نقش واحد سایبری ارتش اسرائیل در جنگ با ایران

یونا جرمی باب / اورشلیم پست /  ۲۶ اکتبر ۲۰۲۵

* درون واحد ارتش اسرائیل که ظرفیت‌های کلان‌داده را به جنگ ایران گسترش داد – اختصاصی اورشلیم پست

واحد برنامه‌نویسی، اطلاعاتی، ارتباطات و داده ارتش اسرائیل معروف به «متسپن» (Matzpen) مدت‌هاست که نقش مؤثری در جبهه‌های مختلف برای ارتش اسرائیل ایفا می‌کند.

اما بر اساس اطلاعات اختصاصی روزنامه جروزالم‌پست، این واحد طی عملیات «طلوع شیران» در ماه ژوئن، ظرفیت‌های گسترده کلان‌داده خود را تا بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر دورتر، یعنی در خاک ایران، به کار گرفته است.

این موضوع به‌ویژه درباره «شلیکِ آغازین» اسرائیل در نخستین ساعات جنگ مصداق دارد؛ حمله‌ای که تهران را غافلگیر کرد و واکنش آیت‌الله‌ها را هم به تأخیر انداخت و هم تضعیف کرد.

اگرچه حداکثر بهره‌برداری از برنامه‌های جدید و اپلیکیشن‌های متسپن برای ارتش اسرائیل حتی در مناطق نزدیک (مانند غزه) چالش‌برانگیز است، اما اجرای این مأموریت در جمهوری اسلامی ایران و در فاصله‌ای بسیار دور، سطحی کاملاً جدید از دشواری‌ها را رقم زده است.

تغییرات در سطح فناوری

با آنکه برنامه‌های کامپیوتری و داده عمدتاً در فضای دیجیتال قرار دارند و مرزهای جغرافیایی را نادیده می‌گیرند، برای انتقال این داده‌ها و اپلیکیشن‌ها به مناطق دیگر، زیرساخت‌های فیزیکی متعددی مورد نیاز است.

اسرائیل هرگز تلاش نکرده بود یک عملیات گسترده و طولانی‌مدت را با دریافت به‌روزرسانی مستمر محل اصابت آخرین بمب اسرائیلی یا نقطه شلیک آخرین موشک بالستیک ایرانی، در کشوری به دوردستی ایران انجام دهد.

اما روش‌ها و برنامه‌های جدیدی که متسپن برای جنگ‌های طولانی‌تر در مناطق دشمن نزدیک توسعه داده بود، بازمهندسی شد تا بتوان همان قابلیت‌ها را در کشورهای دوردست نیز به کار گرفت.

مقامات ارشد ارتش اسرائیل به جروزالم‌پست گفته‌اند هر برنامه یا جریان داده برای عملکرد مؤثر در غزه، لبنان یا ایران ممکن است به الگوریتم‌ها و راهکارهای خاص خود نیاز داشته باشد.

متسپن ممکن است همزمان روی ده‌ها اپلیکیشن جدید برای ارتقای توان دفاعی و تهاجمی ارتش کار کند.

اگر در گذشته توسعه برنامه‌های پیچیده جدید برای مقابله با بحران‌ها ماه‌ها یا سال‌ها زمان می‌برد، اکنون ارتش اسرائیل قادر است این برنامه‌ها را با سرعت بسیار بیشتری ایجاد کند.

با این حال، هدف اصلی فرماندهان متسپن این است که فرماندهان میدانی ارتش احساس کنند با فضایی آشنا و کاربرپسند مواجه‌اند که اجرای استراتژی و تاکتیک‌های جنگی را برایشان آسان‌تر می‌سازد؛ نه اینکه با یادگیری فناوری‌های جدید سرعت عمل‌شان پایین بیاید.

فرماندهان میدانی نباید هیچ‌گاه متوجه شوند که فرماندهان و نیروهای متسپن تا چه اندازه در پشت صحنه برای ساخت اپلیکیشن‌هایی جهت تحلیل و تجمیع داده‌های کلان و اطلاعات جدید از انواع فضای ابری ارتش اسرائیل تلاش می‌کنند؛ بسیاری از این فضاهای ابری با اهداف و کارکردهای منحصر‌به‌فرد طراحی شده‌اند.

