مذاکرات مستقیم سوریه و اسرائیل با محوریت امنیت

تیمور ازهری و سلیمان الخالدی / خبرگزاری رویترز / ۲۷ مه ۲۰۲۵

پنج منبع آگاه به خبرگزاری رویترز گفتند که اسرائیل و سوریه در تماس مستقیم هستند و در هفته‌های اخیر جلسات رو در رو با هدف آرام کردن تنش‌ها و جلوگیری از درگیری در منطقه مرزی بین دو دشمن دیرینه برگزار کرده‌اند.

این تماس‌ها نشان‌دهنده تحولی مهم در روابط بین دو کشوری است که دهه‌ها در جبهه‌های متضاد مناقشات خاورمیانه قرار داشته‌اند. این تحول در حالی رخ می‌دهد که ایالات متحده حکومت جدید دمشق را به برقراری رابطه با اسرائیل تشویق می‌کند و اسرائیل نیز از شدت حملات هوایی خود به سوریه کاسته است.

دو منبع سوری، دو منبع غربی و یک منبع اطلاعاتی منطقه‌ای آگاه از این موضوع گفتند که این گفت‌وگوها در ادامه مذاکرات پشت‌پرده‌ای است که از زمان سرنگونی بشار اسد، حکمران مقتدر سوریه، توسط شورشیان اسلام‌گرای «هیئت تحریر الشام» در دسامبر گذشته و از طریق میانجی‌ها آغاز شد.

این منابع به دلیل حساسیت موضوع برای دو کشوری که روابط رسمی ندارند و سابقه دشمنی طولانی‌مدت دارند، به صورت ناشناس سخن گفتند. پیش‌تر گزارشی درباره گفت‌وگوهای مستقیم و دامنه آن‌ها منتشر نشده بود.

به گفته منابع، در طرف سوری، این تماس‌ها توسط احمد الدلاتی، مقام ارشد امنیتی که پس از سقوط اسد به عنوان استاندار قنیطره ـــ منطقه‌ای هم مرز با بلندی‌های جولان تحت اشغال اسرائیل ـــ منصوب شد، رهبری می‌شود. الدلاتی همین هفته مسئولیت امنیت استان سویدا در جنوب سوریه، محل زندگی اقلیت دروزی این کشور، را نیز بر عهده گرفت.

رویترز نتوانست مشخص کند که چه کسانی از طرف اسرائیل در این گفت‌وگوها حضور داشته‌اند، اما دو منبع گفتند که این افراد مقامات امنیتی بوده‌اند. سه منبع از برگزاری چندین دور نشست حضوری در منطقه مرزی، از جمله در قلمرو تحت کنترل اسرائیل، خبر دادند.

وزارت خارجه اسرائیل و مقامات سوری بلافاصله به درخواست‌های رویترز برای اظهارنظر پاسخ ندادند.

اوایل ماه جاری، احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، گفت‌وگوهای غیرمستقیم با اسرائیل را تأیید کرد و گفت هدف این مذاکرات کاهش تنش‌هاست. این اظهارات پس از گزارش رویترز درباره میانجی‌گری امارات در این گفت‌وگوها مطرح شد.

اسرائیل از زمان جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۶۷ بلندی‌های جولان سوریه را اشغال کرده و پس از سرنگونی اسد در دسامبر گذشته، با استناد به نگرانی‌های باقی‌مانده از گذشته افراطی حکمرانان جدید سوریه، مناطق بیشتری را به کنترل خود درآورد.

همچنین، اسرائیل با انجام حملات هوایی گسترده، بخش عمده‌ای از زیرساخت‌های نظامی سوریه را نابود کرده و در عین حال برای تضعیف و عدم تمرکز قدرت در این کشور در واشنگتن لابی کرده است. اما در هفته‌های اخیر از شدت این حملات و انتقادها کاسته شده است.

در ۱۴ مه، دیدار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با الشرع در ریاض، دهه‌ها سیاست آمریکا در قبال سوریه را دگرگون کرد و به دولت راست‌گرای اسرائیل نشان داد که باید برای دستیابی به تفاهم با الشرع تلاش کند.

یک منبع اطلاعاتی منطقه‌ای، تعامل ترامپ با الشرع را بخش محوری تغییر جهت در سیاست آمریکا توصیف کرد که استراتژی اسرائیل پس از اسد برای بهره‌برداری از تجزیه سوریه را مختل کرده است.

تفاهم‌های گسترده‌تر؟

آرامش نسبی ماه مه همچنین منجر به کاهش تنش‌ها در اطراف سویدا شده است. ماه گذشته، درگیری‌های خونینی بین گروه‌های مسلح دروزی ـــ که برخی از آن‌ها از حمایت اسرائیل برخوردارند ـــ و جنگجویان سنی مذهب در این منطقه رخ داد.

در جریان این خشونت‌ها، اسرائیل یک سری حملات هوایی از جمله یک حمله در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری مشرف به دمشق انجام داد و آن را هشداری در برابر تهدیدات علیه دروزی‌ها (شاخه‌ای از اسلام با پیروانی در سوریه، لبنان و اسرائیل) عنوان کرد.

اگرچه گفت‌وگوهای مستقیم در حال حاضر بر امنیت مشترک، مانند جلوگیری از درگیری و کاهش تهاجمات اسرائیل به روستاهای مرزی سوریه متمرکز است، اما دو منبع گفتند که این مذاکرات ممکن است راه را برای تفاهم‌های سیاسی گسترده‌تر هموار کند.

یک منبع آگاه از مذاکرات پشت‌پرده گفت: «در حال حاضر، موضوع درباره صلح به معنای عدم جنگ است، نه عادی‌سازی روابط.» 

ترامپ پس از دیدار با الشرع اشاره کرد که رهبر سوریه در نهایت مایل به عادی‌سازی روابط با اسرائیل است، اما افزود که این روند زمان‌بر خواهد بود. الشرع در این باره اظهارنظری نکرده، اما گفته است که از بازگشت به شرایط توافق آتش‌بس ۱۹۷۴ که یک منطقه حائل سازمان ملل در جولان ایجاد کرد، حمایت می‌کند.

حاکمان جدید سوریه بارها تلاش کرده‌اند نشان دهند که خطری برای اسرائیل نیستند. آن‌ها با نمایندگان جامعه یهودیان در دمشق و خارج از کشور دیدار کرده و دو عضو ارشد جنبش جهاد اسلامی فلسطین (که در حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل مشارکت داشتند) را دستگیر کرده‌اند.

در نامه‌ای که ماه گذشته توسط وزارت خارجه سوریه به وزارت خارجه آمریکا ارسال شد (و رویترز آن را دیده است)، آمده است: «ما اجازه نخواهیم داد سوریه منبع تهدید برای هیچ طرفی، از جمله اسرائیل، باشد.» 

به تازگی، رهبری سوریه با حسن نیت، موافقت خود را برای تحویل وسایل شخصی جاسوس اسرائیلی الی کوهن (که سال‌ها پیش فوت کرده است) اعلام کرد.