ها بارها رخ داده و اخیراً رهبران احزاب اپوزیسیون یا دیگر مخالفان برجسته دولت را هدف قرار داده است. گیورگی باتسیاشویلی، از نزدیکان سابق ایوانیشویلی، طبق گزارش‌های رسانه‌ای حتی از محل تبعید خود در امارات متحده عربی ربوده شد. او اکنون در گرجستان در زندان است و در ماه ژوئیه در زندان زخمی شد؛ به گفته خودش، در نتیجه ضرب و شتم توسط یکی از هم‌بندی‌ها.

ناکامی انقلاب در تفلیس

در تفلیس، روز شنبه انقلابی رخ نداد. پیروزی حزب «رؤیای گرجستان» در انتخابات محلی که تا حدی تحریم شده بود، به عنوان یک برد قاطع اعلام شد، اما این موضوع تقریباً نادیده گرفته شد. طبق گزارش‌های رسمی، ۲۱ مأمور پلیس و شش معترض به بیمارستان منتقل شدند.

سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهور پیشین گرجستان، معتقد است که تلاش برای حمله به کاخ ریاست‌جمهوری، نمایشی از پیش طراحی‌شده توسط دولت بوده است. در همین حال، نخست‌وزیر کوباخیدزه هشدار داده است: «پاسخ (دولت) آسان یا ملایم نخواهد بود.»