قطر چگونه حمله موشکی ایران را خنثی کرد

مصطفی سالم / سی‌ان‌ان

مقامات ارشد قطری در بعدازظهر دوشنبه ۲۳ ژوئن، با نخست‌وزیر این کشور دیدار داشتند تا راه‌هایی برای کاهش تنش میان ایران و اسرائیل بیابند که ناگهان کارکنان وزارت دفاع تماس گرفتند و نسبت به شلیک موشک‌های ایرانی هشدار دادند.

به گفته «ماجد الانصاری»، سخنگوی وزارت خارجه قطر، این حمله — نخستین حمله‌ای که خلیج فارس را هدف قرار می‌داد — آن‌ها را غافلگیر کرد. او به یاد می‌آورد که چگونه اقامتگاه نخست‌وزیر با صدای رهگیری موشک‌ها که به سرعت در آسمان رخ داد، به لرزه درآمد.

صبح آن روز، احساس ناامنی سراسر کشورهای عربی خلیج فارس را فرا گرفته بود. پایتخت‌های پرزرق‌وبرق و ثروتمند نفتی نگران بدترین سناریو بودند: یک حمله موشکی ایران که تصویری از ثبات منطقه را در هم بشکند — پس از ۱۲ روز جنگ میان ایران و اسرائیل که در نهایت به مجموعه‌ای از حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران ختم شده بود.

در بحرین — مقر فرماندهی نیروی دریایی آمریکا در منطقه — به ساکنان توصیه شد از جاده‌های اصلی استفاده نکنند. در کویت — که چندین پایگاه نظامی آمریکا را در خود جای داده است — پناهگاه‌ها در مجتمع‌های وزارتخانه‌ای فعال شد. در دوبی و ابوظبی، برخی ساکنان به رزرو پروازهای زودهنگام روی آوردند و برخی دیگر شروع به ذخیره آذوقه کردند.

در دوحه نیز ساکنان نگران در آماده‌باش کامل بودند. به شهروندان آمریکایی و بریتانیایی مقیم قطر گفته شده بود به پناهگاه بروند و نیروهای نظامی آمریکایی از پایگاه «العدید» — که تحت اداره ایالات متحده است — تخلیه شده بودند.

به گفته سخنگوی وزارت خارجه قطر، سامانه هشدار زودهنگام قطر — که یکی از پیشرفته‌ترین‌ها در منطقه است — همراه با اطلاعات جمع‌آوری‌شده حاکی از آن بود که باتری‌های موشکی ایران در همان روز به سمت قطر منتقل شده‌اند. با این حال، تا دقایقی پیش از حمله، هیچ چیز قطعی نبود.

یک مقام قطری آگاه به عملیات دفاعی می‌گوید: «ممکن بود این جابه‌جایی‌ها برای گمراه‌سازی و منحرف‌کردن ما از هدف واقعی صورت گرفته باشد. هنوز اهداف زیادی در منطقه وجود داشت... اما در لحظات پایانی، کاملاً روشن شد که سامانه‌های موشکی آن‌ها آماده شلیک است و حدود یک ساعت پیش از حمله، ما اطمینان یافتیم که پایگاه العديد هدف قرار خواهد گرفت.»

واکنش به حمله

به گفته الانصاری، حدود ساعت ۷ عصر به وقت محلی، نیروهای مسلح قطر به مقامات اطلاع دادند که موشک‌های ایران به هوا برخاسته‌اند و به سمت پایگاه «العدید» در حال حرکت‌اند.

به گفته او، نیروهای مسلح قطر ۳۰۰ سرباز را به حالت آماده‌باش درآوردند و چندین سامانه دفاع موشکی پاتریوت قطری را در دو نقطه مختلف برای مقابله با ۱۹ موشک ایرانی مستقر کردند که با سرعت به سمت کشور حرکت می‌کردند. (دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، گفته بود ۱۴ موشک از ایران شلیک شده‌اند.)

الانصاری به سی‌ان‌ان گفت که نیروهای قطری همکاری نزدیکی با ارتش آمریکا داشتند، اما عملیات به‌طور «کامل تحت رهبری قطر» انجام شد.

