| صفحه نخست | خبر و گزارش | سياست | انديشه | فرهنگ و ادبيات | زندگی | محیط زیست | RSS |
آژانس کنترلی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران ندارد
فرانسوا مورفی و جان آیریش / خبرگزاری رویترز / ۳ ژوئن ۲۰۲۵
بازرسان سازمان ملل متحد که بر سایت هسته‌ای فوردو در ایران نظارت دارند، سال گذشته با شکاف بزرگی در اطلاعات خود مواجه شدند، زمانی که شاهد ورود کامیون‌هایی حامل سانتریفیوژهای پیشرفته غنی‌سازی اورانیوم به این تأسیسات زیرزمینی در کوهی در جنوب تهران بودند.
اگرچه ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) اطلاع داده بود که صدها سانتریفیوژ پیشرفته IR-6 در فوردو نصب خواهد شد، بازرسان هیچ اطلاعاتی درباره منشأ این ماشین‌های پیچیده نداشتند. این موضوع را یکی از مقامات آگاه به فعالیت‌های نظارتی سازمان ملل به شرط محفوظ ماندن هویتش به رویترز اعلام کرد.
این رویداد نشان‌دهنده آن است که چگونه آژانس هسته‌ای سازمان ملل از زمان خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ که محدودیت‌های سختگیرانه‌ای را اعمال کرده و نظارت دقیق آژانس را برقرار کرده بود، کنترل خود را بر برخی عناصر کلیدی فعالیت‌های هسته‌ای ایران از دست داده است.
همان‌طور که گزارش‌های سه‌ماهه آژانس نشان می‌دهد، نقاط کور کلیدی شامل عدم آگاهی از تعداد سانتریفیوژهای ایران یا محل تولید و ذخیره‌سازی این ماشین‌ها و قطعات آن‌هاست. آژانس همچنین توانایی انجام بازرسی‌های سرزده در مکان‌هایی که ایران اعلام نکرده را از دست داده است.
ایالات متحده مذاکرات جدیدی را با ایران آغاز کرده است تا محدودیت‌های هسته‌ای جدیدی را بر تهران اعمال کند. اما به گفته بیش از دوازده نفر از افراد آگاه به فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از جمله مقامات، دیپلمات‌ها و تحلیلگران، برای موفقیت هر توافقی، این نقاط کور آژانس باید برطرف شوند.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در اندیشکده گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید: «شکاف‌هایی در دانش ما درباره برنامه هسته‌ای ایران وجود دارد که باید برطرف شوند تا درک پایه‌ای از مقیاس و گستره کنونی آن به دست آید.»
وی افزود: «ممکن است ماه‌ها طول بکشد تا این اطلاعات گردآوری شود، اما این امر برای اطمینان آژانس و طرف‌های مذاکره‌کننده از مزایای منع اشاعه یک توافق حیاتی است.»
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که به ۱۸۰ کشور عضو پاسخگوست، از اظهارنظر درباره این گزارش خودداری کرد. وزارت امور خارجه ایران و سازمان انرژی اتمی ایران به پرس‌وجوها پاسخ ندادند.
ایران مدت‌هاست که ادعا می‌کند پس از خروج یک‌جانبه ایالات متحده از توافق ۲۰۱۵، حق داشته تعهدات خود به نظارت پیشرفته آژانس را لغو کند. ایران اتهامات غربی مبنی بر اینکه حداقل گزینه ساخت سلاح هسته‌ای را باز نگه داشته رد می‌کند و می‌گوید اهدافش کاملاً صلح‌آمیز است.
با این حال، جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر پیشرفت‌های بزرگی در غنی‌سازی اورانیوم داشته است.
هنگامی که ایالات متحده و قدرت‌های جهانی در سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌ای با ایران را امضا کردند، با محدود کردن خلوص غنی‌سازی اورانیوم به کمتر از ۴ درصد، هدفشان محدود کردن «زمان گریز» تهران ـــ مدت زمانی که برای تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای یک بمب اتمی نیاز است ـــ به حداقل یک سال بود.
اکنون این زمان گریز تقریباً از بین رفته است. ایران سانتریفیوژهای پیشرفته‌تری نصب کرده و اورانیوم را تا خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند، که نزدیک به خلوص حدود ۹۰ درصد مورد نیاز برای تسلیحات است.
بر اساس گزارش محرمانه آژانس در آخر هفته هفته گذشته، ایران طبق معیار آژانس به اندازه کافی اورانیوم با این سطح غنی‌سازی برای ساخت ۹ سلاح هسته‌ای در صورت پالایش بیشتر دارد.
آژانس افزود هیچ کشور دیگری بدون تولید سلاح، اورانیوم را تا این سطح بالا غنی‌سازی نکرده است. نیروگاه‌های هسته‌ای معمولاً از سوخت غنی‌شده بین ۳ تا ۵ درصد استفاده می‌کنند.
یک مقام اروپایی که برنامه هسته‌ای ایران را دنبال می‌کند، به رویترز گفت که برنامه غنی‌سازی ایران اکنون چنان پیشرفته است که حتی اگر کاملاً متوقف شود، ایرانی‌ها می‌توانند در عرض چند ماه آن را از سر بگیرند و بازسازی کنند.
پس از پنج دور مذاکره بین مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی، موانع متعددی باقی مانده است. از جمله این موانع، رد درخواست آمریکا توسط ایران برای تعهد به توقف غنی‌سازی و امتناع از ارسال ذخیره موجود اورانیوم با غنای بالا به خارج از کشور است.
با توجه به اینکه امکان بازگرداندن زمان گریز طولانی مانند سال ۲۰۱۵ از بین رفته، هر توافق جدید باید نظارت آژانس بر برنامه هسته‌ای را تقویت کند، به گفته مقامی که به دلیل حساسیت موضوع خواست نامش فاش نشود.
