«خسارت حمله آمریکا کمتر از حد انتظار بود»

جان هادسون و وارن پی. استروبل / واشگتن پست

به گفته چهار منبع آگاه از اطلاعات طبقه‌بندی‌شده‌ای که در درون دولت ایالات متحده در حال گردش است، ایالات متحده تماس شنودشده‌ای میان مقام‌های ارشد ایرانی به دست آورده که در آن، این مقام‌ها در حال گفتگو درباره حملات نظامی اخیر آمریکا به برنامه هسته‌ای ایران بوده و اظهار می‌کرده‌اند که این حمله کمتر از آن‌چه انتظار داشته‌اند ویرانگر بوده است.

این مکالمه، که خصوصی تلقی می‌شد، شامل گمانه‌زنی مقام‌های دولتی ایران درباره علت آن بود که چرا حملاتی که به دستور رئیس‌جمهور دونالد ترامپ انجام شد، به اندازه‌ای که پیش‌بینی می‌کردند مخرب و گسترده نبود. برخی از منابع مذکور برای بحث درباره اطلاعات حساس، تنها به شرط ناشناس ماندن حاضر به گفتگو شدند.

این اطلاعات شنودشده از ارتباطات سیگنالی، تازه‌ترین داده‌های مقدماتی هستند که تصویری پیچیده‌تر از آن‌چه رئیس‌جمهور ارائه کرده، نشان می‌دهند؛ ترامپ پیش‌تر گفته بود این عملیات «به‌طور کامل و تمام‌عیار، برنامه هسته‌ای ایران را نابود کرده است.»

دولت ترامپ وجود این مکالمه شنودشده را، که پیش‌تر گزارش نشده بود، انکار نکرد؛ اما شدیداً با ارزیابی مقام‌های ایرانی مخالفت کرد و توانایی آن‌ها برای سنجش میزان خسارت وارده به سه تأسیسات هسته‌ای هدف قرار گرفته‌شده در عملیات آمریکا را زیر سؤال برد.

کارولاین لویت، سخنگوی کاخ سفید، گفت: «مایه شرمساری است که واشنگتن‌پست با انتشار درزهای گزینشی، به دیگران در ارتکاب جرم یاری می‌رساند. این تصور که مقام‌های ایرانی بی‌نام و نشان از آن‌چه در عمق صدها فوتی آوار رخ داده خبر دارند، مضحک است. برنامه تسلیحات هسته‌ای آن‌ها پایان یافته است.»

تحلیل‌گران عموماً توافق دارند که در این حملات، از قدرت آتش عظیم آمریکا – از جمله بمب‌های سنگرشکن ۳۰ هزار پوندی و موشک‌های کروز تاماهاوک – استفاده شد که آسیب سنگینی به تأسیسات هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان وارد کرده‌اند. با این حال، میزان واقعی تخریب و مدت زمان مورد نیاز ایران برای بازسازی این تأسیسات، همچنان محل بحث و جدل است؛ به‌ویژه در پی گزارش‌هایی مبنی بر آن‌که ایران، ذخایر اورانیوم با غنای بالا را پیش از حمله منتقل کرده و انفجارها تنها ورودی دو مرکز را مسدود کرده‌اند، بی‌آن‌که ساختمان‌های زیرزمینی را کاملاً فروبریزند.

یک مقام دولت ترامپ در پاسخ به پرسشی درباره این مکالمه شنودشده گفت: «ایرانی‌ها اشتباه می‌کنند، چون ما تأسیسات فلزکاری آن‌ها را نابود کرده‌ایم. ما می‌دانیم که سلاح‌های‌مان دقیقاً همان‌جایی اصابت کرده‌اند که می‌خواستیم، و همان اثری را گذاشته‌اند که مدنظر داشتیم.»

اورانیوم غنی‌شده ایران مدفون شده است

به گفته یکی از مقامات آمریکایی، جان رتکلیف، رئیس سازمان سیا، در جلسات محرمانه توجیهی هفته گذشته در کنگره، به نمایندگان گفت چند مرکز کلیدی هسته‌ای به‌طور کامل نابود شده‌اند، از جمله تأسیسات فلزکاری ایران. این تأسیسات که نقشی حیاتی در ساخت هسته انفجاری بمب دارند، به گفته این مقام، سال‌ها طول می‌کشد تا دوباره ساخته شوند. رتکلیف همچنین گفته است که جامعه اطلاعاتی آمریکا ارزیابی می‌کند که «بخش اعظم» اورانیوم غنی‌شده ایران «احتمالاً در اصفهان و فردو مدفون شده‌اند.»

پس از آن‌که واشنگتن‌پست برای دریافت اظهار نظر با دفتر مدیر اطلاعات ملی تماس گرفت، یکی از مقام‌های ارشد اطلاعاتی آمریکا گفت: «یک بخش از اطلاعات سیگنالی، به‌تنهایی بازتاب‌دهنده‌ی تصویر کامل اطلاعاتی نیست.»