همچنین هنگام تبادل اطلاعات میان ارتش اسرائیل، موساد و شاباک، متسپن تلاش دارد برنامه‌نویسی خود را چنان بی‌نقص و یکپارچه سازد که مأموران و دستگاه‌های مختلف عملاً نیازی به توجه به چگونگی انتقال حجم عظیمی از داده‌ها نداشته باشند.

تحول در میدان نبرد

مهم‌ترین مأموریت برنامه‌های متسپن، انتقال سریع داده‌های دقیق از موقعیت نیروهای دشمن به سطوح مختلف فرماندهان در میدان نبرد است.

این روند حتی پیش از جنگ جاری هم رو به افزایش بود، اما شمار بالای نیروهای جنگجو و غیرنظامی غزه که در مراحل مختلف عملیات مدام در حال جابه‌جایی بودند، چالش بی‌سابقه‌ای بود.

ارتش اسرائیل پیش از ۷ اکتبر استفاده گسترده‌ای از پهپادها برای عملیات شناسایی و حمله داشت، اما حجم و مقیاس بهره‌گیری از پهپادها در جنگ جاری بی‌سابقه بوده است.

مدیریت افزایش هشدارهای حملات دشمن و تطبیق سریع موقعیت حمله با پهپاد یا سایر ابزارهای ارتش جهت ضدحمله فوری، چالشی کاملاً جدید بود.

این امر به معنای ارسال بی‌وقفه حجم عظیمی از داده‌های حسگرهای جدید به تیم‌های پهپادی و دیگر سامانه‌ها است تا بتوانند با سرعتی فراتر از گذشته، نیروهای دشمن را شناسایی و هدف قرار دهند.

این موضوع فقط تاکتیکی نیست، بلکه از نظر راهبردی هم اهمیت دارد؛ چرا که ضدحمله سریع ارتش اسرائیل به تیم‌های موشکی حماس، حزب‌الله یا ایران، موجب شده بسیاری از این تیم‌ها از اقدام به شلیک صرف‌نظر کنند تا جان خود را حفظ نمایند.

قابلیت‌های کلان‌داده و برنامه‌نویسی متسپن همچنین به کاهش موارد آتش به‌خودی کمک کرده است.

در حال حاضر، اپلیکیشن‌های متسپن قادرند موقعیت نیروهای خودی را با دقت قابل توجهی ردیابی کنند؛ به گونه‌ای که اگر مورد آتش به‌خودی رخ دهد، معمولاً تنها در شرایطی است که برخی نیروها به حدی زیر آتش سنگین قرار گرفته‌اند که امکان استفاده صحیح از داده‌های موقعیت نیروهای خودی برایشان مقدور نیست.

قابلیت‌های کلان‌داده متسپن همچنین امکان دسترسی سریع فرماندهان ارتش اسرائیل به چندین طرح عملیاتی مختلف برای تحقق هر مأموریت را فراهم ساخته است.

متسپن داده‌های لازم را در اختیار فرماندهی پدافند غیرنظامی قرار می‌دهد تا در مقابل تهدیدهای موشکی، پهپادی و راکتی تصمیم‌گیری مؤثرتر داشته باشند و بتوانند ظرفیت‌های دفاع چندلایه اسرائیل را بهینه‌تر به کار گیرند.

علاوه بر ارتش، گاهی از برنامه‌های متسپن برای خدمت به عموم مردم نیز استفاده می‌شود؛ مانند گردآوری و تحلیل سریع‌تر داده‌های اطلاعاتی متن‌باز (OSINT) یا اطلاع‌رسانی سریع‌تر و گسترده‌تر به مردم نسبت به تهدیدهای هوایی.

راه‌اندازی چت‌بات ارتش اسرائیل

متسپن نسخه اختصاصی از ChatGPT و چت‌بات‌های تعاملی را برای ارتش توسعه داده که پرسنل نظامی می‌توانند به‌صورت صوتی با آن ارتباط برقرار کنند تا اهداف جدیدی را محقق سازند.

این چت‌بات منحصر‌به‌فرد کاملاً نسبت به اصطلاحات و فرهنگ نظامی حساسیت دارد و پاسخ‌هایش را به گونه‌ای ارائه می‌دهد که بیشترین وضوح و کارآیی را برای فرماندهان میدانی ایجاد کند.

افزون بر این، این چت‌بات تحرک و تعامل فرماندهان ارتش اسرائیل با داده‌های در حال تحول در عملیات‌های متحرک را به شکل قابل توجهی افزایش داده است؛ در حالی‌که قبلاً صرفاً در مقر فرماندهی ثابت به داده‌ها دسترسی داشتند.

