آمریکا و ایران در پی چارچوبی برای توافق هستند

لارنس نورمن، الکساندر وارد، بنوآ فوکون
وال‌استریت ژورنال / ۲۳ مه ۲۰۲۵

به‌گفته‌ی افراد آگاه از مذاکرات، ایران و ایالات متحده در تلاش‌اند تا چارچوبی برای توافق جدید بر سر برنامه هسته‌ای تهران تعیین کنند، در حالی که جزئیات مهم آن در مراحل بعدی مذاکره خواهد شد.

هدف از دستیابی به چنین چارچوبی برای هدایت مسیر به‌سوی یک توافق، می‌تواند موجب نگرانی برخی از قانون‌گذاران آمریکایی و همچنین مقام‌های اسرائیلی شود؛ چرا که ممکن است ایران در این فاصله، بدون تعهد به یک توافق نهایی، به فعالیت‌های هسته‌ای خود ادامه دهد. در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، که پس از ۱۸ ماه مذاکره طاقت‌فرسا حاصل شد، محدودیت‌های سخت اما موقتی بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال شده بود.

تلاش برای رسیدن به درکی مشترک جهت ادامه مذاکرات در مورد برنامه هسته‌ای ایران، از برخی جهات شبیه به توافق موقت سال ۲۰۱۳ است که پیش‌زمینه‌ای برای توافق سال ۲۰۱۵ با دولت اوباما بود. در توافق سال ۲۰۱۳، ایران در برابر برخی گشایش‌های تحریمی، اقداماتی برای محدودسازی برنامه هسته‌ای خود انجام داد.

با این حال، هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که دو طرف بخواهند این‌بار اقداماتی مشابه برای اعتمادسازی به چارچوب توافق ضمیمه کنند. یک مقام ارشد آمریکایی که در جریان مذاکرات است، گفت: هدف از این تلاش، دستیابی به درک مشترک از نکات کلیدی است که شالوده توافق نهایی را تشکیل خواهد داد.

نقطه‌ی اختلاف اصلی برای رسیدن به چنین چارچوبی، موضوع تداوم غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران است. بدون توافق بر سر رویکردی مشخص برای این موضوع، احتمال می‌رود مذاکرات فنی در این نقطه که تا کنون نیز مانعی جدی بوده، به بن‌بست برسد.

واشنگتن بر این موضع پافشاری می‌کند که تهران در قالب یک توافق، نباید به غنی‌سازی اورانیوم ادامه دهد و هشدار می‌دهد که توانایی ایران در این زمینه، مسیر دستیابی به سلاح هسته‌ای را باز می‌کند؛ امری که رئیس‌جمهور ترامپ وعده داده مانع آن خواهد شد. ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده را از توافق قبلی با ایران خارج کرد.

مقام‌های ایرانی این هفته واکنش تندی نشان دادند و بر موضع واحد خود در عدم‌توقف غنی‌سازی تأکید کردند. آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و تصمیم‌گیرنده اصلی در مسائل امنیتی کشور، روز سه‌شنبه پیش‌بینی کرد که مذاکرات شکست خواهد خورد – این تندترین اظهارنظر او در مخالفت با روند دیپلماتیک از زمان آغاز مذاکرات در ۱۲ آوریل تاکنون بوده است.

ایالات متحده در پی آن است که توانایی ایران برای تولید مواد شکافت‌پذیر جهت ساخت سلاح هسته‌ای را از بین ببرد. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است. اما مقام‌های غربی معتقدند که تهران قصد دارد غنی‌سازی را ادامه دهد تا گزینه تولید سلاح هسته‌ای را برای خود حفظ کند.

مقام‌های ایرانی از زمان آغاز مذاکرات بارها پیشنهاد داده‌اند که توافق بر سر یک چارچوب می‌تواند گامی در مسیر دستیابی به توافق نهایی باشد. چنین چارچوبی می‌تواند شامل به رسمیت شناختن حق ایران برای داشتن برنامه‌ای غیرنظامی، ضرورت وجود یک نظام بازرسی سخت‌گیرانه برای اطمینان از عدم تلاش ایران برای ساخت بمب، و تعهد تهران به عدم پیگیری تسلیحات هسته‌ای باشد.

یک مقام ارشد دولت ترامپ گفت که مذاکرات سازنده بوده است.

با این حال، مقام‌های ایرانی این هفته هشدار دادند که در صورت عدم انعطاف آمریکا بر سر موضوع غنی‌سازی، ممکن است مذاکرات شکست بخورد و حتی برای مدتی تهدید کردند که در جلسات شرکت نخواهند کرد.

اما پس از گفت‌وگوهای روز جمعه، عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، اظهار داشت که این «حرفه‌ای‌ترین جلسات» تاکنون بوده و وزیر خارجه عمان، که میانجی این گفت‌وگوها بوده، ایده‌هایی برای گشودن گره مسائل کلیدی مطرح کرده که دو طرف برای بررسی بیشتر به پایتخت‌ها بازخواهند گشت.

مقام‌های آمریکایی می‌گویند اگر ایران تصمیم بگیرد، می‌تواند در عرض چند ماه بمب اتم بسازد. ترامپ نیز گفته توافق می‌تواند مسیر را برای تجارت گسترده آمریکا با تهران و برداشته شدن تحریم‌هایی که اقتصاد ایران را فلج کرده، هموار کند.

ریچارد نفیو، از اعضای سابق تیم مذاکراتی آمریکا در دولت‌های اوباما و بایدن، گفت: «توافق بر سر یک چارچوب، در صورتی‌که همه طرف‌ها درباره نتیجه‌ی مطلوب توافق داشته باشند، می‌تواند برای رسیدن به یک توافق بلندمدت بسیار مفید باشد.»

ایران تاکنون به اندازه کافی مواد شکافت‌پذیر نزدیک به درجه تسلیحاتی برای ساخت دست‌کم هفت بمب هسته‌ای ذخیره کرده است. ایران تنها کشوری است که بدون داشتن سلاح هسته‌ای، اقدام به تولید اورانیوم با غنای ۶۰ درصد کرده است.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، این هفته از هدف دولت ترامپ در دستیابی به توافقی که در آن ایران اجازه غنی‌سازی نداشته باشد، حمایت کرد. اسرائیل پیش‌تر خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران شده بود.

مقام‌های اسرائیلی هشدار داده‌اند که در صورت نیاز برای جلوگیری از دستیابی ایران به بمب، ممکن است دست به اقدام نظامی بزنند. ترامپ گفته ترجیحش توافق است، اما اگر مذاکرات شکست بخورد ممکن است دستور حمله به ایران را صادر کند. ترامپ و نتانیاهو روز پنج‌شنبه طی یک تماس تلفنی در خصوص مذاکرات گفت‌وگو کردند. سخنگوی کاخ سفید، کارولاین لویت، پس از این تماس گفت رئیس‌جمهور معتقد است که مذاکرات «در مسیر درستی پیش می‌رود.»

مارک دوبوویتز، رئیس بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها – گروهی که با توافق هسته‌ای مخالف بوده – گفت: «توافق چارچوبی نباید اشتباهات سال ۲۰۱۳ را تکرار کند؛ یعنی اعطای تخفیف تحریمی، اجرای ضعیف، جلوگیری از اقدام اسرائیل، و هرگونه امتیازدهی درباره غنی‌سازی.»

او افزود: «اگر تهران همچنان خواهان مذاکره است، تیم ترامپ باید فشار را افزایش داده و اروپا را ترغیب به بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل پیش از ماه اکتبر کند.»