دوازده روزی که برنامه اتمی ایران را به عقب راند

دیوید ایگناتیوس / واشنگتن پست / ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵

اکنون که گرد و غبار تبلیغات ناشی از جنگ ۱۲ روزه اسرائیل با ایران فروکش کرده است، شواهد فزاینده‌ای نشان می‌دهد که برنامه هسته‌ای ایران چنان آسیب شدیدی دیده که دست‌کم برای یک سال، و احتمالاً بسیار طولانی‌تر، خنثی شده است.

یک منبع آگاه اسرائیلی به من گفت: «ایران دیگر یک دولت در آستانه هسته‌ای نیست.» او اظهار داشت که ایران اکنون برای ساخت یک سلاح هسته‌ای قابل استفاده، دست‌کم به یک تا دو سال زمان نیاز دارد، مشروط بر اینکه بتواند فعالیت‌های خود را به نحوی مخفی کند. تهران ممکن است بتواند به‌صورت بالقوه یک دستگاه هسته‌ای خام را سریع‌تر به نمایش بگذارد، اما به گفته این منبع، اسرائیل احتمالاً چنین آزمایشی را پیش‌بینی کرده و می‌تواند حمله‌ای فلج‌کننده ترتیب دهد.

این گزارش از ادعاهای دولت ترامپ و اسرائیل مبنی بر دستیابی به اهداف کمپین علیه ایران حمایت می‌کند. شواهد جدید به این ارزیابی وزن بیشتری می‌بخشد، اما برخی مسائل همچنان مبهم هستند. ایران ممکن است سانتریفیوژها، ذخایر اورانیوم یا سلاح‌هایی را پنهان کرده باشد که نابود نشده‌اند. تهران می‌تواند با منابع اندک خود به سمت ساخت بمب شتاب کند یا با راه‌اندازی کمپین‌های تروریستی که می‌توانند برای اسرائیل یا ایالات متحده ویرانگر باشند، واکنش نشان دهد. هنوز ناشناخته‌های زیادی وجود دارد.

منابع اسرائیلی و آمریکایی اظهار داشتند که کارزار بمباران، علاوه بر نابودی بسیاری از سانتریفیوژهای ایرانی که اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند، اکثر عناصر برنامه تهاجمی ایران برای آماده‌سازی اورانیوم تسلیحاتی را در هم کوبیده است. به عنوان مثال، منابع اسرائیلی معتقدند که ایرانی‌ها در حال مطالعه یک سلاح پالس الکترومغناطیسی (EMP) بودند که می‌توانست اسرائیل را از نظر الکترونیکی فلج کند، همچنین یک بمب هم‌جوشی هسته‌ای پیچیده‌تر و یک کلاهک شکافت هسته‌ای استاندارد.

مخرب‌ترین و کمتر گزارش‌شده‌ترین جنبه کارزار اسرائیل، احتمالاً هدف قرار دادن دانشمندان برجسته هسته‌ای ایران بوده است. منابع گفتند که حملات در ساعات اولیه جنگ، اسرائيل تمام فیزیکدانان و دانشمندان هسته‌ای رده اول و دوم ایران، و همچنین اکثر رده سوم را کشته است. این یک خسارت عظیم به نیروی انسانی متخصص است و مقامات اسرائیلی معتقدند که این امر دانشمندان جوان‌تر ایرانی را از مشارکت در برنامه‌ای که به یک حکم مرگ تبدیل شده، بازمی‌دارد.

یک منبع اسرائیلی گفت که با کشتن دانشمندان کلیدی ایران، اسرائیل برنامه‌های پیشرفته EMP و همجوشی را متوقف کرده است. این منبع خاطرنشان کرد که رهبران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تلاش برای توسعه EMP را تشویق کرده بودند، زیرا معتقد بودند که این امر فتوای رهبر انقلاب، علی خامنه‌ای، علیه سلاح‌های هسته‌ای را نقض نمی‌کند. اما به هر حال، پیشرفت سریع به سمت سلاح‌های هسته‌ای در جریان بود و تنها منتظر تأیید نهایی رهبر برای ساخت بمب بود.

حملات هماهنگ و تقریباً همزمان به نخبگان نظامی و علمی ایران، نمایشی خیره‌کننده از جمع‌آوری اطلاعات و هدف‌گیری بود. اما این حملات همچنین توانایی هماهنگی رشته‌های متنوع داده‌های پیچیده را در سطحی نشان داد که ممکن است در تاریخ جنگ بی‌سابقه باشد. منابع اسرائیلی و آمریکایی این تهاجم را به‌طور همزمان یک جنگ هوایی، جاسوسی و الگوریتمی توصیف کردند. این منابع به دلیل حساسیت موضوع، خواستار ناشناس ماندن شدند.

