سوءظن عمیق روسیه نسبت به چین

جیکوب یهودا، پاول سون و آنتون ترویانوفسکی
نیوریورک تایمز / ۷ ژوئن ۲۰۲۵

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در ملاء عام می‌گوید دوستی رو به رشد کشورش با چین تزلزل‌ناپذیر است - یک همکاری استراتژیک نظامی و اقتصادی که وارد دوران طلایی شده است.

اما در راهروهای لوبیانکا، مقر آژانس امنیت داخلی روسیه، معروف به FSB، یک واحد اطلاعاتی مخفی، چینی‌ها را «دشمن» می‌نامد.

این واحد که قبلاً فاش نشده بود، هشدار داده است که چین تهدیدی جدی برای امنیت روسیه است. افسران آن می‌گویند که پکن به طور فزاینده‌ای در تلاش است تا جاسوسان روسی را جذب کند و به فناوری‌های حساس نظامی دست یابد، که گاهی اوقات با فریب دانشمندان ناراضی روسی انجام می‌شود.

افسران اطلاعاتی می‌گویند که چین در حال جاسوسی از عملیات ارتش روسیه در اوکراین است تا در مورد سلاح‌ها و جنگ‌افزارهای غربی اطلاعات کسب کند. آنها نگرانند که دانشگاهیان چینی در حال زمینه‌سازی برای ادعای مالکیت بر خاک روسیه باشند. و هشدار داده‌اند که مأموران اطلاعاتی چین با استفاده از شرکت‌های معدنی و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی به عنوان پوشش، در حال جاسوسی در قطب شمال هستند.

این تهدیدها در یک سند برنامه‌ریزی داخلی هشت صفحه‌ای FSB که توسط نیویورک تایمز به دست آمده، مطرح شده‌اند که اولویت‌ها را برای دفع جاسوسی چین تعیین می‌کند. این سند بدون تاریخ است و این احتمال را مطرح می‌کند که پیش‌نویس باشد، اگرچه از متن به نظر می‌رسد که در اواخر سال ۲۰۲۳ یا اوایل سال ۲۰۲۴ نوشته شده است.

یک گروه جرایم سایبری به نام «Ares Leaks»، این سند را به دست آورد اما نگفت که چگونه این کار را انجام داده است. این امر تأیید قطعی را غیرممکن می‌کند، اما نیویورک تایمز این گزارش را با شش سازمان اطلاعاتی غربی به اشتراک گذاشت که همگی آن را معتبر ارزیابی کردند. این سند دقیق‌ترین دیدگاه پشت صحنه تا به امروز از تفکر ضداطلاعات روسیه در مورد چین را ارائه می‌دهد.

از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، پیوند جدید مسکو با پکن، تعادل قدرت جهانی را تغییر داده است. این همکاری که به سرعت در حال گسترش است، یکی از مهمترین و مبهم‌ترین روابط در ژئوپلیتیک مدرن است.

روسیه سال‌ها از تحریم‌های مالی غرب پس از تهاجم جان سالم به در برده و اشتباه بسیاری از سیاستمداران و کارشناسانی را که فروپاشی اقتصاد این کشور را پیش‌بینی می‌کردند، ثابت کرده است. این بقا تا حد زیادی مدیون چین است.

دفتر اصلی آژانس امنیت داخلی روسیه در مسکو

چین بزرگترین مشتری نفت روسیه است و تراشه‌های کامپیوتری ضروری، نرم‌افزار و قطعات نظامی موردنیاز روسیه را تأمین می‌کند. وقتی شرکت‌های غربی از روسیه فرار کردند، برندهای چینی جای آنها را گرفتند. دو کشور می‌گویند که می‌خواهند در زمینه‌های زیادی از جمله ساخت فیلم و ساخت پایگاه در ماه همکاری کنند.

آقای پوتین و شی جین پینگ، رهبر چین، سرسختانه آنچه را که مشارکت «بدون محدودیت» می‌نامند، دنبال می‌کنند. اما یادداشت فوق سری FSB نشان می‌دهد که در واقع محدودیت‌هایی وجود دارد.

آندری سولداتوف، متخصص سرویس‌های اطلاعاتی روسیه که در تبعید در بریتانیا زندگی می‌کند و به درخواست نیویورک تایمز این سند را بررسی کرده است، گفت: «شما رهبری سیاسی را دارید و همه این افراد طرفدار نزدیکی با چین هستند. شما سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی را دارید و آنها بسیار مشکوک هستند.»

