اختلاف ترامپ و اسرائیل درباره نقش‌ترکیه درصلح غزه

واشنگتن پست  / ۳ نوامبر ۲۰۲۵

ترکیه در حدود دو دهه گذشته روابط نزدیکی با حماس برقرار کرده است؛ روابطی که خشم برخی کشورهای منطقه را برانگیخته، اما در هفته‌های اخیر از سوی رئیس‌جمهور دونالد ترامپ با تحسین فراوان روبه‌رو شده است؛ زیرا آنکارا از همین ارتباطات برای اعمال فشار بر این گروه فلسطینی به‌منظور دستیابی به توافق آتش‌بس با اسرائیل بهره برد.

با این حال، نقش محوری که آمریکایی‌ها برای ترکیه در پیشبرد طرح صلح ترامپ قائل شده‌اند، موجب شگفتی و نگرانی مقام‌های اسرائیلی شده است. تل‌آویو معتقد است ترکیه بیش از حد به گروه‌های اسلام‌گرای مخالف اسرائیل نزدیک است و آن را رقیب اصلی خود برای نفوذ در سراسر خاورمیانه می‌داند.

اکنون این اختلاف دیدگاه‌ها – در مورد نقشی که ترکیه در بازسازی غزه و مشارکت در نیروی بین‌المللی برای ثبات این منطقه ایفا خواهد کرد – یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در مسیر اجرای گام‌های بعدی طرح صلح به شمار می‌رود.

پس از آن‌که ترکیه در تلاش‌های پیشین برای پایان دادن به جنگ غزه تا حد زیادی نادیده گرفته شده بود، این کشور اکنون می‌کوشد از موفقیت خود در متقاعد کردن حماس به آزادی تمام گروگان‌های زنده که در غزه در اختیار داشت، بهره‌برداری کند. آزادی این گروگان‌ها از ارکان اصلی توافق آتش‌بس به شمار می‌رود.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، اعلام کرده است ترکیه قصد دارد کمک‌های بشردوستانه به غزه ارسال کند و «مسئولیتی حیاتی» در زمینه بازسازی و احیای این منطقه بر عهده دارد. او حتی از آمادگی ترکیه برای اعزام نیرو به نیروی ثبات غزه نیز سخن گفته است.

تحلیل‌گرانی که تحولات ترکیه را از نزدیک دنبال می‌کنند، می‌گویند مشارکت ترکیه در این روند می‌تواند روابط آنکارا با ایالات متحده را تقویت کرده و تصویر ترکیه را به‌عنوان بازیگری کلیدی در عرصه دیپلماسی جهانی تثبیت کند. افزایش نقش آنکارا همچنین می‌تواند جایگاه اردوغان را در میان پایگاه محافظه‌کارش به‌عنوان رهبر جهان اسلام تقویت کند.

اما احتمال دخالت ترکیه در غزه باعث نگرانی گسترده در میان اسرائیلی‌ها شده است. آن‌ها هشدار می‌دهند که جاه‌طلبی‌های ترکیه می‌تواند نیروهای خصمانه را در مجاورت مرزهای اسرائیل مستقر کند.

مایکل میلشتین، رئیس پیشین بخش امور فلسطین در اداره اطلاعات نظامی اسرائیل (آمان)، در این‌باره گفته است: «ایده ورود ترک‌ها و گروه‌های ترکیه‌ای به داخل غزه برای اسرائیلی‌ها دیوانه‌کننده است، به‌ویژه پس از تمام اقداماتی که برای جلوگیری از مداخله ترکیه انجام داده‌اند. آن‌ها دشمن رسمی اسرائیل نیستند، اما آشکار است که شریک این کشور هم نیستند.»

خاورمیانه در نتیجه دو سال درگیری و دگرگونی دگرگون شده است. در کنار نبرد اسرائیل با حماس، حملات این کشور به ایران و متحدانش در حزب‌الله لبنان – و نیز سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه – جایگاه ایران را به‌شدت تضعیف کرده و فرصت‌هایی برای ترکیه ایجاد کرده تا به قدرت منطقه‌ای برجسته‌تری تبدیل شود. اردوغان همچنین با وجود نزدیکی فکری به جنبش اخوان‌المسلمین – که حماس حدود چهل سال پیش از دل آن بیرون آمد – روابط شخصی گرمی با ترامپ برقرار کرده است.

مایکل اورن، سفیر پیشین اسرائیل در ایالات متحده، هشدار داده است: «اگر نهایتاً از شر ایران و حزب‌الله خلاص شویم اما به جای آنها ترکیه، قطر و اخوان‌المسلمین در داخل غزه مستقر شوند، با وضعیتی بسیار خطرناک روبه‌رو خواهیم بود.»

سیاستمداران و دیپلمات‌های اسرائیلی در محافل خصوصی و علنی کوشیده‌اند هرگونه طرح آمریکا برای حضور ترکیه در غزه را خنثی کنند. آنان بارها تأکید کرده‌اند که «دوستان آمریکایی» اسرائیل نیز با این نگرانی‌ها موافق‌اند.

بنیامین نتانیاهو روز یک‌شنبه گفت: «اسرائیل تعیین خواهد کرد کدام نیروها برای ما غیرقابل‌قبول‌اند... [و] این مسئله، طبعاً مورد پذیرش ایالات متحده نیز هست.» او این سخنان را در حالی بیان کرد که نهادهای امنیتی اسرائیل نسبت به احتمال ورود ترکیه به غزه هشدار می‌دهند.

جِی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، در جریان سفر ماه گذشته خود به اسرائیل گفت که ایالات متحده قصد ندارد «چیزی را بر دوستان اسرائیلی خود تحمیل کند که به حضور نیروهای خارجی در خاک‌شان مربوط شود، اما ما باور داریم ترک‌ها می‌توانند نقش سازنده‌ای ایفا کنند؛ در واقع، آن‌ها تاکنون نقش بسیار مثبتی داشته‌اند و ما بابت آن سپاسگزاریم.» او در پاسخ به پرسش‌ها درباره حمایت ترکیه از حماس گفت: «راه دستیابی به صلح تمرکز بر آینده است.»

وزارت امور خارجه ترکیه به پرسش‌های تفصیلی پاسخ نداد. با این حال، وزیر خارجه، هاکان فیدان، روز جمعه در اظهارات عمومی اعلام کرد که برنامه‌های مربوط به نیروی ثبات غزه «در حال بررسی است» و نیروهای نظامی ترکیه نیز «در نشست‌هایی با همتایان خود برای بررسی احتمال تشکیل چنین نیرویی شرکت می‌کنند.»

روابط ترکیه و حماس

به گفته میلشتین، در دو سال گذشته نشانه‌های روشنی از تداوم روابط ترکیه با حماس وجود داشته است؛ از جمله پذیرش زندانیان حماس در خاک ترکیه که در چارچوب مبادله اسیران فلسطینی با گروگان‌های اسرائیلی آزاد شده‌اند. او تخمین می‌زند که دست‌کم چند ده نفر از نیروهای وابسته به حماس به ترکیه تبعید شده‌اند، از جمله عبدالناصر عیسی که نقشی کلیدی در ایجاد شاخه نظامی حماس، یعنی گردان‌های عزالدین قسام، و طراحی تاکتیک‌های بمب‌گذاری انتحاری ایفا کرده بود.