حمله به نیروگاه بوشهر، فاجعه به بار می‌آورد

خبرگزاری رویترز
اندرو مکاسکیل، فدریکو ماچیونی و پشا مجید

کارشناسان می‌گویند حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران تاکنون خطرات محدودی از آلودگی را ایجاد کرده است. اما آنها هشدار می‌دهند که هرگونه حمله به نیروگاه هسته‌ای این کشور در بوشهر می‌تواند باعث یک فاجعه هسته‌ای شود.

اسرائیل می‌گوید که مصمم است در عملیات نظامی خود، قابلیت‌های هسته‌ای ایران را نابود کند، اما همچنین می‌خواهد از هرگونه فاجعه هسته‌ای در منطقه‌ای که ده‌ها میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند و بخش زیادی از نفت جهان را تولید می‌کند، جلوگیری کند.

ترس از فاجعه روز پنجشنبه در خلیج فارس موج زد، زمانی که ارتش اسرائیل اعلام کرد که به سایتی در بوشهر در ساحل خلیج فارس ـــ محل تنها نیروگاه هسته‌ای ایران ـــ حمله کرده است، اما بعداً گفت که این اعلام اشتباه بوده است.

اسرائیل تاکنون به چه چیزی حمله کرده است؟

اسرائیل حملاتی را به سایت‌های هسته‌ای در نطنز، اصفهان، اراک و خود تهران اعلام کرده است  و می‌گوید هدفش جلوگیری از ساخت بمب اتم توسط ایران است. ایران هرگونه تلاش برای ساخت بمب اتم را انکار می‌کند.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل، گزارش داده است که به کارخانه غنی‌سازی اورانیوم در نطنز، مجتمع هسته‌ای اصفهان، از جمله تأسیسات تبدیل اورانیوم، و تأسیسات تولید سانتریفیوژ در کرج و تهران آسیب وارد شده است.

اسرائیل همچنین به تاسیسات آب سنگین اراک، که با نام تاسیسات خنداب نیز شناخته می‌شود، حمله کرده است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که حملات نظامی اسرائیل به رآکتور تحقیقاتی آب سنگین خنداب که در حال ساخت بود و شروع به کار نکرده بود، اصابت کرد و به کارخانه مجاور آن نیز که آب سنگین تولید می‌کند، آسیب رساند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که این رآکتور عملیاتی نیست و حاوی هیچ ماده هسته‌ای نیست، بنابراین هیچ اثر رادیولوژیکی وجود نداشته است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در به‌روزرسانی ارزیابی خود در روز جمعه اعلام کرد که ساختمان‌های کلیدی در این محل آسیب دیده‌اند. رآکتورهای آب سنگین می‌توانند برای تولید پلوتونیوم مورد استفاده قرار گیرند که مانند اورانیوم غنی‌شده می‌تواند برای ساخت بمب اتم استفاده شود.

این حملات چه خطراتی را ایجاد می‌کنند؟

پیتر برایانت، استاد دانشگاه لیورپول در انگلستان که متخصص علوم حفاظت در برابر تشعشعات و سیاست انرژی هسته‌ای است، گفت که تاکنون نگرانی زیادی در مورد خطرات ناشی از این حملات ندارد.

وی خاطرنشان کرد که سایت اراک عملیاتی نبود و هیچ گونه انتشار تشعشعی گزارش نشده است در حالی که تأسیسات نطنز زیرزمینی بود. وی گفت:  مسئله این است که اتفاقات رخ داده در این تاسیسات (نطنز) کنترل شود. اما تأسیسات هسته‌ای برای این منظور طراحی شده‌اند. اورانیوم فقط در صورتی خطرناک است که به صورت فیزیکی استنشاق یا خورده شود یا در غلظت‌های پایین وارد بدن شود.”

داریا دولزیکووا، محقق ارشد در اندیشکده RUSI لندن، گفت که حملات به تأسیسات در انتهای چرخه سوخت هسته‌ای ـــ مراحلی که اورانیوم برای استفاده در راکتور آماده می‌شود ـــ و در درجه اول خطرات شیمیایی، نه رادیولوژیکی ایجاد می‌کند.

در تأسیسات غنی‌سازی، UF6 یا «هگزافلوراید اورانیوم» نگران کننده است. او گفت: «وقتی UF6 با بخار آب موجود در هوا ترکیب شود، مواد شیمیایی مضری تولید می‌کند.»

او افزود میزان پراکندگی هر ماده‌ای به عواملی از جمله آب و هوا بستگی دارد. «در بادهای کم، می‌توان انتظار داشت که بخش زیادی از مواد در مجاورت تأسیسات مستقر شوند؛ در بادهای شدید، مواد مسافت بیشتری را طی می‌کنند، اما احتمال پراکندگی گسترده‌تر آنها نیز وجود دارد.»