دمیتری اس. پسکوف، سخنگوی آقای پوتین، از اظهار نظر خودداری کرد. وزارت امور خارجه چین به درخواست‌ها برای اظهار نظر در مورد این سند پاسخی نداد.

نبرد اطلاعاتی پنهان بین دو کشور

سند روسی، نبرد اطلاعاتی پنهانی و «تنش‌زا و در حال توسعه» بین دو کشور ظاهراً دوست را توصیف می‌کند.

این سند نشان می‌دهد که سه روز قبل از حمله آقای پوتین به اوکراین در سال ۲۰۲۲، سرویس امنیت فدرال (FSB) یک برنامه ضداطلاعاتی جدید به نام «آنتنته-۴» را تصویب کرد. این نام رمز، که ظاهراً اشاره‌ای طعنه‌آمیز به دوستی رو به رشد مسکو با پکن بود و هدف واقعی این عملیات اطلاعاتی را که جلوگیری از تضعیف منافع روسیه توسط جاسوسان چینی بود، پنهان می‌کرد.

زمان‌بندی به احتمال قریب به یقین تصادفی نبود. روسیه تقریباً تمام منابع نظامی و جاسوسی خود را به اوکراین، که بیش از ۴۰۰۰ مایل از مرز خود با چین فاصله دارد، منتقل می‌کرد و به احتمال زیاد نگران بود که پکن بتواند از این حواس‌پرتی بهره‌برداری کند.

از آن زمان، طبق این سند، سرویس امنیت فدرال مشاهده کرد که چین دقیقاً همین کار را انجام می‌دهد. این سند می‌گوید، مأموران اطلاعاتی چین تلاش‌های خود را برای جذب مقامات، کارشناسان، روزنامه‌نگاران و بازرگانان روسی نزدیک به قدرت در مسکو افزایش داده‌اند.

برای مقابله با این، سرویس امنیت فدرال (FSB) به افسران خود دستور داد تا «تهدید» را رهگیری کرده و «از انتقال اطلاعات مهم استراتژیک به چینی‌ها جلوگیری کنند». طبق این سند، به افسران دستور داده شده بود تا جلسات حضوری با شهروندان روسی که از نزدیک با چین همکاری می‌کنند، برگزار کنند و به آنها هشدار دهند که پکن در تلاش است تا از روسیه سوءاستفاده کرده و به تحقیقات علمی پیشرفته دست یابد.

این سند می‌گوید که سرویس امنیت فدرال (FSB) دستور «انباشت مداوم اطلاعات کاربران» در برنامه پیام‌رسان چینی وی‌چت را داده است. این شامل هک کردن تلفن‌های اهداف جاسوسی و تجزیه و تحلیل داده‌ها در یک ابزار نرم‌افزاری ویژه که توسط یک واحد از سرویس امنیت فدرال نگهداری می‌شود، بوده است.

نگرانی عمیق در واشنگتن از هم‌سویی پکن و مسکو

همسویی احتمالی بلندمدت دو دولت اقتدارگرا، با جمعیتی نزدیک به ۱.۶ میلیارد نفر و مسلح به حدود ۶۰۰۰ کلاهک هسته‌ای، نگرانی عمیقی را در واشنگتن برانگیخته است.

برخی از اعضای دولت ترامپ معتقدند که از طریق ارتباط با آقای پوتین، واشنگتن می‌تواند شروع به جدا کردن روسیه از چین کند و از آنچه مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، «دو قدرت هسته‌ای متحد علیه ایالات متحده» نامیده است، جلوگیری کند.

نیروهای سرویس امنیت نظامی روسیه

دونالد ترامپ کمی قبل از انتخابات نوامبر گفت: «من مجبور خواهم شد آنها را از هم جدا کنم و فکر می‌کنم می‌توانم این کار را هم انجام دهم. من باید آنها را از هم جدا کنم.»

از یک طرف، سند FSB به این نظریه اعتبار می‌بخشد که با رویکرد درست، روسیه می‌تواند از چین جدا شود. این سند بی‌اعتمادی و سوءظن در هر دو طرف این رابطه را شرح می‌دهد. در این سند آمده است که چین به محض بازگشت ماموران خود به خانه، از آنها دروغ‌سنجی می‌کند، کنترل دقیق ۲۰ هزار دانشجوی روسی در چین را تشدید می‌کند و سعی دارد روس‌هایی را که همسران چینی دارند به عنوان جاسوسان بالقوه جذب کند.

