ایران دوباره آمریکا را تحریک می‌کند

۲ سپتامبر ۲۰۲۵

ایران همچنان مانند یک رژیم قانون‌گریز رفتار می‌کند. هفته گذشته، استرالیا سفیر ایران در کانبرا را اخراج کرد؛ اقدامی که بر اساس اطلاعاتی انجام شد که نشان می‌داد دولت ایران پشت یک حمله به کنیسه‌ای در ملبورن و یک شرکت مواد غذایی کوشر در سیدنی بوده است. هم‌زمان، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحت تدابیر شدیدتر امنیتی قرار گرفته، زیرا به گفته خودش تهدیدی «از جانب ایران» متوجه او شده است. یکشنبه گذشته نیز حوثی‌های تحت حمایت ایران به دفاتر برنامه جهانی غذا، سازمان جهانی بهداشت و یونیسف در پایتخت یمن یورش بردند.

دو ماه و نیم پس از آنکه ایالات متحده به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله هوایی کرد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، آتش‌بسی را برای پایان دادن به جنگ ۱۲ روزه اسرائیل میانجی‌گری نمود، رهبران تهران بار دیگر به بازی‌های قدیمی خود یعنی سرکشی، تهدید و پنهان‌کاری برای مخفی نگاه داشتن اطلاعات درباره باقی‌مانده برنامه هسته‌ای‌شان بازگشته‌اند. این لجاجت ایران این احتمال را افزایش می‌دهد که نیروهای نظامی آمریکا دوباره به میدان فراخوانده شوند.

از زمان حملات هوایی ژوئن به تأسیسات فردو، نطنز و اصفهان، رژیم ایران همکاری خود را با بازرسان بین‌المللی هسته‌ای تا حد زیادی متوقف کرده است. تهران همچنین از ارائه توضیح درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا و نزدیک به سطح تسلیحاتی که پیش از حملات در اختیار داشت و اکنون ناپدید شده، سر باز می‌زند. چهارشنبه گذشته، بازرسان توانستند از نیروگاه بوشهر که همچنان فعال است بازدید کنند، اما اجازه نیافتند وضعیت باقی‌مانده تأسیساتی را که هدف بمب‌افکن‌های بی-۲ در قالب عملیات «چکش نیمه‌شب» قرار گرفت، ببینند.

امیدوارکننده‌ترین توضیح این است که ایران مانع ورود بازرسان می‌شود، زیرا نگران تأیید مستقل نابودی یک برنامه ۳۰ ساله پرهزینه است — اما امید هرگز یک راهبرد مؤثر برای جلوگیری از اشاعه هسته‌ای نبوده است.

بخشی از این وضعیت به آن دلیل پیش آمده که هرگز ارزیابی کاملاً معتبری از میزان اثربخشی حملات هوایی وجود نداشت. پرسش‌های باقی‌مانده شامل این است که چه مقدار از برنامه هسته‌ای ایران نابود شد و چه مقدار صرفاً آسیب جدی دید، و اینکه توانمندی‌های ایران برای چند سال یا تنها چند ماه عقب رانده شده است.

این پرسش‌ها به شکلی آزاردهنده وارد کشمکش‌های حزبی در آمریکا نیز شد، پس از آنکه ترامپ اصرار داشت برنامه ایران «کاملاً نابود شده» است. رئیس سازمان اطلاعات دفاعی آمریکا، ژنرال جفری کروز، در ماه اوت برکنار شد، چون تیم او ارزیابی کرده بود که این حملات فقط برنامه ایران را برای چند ماه عقب انداخته است. این اتفاق تأثیر منفی و بازدارنده‌ای بر جامعه اطلاعاتی آمریکا گذاشته است.

اما پرسش‌ها همچنان پابرجاست. شواهد فراوانی وجود داشت که ایران پیش از حمله، بخشی از اورانیوم خود را از اصفهان خارج کرده است. با این حال ترامپ در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «هیچ چیزی از تأسیسات خارج نشده. خارج کردنش خیلی طولانی، بسیار خطرناک و خیلی سنگین و سخت برای جابه‌جایی بود!» او ظاهراً به فردو اشاره داشت، اما بر اساس ارزیابی‌ها این اورانیوم در اصفهان ذخیره شده بود.

تنها راه برای اطمینان از آنچه باقی مانده است، این است که بازرسان به طور کامل بازگردند و دولت ایران در مورد آنچه که هنوز دارد، اگر چیزی داشته باشد، شفاف‌سازی کند. برای جلوگیری از بروز درگیری بیشتر، ایران همچنین باید دوباره وارد مذاکره با ایالات متحده درباره هرگونه برنامه هسته‌ای آینده با کاربرد صرفاً غیرنظامی شود. آمریکا می‌گوید آماده مذاکره است، اما ایران شرط گذاشته که ترامپ، در کنار شروط دیگر، متعهد شود حمله دیگری انجام ندهد. با چنین شرطی، آمریکا اهرم فشار بزرگی را از دست خواهد داد.

ایران بی‌تردید تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌ای بین‌المللی سال ۲۰۱۵ را نقض می‌کند. ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود از این توافق خارج شد، اما این توافق همچنان برای دیگر امضاکنندگان برقرار ماند. روز پنجشنبه، بریتانیا، فرانسه و آلمان روند ۳۰ روزه‌ای را فعال کردند که در صورت عدم بازگشت کامل همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، عدم تعهد به گفت‌وگوهای مستقیم با آمریکا و عدم ارائه توضیح درباره اورانیوم مفقود شده، به بازگرداندن تحریم‌ها منجر خواهد شد. تهران هشدار داده در صورت اعمال تحریم‌ها «پاسخی سخت» خواهد داد و حتی تهدید کرده از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود.

تحریم‌های تازه ممکن است تأثیر چندان بزرگی نداشته باشند، چراکه اقتصاد ایران پیشاپیش در وضعیت وخیمی است. پول ملی، ریال، اکنون بیش از یک میلیون زیال در برابر هر دلار معامله می‌شود؛ در حالی که در زمان توافق ۲۰۱۵ نرخ آن ۳۲ هزار در برابر هر دلار بود. آمریکا و اروپا مبادلات تجاری اندکی با ایران دارند. مهم‌ترین شریک تجاری ایران چین است که حدود ۹۰ درصد نفت صادراتی ایران را می‌خرد. بعید است پکن به تحریم‌های تازه پایبند باشد؛ تحریم‌هایی که همچنین شامل محدودیت بر صادرات موشک‌های بالستیک و پهپادهای ایران خواهد شد — اما این‌ها عمدتاً به روسیه فروخته می‌شوند، کشوری که آن هم به احتمال زیاد چنین تحریم‌هایی را نادیده خواهد گرفت.

اگر تهران بخواهد از حوادث ژوئن درسی بگیرد، این است که ایالات متحده از به‌کارگیری نیروی نظامی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای هراسی ندارد. ترامپ در برابر فشار جناح انزواگرای پرصدای پایگاه سیاسی خود مقاومت کرد، و اگر احساس کند برای حفاظت از امنیت ملی لازم است، ممکن است دوباره چنین کند.