این مقام افزود: «یک تماس تلفنی بین چند فرد بی‌نام و نشان در ایران را نمی‌توان معادل با یک ارزیابی اطلاعاتی دانست؛ ارزیابی اطلاعاتی مبتنی بر مجموعه‌ای از شواهد و داده‌ها از منابع و روش‌های گوناگون است.»

تماس‌های شنودشده، ایمیل‌ها و سایر ارتباطات الکترونیکی که با عنوان اطلاعات سیگنالی شناخته می‌شوند، از قدرتمندترین ابزارهای در اختیار آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده به شمار می‌آیند و اغلب بخش عمده‌ای از گزارش اطلاعاتی روزانه رئیس‌جمهور ترامپ را تشکیل می‌دهند. با این حال، این اطلاعات محدودیت‌هایی نیز دارند، چرا که بخش‌هایی از مکالمات شنودشده ممکن است فاقد زمینه و بافت باشند و برای ترسیم تصویر کامل‌تری از وقایع، باید با داده‌های دیگر ترکیب شوند.

ترامپ از پوشش رسانه‌ای مغایر با روایت‌های او درباره مأموریت بمباران، خشمگین شده است؛ حمله‌ای که پیش از برقراری آتش‌بس میان ایران و اسرائیل و پایان ۱۲ روز درگیری انجام شد.

او در پستی در شبکه اجتماعی تروث سوشال نوشت: «دموکرات‌ها کسانی هستند که این اطلاعات را درز دادند»، و به ارزیابی اولیه‌ای از سوی آژانس اطلاعات دفاعی پنتاگون اشاره کرد که نتیجه‌گیری کرده بود اقدام ترامپ احتمالاً برنامه هسته‌ای ایران را تنها برای چند ماه عقب انداخته، نه چند سال. وی افزود: «باید تحت پیگرد قرار بگیرند!»

ترامپ همچنین نسبت به گزارش‌هایی مبنی بر انتقال ذخایر اورانیوم ایران ابراز تردید کرد و در مصاحبه‌ای ضبط‌شده با شبکه فاکس‌نیوز که قرار بود یکشنبه پخش شود، گفت: «فکر نمی‌کنم آن‌ها چنین کاری کرده باشند، نه. این کار بسیار دشوار است، بسیار خطرناک است... آن‌ها تا همان لحظه از آمدن ما خبر نداشتند.»

یافته‌ی آژانس اطلاعات دفاعی بر اساس اطلاعاتی بود که حدود ۲۴ ساعت پس از حمله در دسترس قرار گرفت، و نتیجه‌گیری کرده بود که برخی از سانتریفیوژهای ایران – که برای غنی‌سازی اورانیوم مورد استفاده قرار می‌گیرند و می‌توانند در ساخت سلاح هسته‌ای به کار روند – همچنان سالم باقی مانده‌اند.

دولت ترامپ برخی رسانه‌ها را به دلیل آن‌که یادآور نشده‌اند این گزارش آژانس اطلاعات دفاعی دارای «اطمینان پایین» ارزیابی شده، مورد انتقاد قرار داده است؛ گزارشی که در آن هشدار داده شده برای ارزیابی کامل از خسارت‌ها باید «در بازه‌ای از چند روز تا چند هفته داده‌های لازم برای سنجش اثرات بر سامانه هدف جمع‌آوری شود.»

با این حال، دولت بدون انتظار برای تکمیل این ارزیابی‌ها، نتیجه‌گیری گسترده‌ی خود را اعلام کرده و مدعی شده است که این حملات برنامه هسته‌ای ایران را برای «سال‌ها» به عقب رانده است. پیت هگست، وزیر دفاع، که روز پنج‌شنبه همراه با ژنرال دن کین، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح، به خبرنگاران گزارش عملیات را ارائه داد، گفت: «ترامپ پیچیده‌ترین و محرمانه‌ترین عملیات نظامی تاریخ را فرماندهی کرد – و این عملیات موفقیتی قاطع بود.»

اختلاف‌نظرها در کنگره درباره میزان اثربخشی حملات

در کنگره، حتی پس از جلسات توجیهی محرمانه دولت ترامپ برای قانون‌گذاران در هفته گذشته، اختلاف‌نظرها درباره میزان اثربخشی حملات ادامه دارد.

سناتور کریس مورفی (دموکرات از ایالت کنتیکت) به خبرنگاران گفت: «من از آن جلسه توجیهی بیرون آمدم، در حالی که همچنان معتقدم ما برنامه [هسته‌ای ایران] را نابود نکرده‌ایم. رئیس‌جمهور در هنگام گفتن این‌که برنامه نابود شده، عمداً افکار عمومی را گمراه کرد. مسلم است که همچنان توانمندی قابل توجه و تجهیزات مهمی باقی مانده‌اند.»