اما از طرف دیگر، خوانش این سند به نتیجه‌ای متضاد منجر می‌شود. این واقعیت که آقای پوتین ظاهراً از خطرات رابطه نزدیک‌تر با چین به خوبی آگاه است و تصمیم گرفته است که به هر حال به پیش برود، می‌تواند نشان دهد که فرصت کمی برای ایالات متحده برای تغییر مسیر روسیه وجود دارد.

الکساندر گابوئف، مدیر مرکز کارنگی روسیه اوراسیا، که به درخواست نیویورک تایمز این سند را بررسی کرده است، گفت: «پوتین معتقد است که می‌تواند عمیق‌تر در این آغوش چینی فرو رود و این بدون ریسک نیست، اما ارزشش را دارد. اما ما همچنین می‌بینیم افرادی در درون سیستم وجود دارند که نسبت به این رویکرد تردید دارند.»

آقای پوتین سال‌هاست که در بیش از ۴۰ جلسه شخصی با آقای شی، همکاری نزدیک با چین ابراز علاقه کرده و از زمان حمله به اوکراین، همکاری بسیار عمیق‌تری با چین برقرار کرده است. دو کشور از نظر اقتصادی به طور طبیعی با هم همکاری دارند، روسیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انرژی جهان و چین بزرگترین مصرف‌کننده انرژی جهان است.

این موضوع چالشی حساس برای مأموران ضداطلاعات روسیه ایجاد می‌کند. این سند نشان می‌دهد که آنها در تلاشند تا خطرات ناشی از اطلاعات چین را بدون ایجاد «عواقب منفی برای روابط دوجانبه» مهار کنند. به مأموران هشدار داده شده بود که از هرگونه «اشاره عمومی به سرویس‌های اطلاعاتی چین به عنوان دشمن بالقوه» خودداری کنند.

این دستورالعمل که به احتمال زیاد برای توزیع به دفاتر میدانی FSB نوشته شده است، نگاهی نادر به دنیای درونی یکی از قدرتمندترین بخش‌های سازمان اطلاعات روسیه ارائه می‌دهد: اداره عملیات ضداطلاعات FSB، معروف به DKRO؛ این سند توسط اداره هفتم DKRO نوشته شده است که مسئول مقابله با جاسوسی چین و سایر نقاط آسیا است.

نگرانی در مورد آسیب‌پذیری روسیه در برابر پکن که به طور فزاینده‌ای قدرتمند می‌شود، بر این یادداشت غالب است. اما مشخص نیست که این نگرانی‌ها در سراسر سازمان اطلاعات روسیه، فراتر از واحد ضداطلاعات، چقدر رایج است. حتی کشورهای متحد نیز مرتباً از یکدیگر جاسوسی می‌کنند.

رژه روز پیروزی در ولادی‌واستوک واقع در شرق دور روسیه

پاول کولب، عضو ارشد مرکز علوم و امور بین‌الملل بلفر هاروارد که ۲۵ سال در اداره عملیات سازمان سیا، از جمله در روسیه، خدمت کرده است، می‌گوید: «برای بازگشت به ضرب‌المثل قدیمی، چیزی به نام سرویس‌های اطلاعاتی دوستانه وجود ندارد. لازم نیست خیلی عمیق به هر مقام نظامی یا اطلاعاتی روسیه نگاه کنید تا به چین سوءظن عمیق پیدا کنید. در درازمدت، چین، علیرغم مشارکت نامحدود و مفید بودنشان، یک تهدید بالقوه نیز هست.»

چین اسرار جنگی و دانشمندان روسیه را هدف قرار می‌دهد

کمی پس از آنکه نیروهای روسی از مرز اوکراین عبور کردند، مقامات شرکت‌ها و مؤسسات دفاعی چینی مرتبط با اطلاعات چین شروع به هجوم به روسیه کردند. هدف آنها، طبق سند FSB، درک بهتر جنگ بود.

چین دانشمندانی در سطح جهانی دارد، اما ارتش آن کشور از زمان درگیری یک ماهه با ویتنام در سال ۱۹۷۹، جنگی نکرده است. نتیجه، اضطراب در چین در مورد چگونگی عملکرد ارتشش در برابر سلاح‌های غربی در درگیری بر سر تایوان یا دریای چین جنوبی است. مقامات اطلاعاتی چین مشتاق‌اند تا مبارزه روسیه علیه ارتشی که توسط غرب حمایت می‌شود را درک کنند.