چراغ سبز ترامپ

ایالات متحده ضربه نهایی را وارد کرد؛ بمب‌افکن‌های B-2 نیروی هوایی با بمب‌های سنگرشکن و کشتی‌های نیروی دریایی با موشک‌های تاماهاوک. این حمله، اوج ویرانی برنامه هسته‌ای ایران توسط اسرائیل بود و به رئیس‌جمهور دونالد ترامپ سهمی از این موفقیت داد و همچنین نمایشی مهم از قدرت نظامی ایالات متحده ارائه کرد.

منابع گفتند که دولت ترامپ در ۱۳ ژوئن به اسرائیل چراغ سبز برای آغاز حمله نشان داد، اما اعلام کرد که تنها در صورت موفقیت‌آمیز بودن کارزار مداخله خواهد کرد. هنگامی که ترامپ آتش‌بس اعلام کرد، اسرائیل در حال ورود به مرحله نهایی حملاتی بود که با هدف سرنگونی رژیم برنامه‌ریزی شده بود.

ارزیابی پس از عملیات اسرائیل با اکثر جزئیات تحلیل گزارش‌شده ایالات متحده همخوانی دارد. ترکیب بمباران‌های اسرائیل و آمریکا، تأسیسات غنی‌سازی نطنز را نابود کرد و مجموعه بزرگ غنی‌سازی زیرزمینی در فردو را غیرفعال کرد. حملات به اصفهان، تأسیسات تبدیل اورانیوم در آنجا را که برای تبدیل مواد شکافت‌پذیر به صفحه فلزی مورد نیاز برای سلاح ضروری بود، نابود کرد. یک منبع اسرائیلی گفت که حملات همچنین سایتی را که ایران ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا در آن مخفی کرده بود، مدفون کرد.

منابع اسرائیلی اظهار داشتند که حتی اگر ایران ذخایر مخفی دیگری از اورانیوم با غنای بالا داشته باشد، احتمالاً این ذخایر برای ساخت یک «بمب کثیف» — دستگاهی مملو از مواد هسته‌ای برای ایجاد پراکندگی رادیواکتیو شبیه به چرنوبیل — کافی نخواهد بود.

اسرائیل با تسلط کامل بر آسمان پس از دو روز اول جنگ، توانست نیمی از ۳۰۰۰ موشک بالستیک ایران و حدود ۸۰ درصد از ۵۰۰ پرتابگر موشکی آن را نابود کند. منابع اسرائیلی می‌گویند ایران قصد داشت ذخایر موشک‌های بالستیک خود را به ۸۰۰۰ افزایش دهد، بنابراین تأخیر در حمله ممکن بود به خسارات بسیار بیشتری به خاک اسرائیل از حملات متقابل منجر شود. به گفته منبع اسرائیلی، در یک غافلگیری ناخوشایند برای اسرائیل، ایران زرادخانه‌ای بزرگ‌تر از حد انتظار از موشک‌های سوخت جامد داشت که هدف‌گیری آنها در حین پرواز دشوارتر است.

نابودی بنیان‌های لجستیکی

منبع اسرائیلی گفت که علاوه بر هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای و دانشمندانی که در آنجا کار می‌کردند، حملات اسرائیل بنیان‌های لجستیکی برنامه را نیز نابود کرد، از جمله مقر اصلی، آرشیوها، آزمایشگاه‌ها و تجهیزات آزمایشی. این ویرانی ممکن است انگیزه ایران برای داشتن یک بازدارنده هسته‌ای را افزایش دهد، اما بازسازی همه این اجزا دشوار خواهد بود.

پس از جنگ تعیین‌کننده ۱۲ روزه، معضل سیاسی باقی‌مانده برای دولت ترامپ این است که آیا باید به دنبال توافق هسته‌ای جدیدی باشد که مانع از بازسازی برنامه ایران شود. به گفته مقامات آمریکایی، تاکنون تهران با درخواست آمریکا برای ممنوعیت غنی‌سازی مخالفت کرده است، بنابراین این موضوع ممکن است بی‌نتیجه بماند.

اسرائیلی‌ها و آمریکایی‌ها هر دو امیدوارند که ایران همچنان به معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای سال ۱۹۶۸ پایبند بماند و اجازه بازرسی از تأسیسات خود توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بدهد. اما در حال حاضر، و احتمالاً برای مدت طولانی، اکثر این تأسیسات چیزی بیش از تلی از خاک و آوار نیستند.