سناتور مورفی افزود: «شما نمی‌توانید دانش را با بمباران از میان ببرید – حتی اگر هر تعداد دانشمند را بکشید. هنوز افرادی در ایران هستند که می‌دانند چگونه با سانتریفیوژ کار کنند. و اگر آن‌ها هنوز اورانیوم غنی‌شده در اختیار دارند و همچنان توانایی به‌کارگیری سانتریفیوژها را دارند، در آن صورت برنامه هسته‌ای‌شان را نه برای سال‌ها، بلکه تنها برای چند ماه عقب انداخته‌اید.»

سناتور لیندسی گراهام (جمهوری‌خواه از کارولینای جنوبی) که از متحدان نزدیک ترامپ است، گفت واژه «نابودی» توصیف خوبی برای این حملات است؛ حملاتی که به گفته او برنامه هسته‌ای ایران را برای سال‌ها عقب انداخته‌اند. با این حال، او اذعان کرد که توانمندی‌های ایران می‌توانند بازسازی شوند.

گراهام به خبرنگاران گفت: «سؤال واقعی این است: آیا ما میل آن‌ها به دستیابی به سلاح هسته‌ای را نابود کرده‌ایم؟ نمی‌خواهم مردم تصور کنند که این تأسیسات به‌شدت آسیب ندیده یا نابود نشده‌اند – چنین شده‌اند. اما در عین حال نمی‌خواهم مردم فکر کنند که مشکل به پایان رسیده، چون چنین نیست.»

یک مقام آمریکایی آگاه از جلسات توجیهی محرمانه دولت برای قانون‌گذاران گفت که جان رتکلیف، رئیس سیا، در این جلسات تأکید کرده که نیروهای اسرائیلی پیش از عملیات آمریکا، پدافند هوایی ایران را منهدم کرده بودند؛ و همین موضوع را دلیل آن دانست که «تصورِ بازسازی آسانِ این تأسیسات مضحک است.»

رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در مصاحبه‌ای با شبکه خبری CBS که روز یکشنبه پخش شد، ارزیابی متفاوتی ارائه داد.

او گفت درباره این مسئله توافق وجود دارد که «سطح بسیار جدی‌ای از خسارت» به برنامه هسته‌ای ایران وارد شده است. وی افزود: «ایران در گذشته و تا حدودی هنوز، توانمندی‌هایی در زمینه‌ی فرآوری، تبدیل و غنی‌سازی اورانیوم داشته و دارد.»

او گفت تأسیسات «تا حد قابل توجهی تخریب شده‌اند. بخشی از آن‌ها همچنان باقی‌مانده‌اند.»

منتقدان تصمیم ترامپ برای استفاده از نیروی نظامی استدلال می‌کنند که او فرصت حل‌وفصل دیپلماتیک را از بین برد؛ مسیری که تنها راه برای ایجاد نظام بازرسی سخت‌گیرانه و دائمی برای محدودسازی و نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران است. همچنین این نگرانی وجود دارد که تهران، در واکنش به حمله، بیشتر به سمت شتاب‌دادن به تولید بمب حرکت کند تا آن را به‌عنوان نوعی بیمه در برابر تلاش‌های احتمالی آمریکا یا اسرائیل برای تغییر رژیم در آینده در اختیار داشته باشد.

مقام‌های آمریکایی گفته‌اند که پیش از حمله، جامعه اطلاعاتی ایالات متحده به این جمع‌بندی رسیده بود که ایران هنوز تصمیم نگرفته سلاح هسته‌ای بسازد، اما در حال کار روی مسیرهایی برای تسریع در روند ساخت آن در صورت اتخاذ چنین تصمیمی بوده است.

با این حال، مقام‌های آمریکایی استدلال می‌کنند که حملات ترامپ مانع رسیدن به توافق دیپلماتیک نمی‌شود و حتی می‌تواند شانس دستیابی به آن را افزایش دهد. ترامپ روز چهارشنبه اعلام کرد که مقام‌های ایرانی و آمریکایی قرار است این هفته برای مذاکره درباره توافق هسته‌ای احتمالی دیدار کنند، اما عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، سریعاً این موضوع را تکذیب کرد و گفت چنین دیداری انجام نخواهد شد.

عراقچی همچنین گفته است تأثیرات حمله آمریکا «اندک نبوده» و مقام‌های ایرانی در حال بررسی واقعیت‌های جدید درباره برنامه هسته‌ای کشور هستند؛ مسائلی که در تعیین رویکرد دیپلماتیک تهران مؤثر خواهند بود.

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، گفته است که ترامپ در بیان نتایج حمله خود «اغراق کرده است.» او گفت: «آن‌ها به تأسیسات هسته‌ای ما حمله کردند، اما نتوانستند کار مهمی انجام دهند.»