در سند FSB آمده است: «اطلاعات مربوط به روش‌های جنگی با استفاده از پهپادها، نوسازی نرم‌افزارها و روش‌های مقابله با انواع جدید سلاح‌های غربی، مورد توجه ویژه پکن است.» و اضافه می‌کند که پکن معتقد است جنگ در اوکراین طولانی خواهد شد. این درگیری، فناوری و تاکتیک‌های جنگی را متحول کرده است.

چین مدت‌هاست که در حوزه تخصص هوانوردی از روسیه عقب مانده است و این سند می‌گوید که پکن این موضوع را به عنوان یک هدف اولویت‌دار قرار داده است. چین خلبانان نظامی و محققان در زمینه آیروهیدرودینامیک، سیستم‌های کنترل و آیروالاستیسیته را هدف قرار می‌دهد. طبق این سند، متخصصان روسی که روی اکرانوپلان، یک کشتی جنگی از نوع هاورکرافت که برای اولین بار توسط اتحاد جماهیر شوروی به کار گرفته شد، کار می‌کردند، نیز مورد توجه چین هستند.

در این گزارش آمده است: «اولویت استخدام به کارمندان سابق کارخانه‌های هواپیماسازی و مؤسسات تحقیقاتی و همچنین کارمندان فعلی که از تعطیلی برنامه توسعه اکرانوپلان توسط وزارت دفاع روسیه ناراضی هستند یا با مشکلات مالی مواجه هستند، داده می‌شود.»

از این سند مشخص نیست که آیا این تلاش‌های استخدامی محدود به استخدام متخصصان روسی برای پروژه‌های چینی است یا به استخدام آنها به عنوان جاسوس نیز گسترش می‌یابد.

این سند همچنین نشان می‌دهد که روسیه بسیار نگران نحوه نگاه چین به جنگ اوکراین است و سعی دارد اطلاعات مثبتی در مورد عملیات روسیه به جاسوسان پکن بدهد. و به ماموران ضد اطلاعات روسیه دستور می‌دهد تا گزارشی برای کرملین در مورد هرگونه تغییر احتمالی در سیاست پکن تهیه کنند.

رهبران غربی چین را به تأمین قطعات ضروری سلاح برای روسیه و تلاش برای پنهان کردن آن متهم کرده‌اند. سند FSB از این ادعا پشتیبانی می‌کند و بیان می‌کند که پکن پیشنهاد ایجاد زنجیره‌های تأمین به مسکو را داده است که تحریم‌های غرب را دور می‌زند و پیشنهاد مشارکت در تولید پهپادها و سایر تجهیزات نظامی پیشرفته نامشخص را داده است. این سند نمی‌گوید که آیا این پیشنهادها اجرا شده‌اند یا خیر، اگرچه چین پهپادهایی را برای روسیه تأمین کرده است.

یادداشت FSB همچنین به علاقه چین به گروه مزدور واگنر، یک گروه شبه‌نظامی تحت حمایت روسیه که سال‌ها از دولت‌ها در آفریقا حمایت کرده و در کنار نیروهای روسی در اوکراین جنگید، اشاره دارد.

در این دستورالعمل آمده است: “چینی‌ها قصد دارند از تجربه جنگجویان واگنر در نیروهای مسلح خود و شرکت‌های نظامی خصوصی که در کشورهای جنوب شرقی آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین فعالیت می‌کنند، استفاده کنند.”

جمله‌بندی گزارش نشان نمی‌دهد که آیا FSB معتقد است که چین می‌خواهد جنگجویان سابق واگنر را برای تشکیلات خود جذب کند یا صرفاً می‌خواهد از تجربه آنها درس بگیرد.

مسکو نگران است که پکن در تلاش برای تجاوز به خاک خود باشد. روسیه مدت‌هاست که از تجاوز چین در امتداد مرز مشترک ۲۶۱۵ مایلی خود بیم دارد. و ملی‌گرایان چینی سال‌هاست که با معاهدات قرن نوزدهم که در آن روسیه بخش‌های بزرگی از زمین، از جمله ولادی وستوک امروزی را ضمیمه خود کرده بود، مشکل دارند.