حدود سه سال پیش، ایران دستور حذف تمام تجهیزات نظارتی و مانیتورینگ اضافه‌شده توسط توافق ۲۰۱۵، از جمله دوربین‌های نظارتی در کارگاه‌های تولید قطعات سانتریفیوژ را صادر کرد. در آن زمان، آژانس بیش از یک سال بود که به فیلم‌های این دوربین‌ها دسترسی نداشت.
در حالی که آژانس حدود ۲۰,۰۰۰ سانتریفیوژ نصب‌شده در تأسیسات غنی‌سازی ایران را مشاهده و تایید می‌کند، نمی‌داند چه تعداد دیگر در سال‌های اخیر تولید شده و اکنون در مکان‌های دیگر هستند.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت نظارت آژانس برای درک کامل گستره برنامه هسته‌ای ایران توسط جامعه بین‌المللی حیاتی است، اما افزود که مذاکره درباره این مسائل به صورت عمومی به نفع آمریکا نیست.
ایران درخواست آمریکا برای توقف غنی‌سازی را رد کرد
توافق سال ۲۰۱۵، در دوران اوباما، خلوص غنی‌سازی اورانیوم ایران را به ۳.۶۷ درصد محدود کرد، که بسیار پایین‌تر از ۲۰ درصدی بود که ایران پیش از آن به آن رسیده بود، و تعداد و نوع سانتریفیوژهای قابل استفاده و مکان آن‌ها را محدود کرد. غنی‌سازی در فوردو مجاز نبود.
ایران در مقابل، با بازرسی‌های سرزده و گسترش نظارت آژانس بر حوزه‌هایی مانند تولید سانتریفیوژ و ذخیره اورانیوم خام (معروف به کیک زرد) که غنی‌سازی نشده، موافقت کرد.
گزارش‌های آژانس نشان داد که ایران تا بیش از یک سال پس از خروج ترامپ از توافق در سال ۲۰۱۸، در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش، به محدودیت‌های کلیدی برنامه هسته‌ای خود، از جمله غنی‌سازی، پایبند بود. رئیس‌جمهور آمریکا این توافق را «وحشتناک و یک‌طرفه» خواند که به مسائل دیگری مانند برنامه موشک‌های بالستیک ایران یا نقش آن در درگیری‌های منطقه‌ای نپرداخته بود.
خروج او باعث شد تهران تلافی کند، هم با فراتر رفتن از محدودیت‌های غنی‌سازی و سانتریفیوژ و هم با لغو نظارت اضافی آژانس که پس از توافق ۲۰۱۵ برقرار شده بود.
با این حال، ایران همچنان به بازرسان آژانس دسترسی منظم به تأسیسات خود را به عنوان بخشی از تعهدات دیرینه‌اش به عنوان امضاکننده پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) فراهم می‌کند، که در آن محدودیتی برای سطح غنی‌سازی وجود ندارد اما فناوری هسته‌ای باید برای مقاصد صلح‌آمیز استفاده شود.
مذاکره‌کنندگان آمریکایی و ایرانی در حالی که ترامپ تهدید به اقدام نظامی در صورت عدم دستیابی به توافق کرده بود، مذاکرات هسته‌ای جدید خود را در آوریل آغاز کردند.
رافائل گروسی، رئیس آژانس، در آوریل در واشنگتن گفت که مهم است ایران محدودیت‌های «ضروری» را بپذیرد تا آژانس بتواند به جهان درباره نیت‌های ایران اطمینان دهد، بدون اینکه این محدودیت‌ها را مشخص کند. او هفته گذشته نیز اظهار داشت که هر توافق جدید باید شامل «بازرسی‌های بسیار قوی توسط آژانس» باشد.
آژانس می‌گوید در حال حاضر نمی‌تواند «اطمینان دهد که برنامه هسته‌ای ایران کاملاً صلح‌آمیز است».
تکمیل پازل
دیپلمات‌ها سال‌هاست انتظار دارند هر توافق جدید به آژانس وظیفه ایجاد یک به‌اصطلاح خط پایه را محول کند، یعنی تصویری کامل از وضعیت همه بخش‌های برنامه هسته‌ای ایران، که تا حد ممکن شکاف‌های دانش آژانس را پر کند.
ایجاد این خط پایه به‌ویژه چالش‌برانگیز خواهد بود، زیرا برخی نقاط کور چنان طولانی شده‌اند که نمی‌توان آن‌ها را کاملاً پر کرد؛ آژانس در گزارش‌های سه‌ماهه به کشورهای عضو گفته است که «تداوم دانش» خود را از دست داده و نمی‌تواند آن را درباره تولید و موجودی سانتریفیوژها، قطعات خاص سانتریفیوژ و کیک زرد بازسازی کند.
اریک بروئر، تحلیلگر سابق اطلاعاتی آمریکا که اکنون در مؤسسه تهدید هسته‌ای، یک سازمان غیردولتی متمرکز بر امنیت در واشنگتن فعالیت می‌کند، گفت: «تکمیل این پازل بخش ضروری هر توافقی خواهد بود. می‌دانیم ایجاد این خط پایه جدید دشوار خواهد بود.»
او افزود: «این امر به بخشی به همکاری ایران بستگی دارد.»
با این حال، خطر قابل‌توجهی وجود دارد که آژانس تصویر کاملی از فعالیت‌های تهران نداشته باشد. او گفت: «آیا این عدم اطمینان برای ایالات متحده قابل قبول است؟ سؤال مهمی است.»
| |||||||||||||
|
ايران امروز
(نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايت‌ها و نشريات نيز ارسال می‌شوند معذور است. استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2025 | editor@iran-emrooz.net
|