به گفته او، هفت موشک پیش از آنکه به خاک قطر برسند، بر فراز آب‌های خلیج فارس رهگیری و منهدم شدند. یازده موشک دیگر نیز بر فراز آسمان دوحه رهگیری و نابود شدند، بدون آنکه خسارتی به بار آورند. یک موشک دیگر نیز در منطقه‌ای غیرمسکونی از پایگاه «العدید» فرود آمد و تنها خسارت اندکی برجای گذاشت.

به گفته دونالد ترامپ، ایران پیش از حمله، هشدار اولیه‌ای به ایالات متحده داده بود. اگرچه دوحه اطلاعاتی از واشنگتن دریافت کرد، اما طبق گفته ماجد الانصاری، هیچ‌گونه هشدار مستقیمی از سوی ایرانی‌ها به قطر داده نشد — هرچند مقامات قطری کاملاً آگاه بودند که پایگاه‌های آمریکا در منطقه ممکن است هدف حمله قرار گیرند.

الانصاری گفت: «ایرانی‌ها ماه‌ها پیش به ما گفته بودند... اگر حمله‌ای از سوی آمریکا به خاک ایران صورت گیرد، پایگاه‌هایی که میزبان نیروهای آمریکایی در منطقه هستند، به اهداف مشروع تبدیل خواهند شد.»

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، گفته است که این هشدار، یک روز پیش از حملات ایران به قطر، در دیداری در استانبول مجدداً به همتایانش در کشورهای خلیج فارس اعلام شده بود.

شورای عالی امنیت ملی ایران پس از حمله‌ای که رهگیری شد، اعلام کرد که این حملات «هیچ تهدید خطرناکی برای کشور دوست و برادر، قطر، و مردم شریف آن نداشتند.»

با این حال، الانصاری گمانه‌زنی‌هایی را که می‌گویند قطر — به دلیل روابط کاری خود با تهران — ممکن است به نوعی چراغ سبز برای این حمله داده باشد تا راهی برای مهار تنش در منطقه باز شود، به‌طور کامل رد می‌کند.

او می‌گوید: «برای ما مسئله‌ای ساده یا کم‌اهمیت نیست که کشورمان از هر طرفی مورد حمله موشکی قرار گیرد، و هرگز چنین کاری را در قالب مانور سیاسی یا بازی منطقه‌ای انجام نمی‌دهیم.»

الانصاری می‌افزاید: «ما مردم خود را در معرض خطر قرار نمی‌دهیم. من دخترم را زیر بارش موشک‌هایی که از آسمان می‌بارند قرار نمی‌دهم فقط برای اینکه به نتیجه سیاسی برسیم. این حمله کاملاً برای ما غافلگیرکننده بود.»

آتش‌بس به‌سرعت برقرار می‌شود

به گفته الانصاری، در دقایق پس از حمله، ترامپ با امیر قطر، تمیم بن حمد آل ثانی، تماس گرفت و به او گفت اسرائیلی‌ها آمادگی دارند برای برقراری آتش‌بس توافق کنند و از او خواست که همین درخواست را از طرف ایرانی‌ها نیز پیگیری کند.

الانصاری می‌گوید: «در حالی که مشغول بحث در مورد چگونگی پاسخ به این حمله بودیم... در همان لحظه تماسی از سوی ایالات متحده دریافت کردیم که خبر از گشوده‌شدن احتمالی یک مسیر آتش‌بس و ایجاد امنیت منطقه‌ای می‌داد.»

نقش قطر به‌عنوان میانجی به‌سرعت به عنصری کلیدی در پی این حملات تبدیل شد. محمد بن عبدالعزیز الخلیفی، مذاکره‌کننده ارشد قطر، با ایرانی‌ها گفت‌وگو کرد و هم‌زمان نخست‌وزیر قطر، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، با جی.دی. ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، در حال رایزنی بود. به گفته الانصاری، خیلی زود «ما توانستیم به توافق برسیم» — و آن هم در لحظه‌ای حساس.

الانصاری افزود: «آن شب همه گزینه‌ها روی میز بود... می‌توانستیم بلافاصله تلافی کنیم یا تصمیم بگیریم که دیگر با کشوری که ۱۹ موشک به سمت ما شلیک کرده وارد گفت‌وگو نشویم. اما در عین حال، دریافتیم که این لحظه می‌تواند یک شتاب تازه برای صلح در منطقه ایجاد کند — منطقه‌ای که دو سال است چنین فرصتی نداشته.»

اندکی بعد، ترامپ در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که آتش‌بس میان ایران و اسرائیل برقرار شده است.