خطر پراکندگی برای تأسیسات زیرزمینی کمتر است.

سیمون بنت، رئیس واحد ایمنی و امنیت مدنی در دانشگاه لستر در بریتانیا، می‌گوید که اگر اسرائیل به تأسیسات زیرزمینی حمله کند، خطرات برای محیط زیست حداقل است زیرا شما “مواد هسته‌ای را احتمالاً در هزاران تن بتن، خاک و سنگ دفن می‌کنید”.

در مورد رآکتورهای هسته‌ای چطور؟

نگرانی اصلی حمله به رآکتور هسته‌ای ایران در بوشهر خواهد بود.

ریچارد ویکفورد، استاد افتخاری اپیدمیولوژی در دانشگاه منچستر، اظهار داشت که آلودگی ناشی از حملات به تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم عمدتاً یک “مشکل شیمیایی” برای مناطق اطراف ایجاد می‌کند، اما آسیب گسترده به راکتورهای بزرگ تولید برق “داستان متفاوتی” دارد.

وی افزود که عناصر رادیواکتیو یا از طریق انتشار مواد فرار در هوا یا به دریا آزاد می‌شوند.

جیمز آکتون، مدیر مشترک برنامه سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، می‌گوید که حمله به بوشهر “می‌تواند یک فاجعه رادیولوژیکی مطلق” ایجاد کند، اما حملات به تأسیسات غنی‌سازی “بعید است که پیامدهای قابل‌توجهی در خارج از سایت داشته باشد.”

او گفت که اورانیوم قبل از ورود به رآکتور هسته‌ای به سختی رادیواکتیو است. او ضمن ابراز مخالفت خود با حمله اسرائیل، افزود: «شکل شیمیایی هگزافلوراید اورانیوم سمی است... اما در واقع تمایلی به طی مسافت‌های طولانی ندارد و به سختی رادیواکتیو است. تاکنون عواقب رادیولوژیکی حملات اسرائیل عملاً صفر بوده است.»

بنت از دانشگاه لستر گفت که حمله اسرائیلی‌ها به بوشهر «احمقانه» خواهد بود زیرا آنها می‌توانند رآکتور را سوراخ کنند که به معنای انتشار مواد رادیواکتیو در جو است.

چرا کشورهای خلیج فارس به ویژه نگران هستند؟

برای کشورهای حاشیه خلیج فارس، تأثیر هرگونه حمله به بوشهر با آلودگی احتمالی آب‌های خلیج تشدید می‌شود، که منبع حیاتی آب شیرین‌کنی شده را به خطر می‌اندازد.

برای کشورهای خلیج فارس، تأثیر هرگونه حمله به نیروگاه بوشهر با آلودگی احتمالی آب‌های خلیج فارس بدتر خواهد شد و منبع حیاتی آب آشامیدنی شیرین‌شده را به خطر می‌اندازد.

در امارات متحده عربی، بیش از ۸۰ درصد آب آشامیدنی از آب شیرین‌کن تأمین می‌شود، در حالی که بحرین از سال ۲۰۱۶ به طور کامل به آب شیرین‌کنی وابسته شده و طبق اعلام مقامات، ۱۰۰ درصد آب‌های زیرزمینی را برای برنامه‌های اضطراری ذخیره کرده است.

قطر ۱۰۰ درصد به آب شیرین‌کنی وابسته است.

در عربستان سعودی، کشوری بسیار بزرگتر با ذخایر بیشتر آب زیرزمینی طبیعی، طبق اعلام اداره کل آمار، حدود ۵۰ درصد از آب مورد نیاز از سال ۲۰۲۳ از آب شیرین شده تأمین شده است.

در حالی که برخی از کشورهای خلیج فارس مانند عربستان سعودی، عمان و امارات متحده عربی به بیش از یک دریا برای برداشت آب دسترسی دارند، کشورهایی مانند قطر، بحرین و کویت در امتداد ساحل خلیج قرار دارند و ساحل دیگری ندارند.

نضال هلال، استاد مهندسی و مدیر مرکز تحقیقات آب دانشگاه نیویورک ابوظبی، گفت: «اگر یک فاجعه طبیعی، نشت نفت یا حتی یک حمله هدفمند، یک کارخانه آب شیرین‌کن را مختل کند، صدها هزار نفر می‌توانند تقریباً فوراً دسترسی به آب شیرین را از دست بدهند.»

وی گفت: «کارخانه‌های آب شیرین‌کن ساحلی به ویژه در برابر خطرات منطقه‌ای مانند نشت نفت و آلودگی احتمالی هسته‌ای آسیب‌پذیر هستند.»