حضور گسترده رهبران منطقه در نشست دوحه

جان گمبریل / آسوشیتدپرس / ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵

قطر روز دوشنبه میزبان نشستی از کشورهای عربی و اسلامی بود به امید آن‌که پاسخی واحد به حمله هفته گذشته اسرائیل به رهبران حماس در دوحه ارائه کند. اما با توجه به دیدگاه‌های متفاوت رهبران درباره اقدامات لازم، این گروه ابزار چندانی برای مهار اسرائیل در جنگ غزه در اختیار ندارد.

اسرائیل که حمله به غزه را در واکنش به یورش حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز کرد، نه تنها به این گروه مسلح بلکه به دیگر اعضای آنچه «محور مقاومت» تحت حمایت ایران خوانده می‌شود نیز حمله کرده است؛ از جمله در ایران، لبنان، سوریه، یمن و اکنون قطر. این وضعیت خشم گسترده‌تری را در میان کشورهای خاورمیانه ـــ که پیش‌تر نیز از کشته شدن بیش از ۶۴ هزار فلسطینی در جنگ غزه به شدت خشمگین بودند ـــ برانگیخته و نگرانی رو به رشدی ایجاد کرده که شاید تعهد آمریکا برای محافظت از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به اندازه کافی قوی نباشد.

با این حال، هنوز روشن نیست که این نشست چه دستاورد مشخصی خواهد داشت. تنش‌های جدی میان کشورهای شرکت‌کننده می‌تواند همکاری‌ها را تضعیف کند. افزون بر این، آن‌ها ابزار محدودی در اختیار دارند. محکومیت‌هایی که از سوی کشورهایی چون ایران ـــ که اسرائیل آن‌ها را دشمن می‌داند ـــ بیان می‌شود، تأثیر چندانی ندارد. در عین حال، کشورهایی که با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار کرده‌اند ممکن است تمایلی به قطع این روابط نداشته باشند.

مرکز «سوفان» مستقر در نیویورک در تحلیلی نوشت: «با توجه به شکاف‌های عمیق میان کشورهای خلیج فارس و دیگر بازیگران منطقه‌ای، برگزاری چنین نشستی در کمتر از یک هفته ـــ آن هم با این ابعاد ـــ دستاوردی قابل توجه است. پرسش اصلی این است که آیا نشست نشانه‌ای از حرکت به‌سوی اقدامات جدی‌تر علیه اسرائیل خواهد بود؛ از جمله کاهش سطح روابط دیپلماتیک، اقدامات اقتصادی هدفمند و محدودیت در حریم هوایی و دسترسی‌ها.»

سخنرانی آتشین امیر قطر

امیر قطر نشست را با حمله لفظی شدید به اسرائیل آغاز کرد و این رژیم را متهم ساخت که به سرنوشت گروگان‌های خود در غزه بی‌اعتناست و در عوض تلاش می‌کند «اطمینان حاصل کند که غزه دیگر قابل سکونت نباشد». اسرائیل می‌گوید اهداف جنگش شامل بازگرداندن همه گروگان‌ها و شکست حماس است.

شیخ تمیم بن حمد آل ثانی پرسید: «اگر اسرائیل قصد دارد رهبران حماس را ترور کند، پس چرا وارد مذاکرات می‌شود؟ اگر بر آزادی گروگان‌ها پافشاری دارد، چرا همه مذاکره‌کنندگان را ترور می‌کند؟»

این سخنان برای امیر ۴۵ ساله قطر ـــ که نقشی کلیدی در میانجی‌گری مذاکرات آتش‌بس داشته ـــ به‌طور غیرمعمولی آتشین و تند بود.

او افزود: «هیچ مجالی برای تعامل با چنین طرف بزدل و خائن وجود ندارد. کسانی که به‌طور مداوم رهبران طرف مقابل در این مذاکرات را ترور می‌کنند، بی‌تردید تمام تلاش خود را خواهند کرد تا این مذاکرات به شکست بینجامد. زمانی که ادعا می‌کنند به‌دنبال آزادی گروگان‌ها هستند، این چیزی جز یک دروغ آشکار نیست.»

شیخ تمیم همچنین اسرائیل را به دلیل آنچه «نسل‌کشی» در غزه خواند محکوم کرد؛ ارزیابی‌ای که توسط بسیاری دیگر در نشست نیز مطرح شد. اسرائیل قویاً ارتکاب نسل‌کشی را انکار می‌کند و می‌گوید این حماس است که با عدم تسلیم و آزاد نکردن گروگان‌ها، جنگ را طولانی‌تر می‌کند.

حضور گسترده رهبران منطقه در نشست

رهبران متعددی از منطقه در این نشست شرکت کردند؛ از جمله محمد بن سلمان ولیعهد عربستان، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر و احمد الشرع رئیس‌جمهور موقت سوریه.