این موضوع اکنون از نگرانی‌های اصلی است، چرا که روسیه در اثر جنگ و تحریم‌های اقتصادی ضعیف شده و کمتر از همیشه قادر به مقابله با پکن است. گزارش FSB نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند مبنی بر اینکه برخی از دانشگاهیان در چین ادعاهای ارضی علیه روسیه را ترویج می‌کنند.

نفتکش روسی در بندر کیگ‌دائو چین

این سند می‌گوید چین در حال جستجوی ردپایی از «مردمان باستانی چین» در خاور دور روسیه است، احتمالاً برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی محلی که به نفع ادعاهای چین هستند. در سال ۲۰۲۳، چین نقشه‌ای رسمی منتشر کرد که شامل نام‌های تاریخی چینی برای شهرها و مناطق داخل روسیه بود.

اف.اس.بی (FSB) به افسران دستور داد تا چنین فعالیت‌های «انتقام‌جویانه» و همچنین تلاش‌های چین برای استفاده از دانشمندان روسی و بودجه‌های بایگانی برای تحقیقات با هدف پیوند دادن وابستگی تاریخی به مناطق مرزی را افشا کنند.

در این یادداشت دستور داده شده است: «در مورد شهروندان روسی که در این فعالیت‌ها مشارکت دارند، اقدامات پیشگیرانه انجام دهید. ورود خارجی‌ها به کشور ما را به عنوان معیاری برای نفوذ محدود کنید.»

چین روسیه را در آسیای مرکزی و قطب شمال نگران می‌کند

نگرانی‌ها در مورد گسترش نفوذ چین محدود به مناطق مرزی خاور دور روسیه نیست.

کشورهای آسیای مرکزی در دوران شوروی به مسکو وابسته بودند. امروز، سرویس امنیت فدرال (FSB) گزارش می‌دهد که پکن «استراتژی جدیدی» برای ارتقای قدرت نرم چین در منطقه تدوین کرده است.

طبق این سند، چین شروع به اجرای این استراتژی در ازبکستان کرده است. جزئیات این استراتژی در سند ذکر نشده است، جز اینکه گفته می‌شود شامل تبادل بشردوستانه است. ازبکستان و کشورهای همسایه برای آقای پوتین که احیای حوزه نفوذ شوروی را بخشی از میراث خود می‌داند، مهم هستند.

این گزارش همچنین علاقه چین به قلمرو وسیع روسیه در قطب شمال و مسیر دریای شمال را که سواحل شمالی روسیه را در بر می‌گیرد، برجسته می‌کند. از نظر تاریخی، این آب‌ها برای کشتیرانی قابل اعتماد بسیار یخ‌زده بوده‌اند، اما انتظار می‌رود به دلیل تغییرات اقلیمی به طور فزاینده‌ای شلوغ شوند.

این مسیر زمان کشتیرانی بین آسیا و اروپا را کاهش می‌دهد. توسعه این مسیر، فروش کالاهای چین را برای چین آسان‌تر می‌کند.

روسیه از نظر تاریخی سعی کرده است کنترل دقیقی بر فعالیت‌های چین در قطب شمال داشته باشد. اما طبق سند سرویس امنیت فدرال، پکن معتقد است که تحریم‌های غرب، روسیه را مجبور خواهد کرد برای حفظ «زیرساخت‌های قدیمی قطب شمال» خود به چین روی آورد. پیش از این، شرکت بزرگ گاز روسی نواتک، پس از استفاده از شرکت خدمات نفتی آمریکایی بیکر هیوز، برای نجات پروژه گاز طبیعی مایع قطب شمال خود به چین متکی شده است.

اف.اس.بی (FSB) ادعا می‌کند که جاسوسان چینی نیز در قطب شمال فعال هستند. این گزارش می‌گوید که اطلاعات چین در تلاش است تا با استفاده از مؤسسات آموزش عالی و به‌ویژه شرکت‌های معدنی، اطلاعاتی در مورد توسعه قطب شمال توسط روسیه به دست آورد.

اما با وجود همه این آسیب‌پذیری‌ها، گزارش اف.اس.بی روشن می‌کند که به خطر انداختن حمایت چین بدتر خواهد بود. این سند به صراحت به افسران هشدار می‌دهد که قبل از هرگونه اقدام حساس، باید از بالاترین رده‌های نهاد امنیتی روسیه تأییدیه دریافت کنند.