متسپن همچنین تضمین می‌کند که برنامه‌هایش به آسانی قابل نفوذ توسط بازیگران خارجی نباشد و برخی ارجاعات به منابع اطلاعاتی را به صورت رمزی ثبت می‌کند؛ مشابه روش‌هایی که انسان‌ها برای محافظت از منابع خود به کار می‌بندند.

توسعه و خلق این اپلیکیشن‌های مجزا نیازمند زمان، منابع و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی است تا متسپن همواره بتواند برنامه‌های جدیدی تولید کند.

از سوی دیگر، چت عملیاتی ارتش اسرائیل به گونه‌ای طراحی شده که به نوعی مشابه Google Drive متصل می‌شود، اما دارای تنظیمات دیجیتال و فیزیکی برای اعتبارسنجی و حفاظت از داده‌ها است – زیرساخت‌هایی که بسیار مستحکم و در مقیاس وسیع عملیاتی هستند.

داده‌های ماهواره‌ای

بر اساس اطلاعات جروزالم‌پست، معماری دیجیتال ویژه‌ای وجود دارد که داده‌های دریافتی از ماهواره‌ها و عکس‌های شناسایی هوایی را گردآوری و منتقل می‌کند.

سامانه‌ای با نام MAPIT با سایر پلتفرم‌ها متصل شده تا تصاویر را به‌صورت واقع‌گرایانه نمایش دهد و به طور منظم نقشه‌برداری دقیق از مناطق خاص را انجام دهد.

وزارت دفاع اسرائیل پیش‌تر اعلام کرده بود که قادر است روزانه صدها هزار کیلومتر مربع از خاک ایران را رصد کند.

به‌روزرسانی این داده‌ها به صورت سه‌بعدی صورت می‌گیرد و سپس با دیگر سیستم‌های عملیاتی تاکتیکی یکپارچه می‌شود.

متسپن فرآیند ارائه داده‌های تصویری به فرماندهان میدانی را به شکل آنی و کارآمد سامان داده است.

تحول در دفاع

جنگ اخیر، قابلیت‌های شناسایی پهپادی را وارد مرحله پختگی تازه‌ای کرده است. هنگامی که این ابزارها با زیرساخت دیجیتال برتر، حجم انبوهی از حسگرها و داده‌های تجربی گذشته ترکیب می‌شوند، توان عملیاتی بی‌نظیری شکل می‌گیرد.

در همین راستا، برنامه‌های متسپن اکنون حجم عظیمی از داده‌ها و سوابق مربوط به شیوه‌های دفاعی مناطق مختلف را ارائه می‌کنند. دایرکتوری داده‌های دیجیتال تمام هشدارها را به صورت لحظه‌ای از هر پهپاد یا پلتفرم پروازی ثبت و به نیروهای مربوطه منتقل می‌سازد.

در حوزه «دفاع فعال»، برنامه‌های متسپن ردیابی و شناسایی محل بمب‌های دست‌ساز دشمن (IED) را با دقتی بیش از هر ارتش دیگری انجام داده‌اند.

ارائه مختصات دقیق – با تلورانس چند متر – درباره محل IEDها یا مناطقی که توسط بلدوزر یا واحدهای دیگر به لحاظ عدم وجود بمب پاک‌سازی شده‌اند، ممکن است سرنوشت مرگ و زندگی نیروهای ویژه و خودروهای زرهی را تعیین کند.

در عرصه دفاع سایبری، متسپن بخشی از زیرساخت و اپلیکیشن‌های مورد استفاده بخش‌های دیگر ارتش اسرائیل را برای مصونیت در برابر حملات سایبری تامین می‌کند، اگرچه تمرکز اصلی آنها تسهیل قابلیت‌های تهاجمی ارتش است.

با آمادگی ارتش اسرائیل برای گذار از حالت جنگ به صلح، تنها می‌توان حدس زد چالش‌های تازه‌ای در حوزه امنیت برای متسپن پدید آید که نیازمند راهکارهای اختصاصی و نوآورانه باشد.

هرچند با هر چالش جدیدی که در آینده پیش آید، تیم برنامه‌نویسی متسپن نشان داده آماده مقابله با هر مسئله جدید خواهد بود.