اردوغان گفت: «من معتقدم اسرائیل باید از نظر اقتصادی نیز تحت فشار قرار گیرد، چراکه تجربه‌های پیشین نشان داده چنین اقداماتی نتیجه‌بخش است.»

حضور ایران در نشست؛ پس از حمله موشکی به قطر

پس از آن‌که ایالات متحده در ماه ژوئن به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله هوایی کرد، ایران پایگاه العُدید در قطر ـــ یکی از مراکز اصلی نیروهای آمریکایی ـــ را هدف قرار داد؛ اقدامی که موجب خشم قطر شد. با این حال، ایران روز دوشنبه رئیس‌جمهور خود، مسعود پزشکیان، را برای شرکت در نشست اعزام کرد. پزشکیان در سخنانش از حاضران خواست تا «متجاوز را منزوی کنند.»

او به حمله ایران به قطر اشاره‌ای نکرد، اما به جنگ اسرائیل علیه ایران در ژوئن پرداخت و هشدار داد که هر کشور دیگری در منطقه می‌تواند هدف بعدی باشد.

پزشکیان گفت: «حمله به دوحه بسیاری از محاسبات و تصورات نادرست را تغییر داد. این حمله نشان داد هیچ کشور عربی یا اسلامی از تجاوز رژیم تل‌آویو در امان نیست. فردا نوبت هر پایتخت عربی یا اسلامی دیگری می‌تواند باشد.»

نقش کلیدی قطر در مذاکرات آتش‌بس اسرائیل و حماس

قطر، کشوری ثروتمند از محل انرژی در شبه‌جزیره عربستان و میزبان جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲، سال‌هاست به‌عنوان میانجی در منازعات عمل کرده است. این کشور به درخواست ایالات متحده، رهبران سیاسی حماس را برای مدت طولانی در خاک خود جای داده تا کانالی برای مذاکره اسرائیل با این گروه مسلح ـــ که سال‌ها بر غزه حاکم بوده ـــ فراهم شود.

اما با ادامه جنگ اسرائیل و حماس، قطر بیش از پیش هدف انتقاد تندروهای دولت بنیامین نتانیاهو قرار گرفته است. نتانیاهو خود وعده داده تمام کسانی را که در حمله تحت رهبری حماس به اسرائیل در سال ۲۰۲۳ نقش داشتند، هدف قرار دهد. پس از حمله هفته گذشته، نخست‌وزیر اسرائیل بار دیگر تأکید کرد که قطر همچنان در صورت حضور رهبران حماس می‌تواند به‌عنوان یک هدف مدنظر باشد.

سفر وزیر خارجه آمریکا به اسرائیل

مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، روز دوشنبه برای دیدار با نتانیاهو و دیگر مقامات اسرائیلی در اسرائیل حضور یافت تا نگرانی واشنگتن از حمله به قطر را منتقل کند و درباره عملیات جدید اسرائیل در شهر غزه گفت‌وگو کند.

روبیو هنگام گفت‌وگو با خبرنگاران در اورشلیم، از پرداختن مستقیم به موضوع حمله اسرائیل خودداری کرد، اما گفت آمریکا می‌خواهد با همه شرکای خود در منطقه برای متوقف کردن حماس و رسیدن به آتش‌بس در جنگ همکاری کند.

او افزود: «ما همچنان قطر را تشویق خواهیم کرد تا در این زمینه نقش سازنده‌ای ایفا کند.»

نتانیاهو بار دیگر تأکید کرد که تصمیم اسرائیل برای حمله به قطر «کاملاً تصمیمی مستقل از سوی ما بود.»

فشار داخلی بر نتانیاهو

نتانیاهو با فشار فزاینده افکار عمومی اسرائیل برای پایان دادن به جنگ و بازگرداندن ۴۸ گروگان باقی‌مانده در غزه مواجه است؛ اسرائیل معتقد است تنها ۲۰ نفر از آنان هنوز زنده هستند.

حمله ۷ اکتبر به رهبری حماس حدود ۱۲۰۰ کشته ـ عمدتاً غیرنظامی ـ برجای گذاشت و به ربوده شدن ۲۵۱ نفر انجامید.

عملیات‌های متعاقب اسرائیل در غزه، بنا بر اعلام وزارت بهداشت غزه، تاکنون بیش از ۶۴ هزار فلسطینی را کشته است. این وزارتخانه مشخص نمی‌کند چند نفر از کشته‌شدگان غیرنظامی و چند نفر جنگجو بوده‌اند، اما می‌گوید حدود نیمی از قربانیان زن و کودک هستند.

این وزارتخانه بخشی از دولت تحت کنترل حماس است اما توسط کادرهای پزشکی اداره می‌شود. سازمان ملل و کارشناسان مستقل آمار آن را معتبرترین برآورد از تلفات جنگ می‌دانند. اسرائیل این آمار را رد می‌کند، اما آمار مستقل و جایگزینی ارائه نکرده است.