ایران برای ادامه شرکت در مذاکرات دچار تردید است

سوزانا جورج / واشنگتن پست / ۲۱ مه ۲۰۲۵

مقامات ایرانی از ایالات متحده می‌خواهند که به توافقی بر سر برنامه هسته‌ای ایران دست یابد، اما این هفته هشدار دادند که مذاکرات ممکن است به دلیل اصرار دولت ترامپ بر پذیرش غنی‌سازی صفر اورانیوم توسط تهران در معرض خطر قرار گیرد.

رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، در افتتاحیه کنفرانسی در تهران خواستار «برادری» شد، اما اظهار داشت که کشورش به «قلدری» پاسخ نخواهد داد. او به حضار گفت: «ما به هیچ وجه از این حق برای استفاده از فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز دست نخواهیم کشید. هرچه بگویند، هر کاری انجام دهند، هرگونه تهدید کنند یا تحریم‌هایی اعمال کنند، تفاوتی ایجاد نمی‌کند.» حضار با تشویق‌های پرشور به این سخنان واکنش نشان دادند.

سخنان پزشکیان توسط مجموعه‌ای از مقامات ایرانی در جلسات توجیهی و مصاحبه‌هایی در حاشیه این گردهمایی، که توسط مؤسسه مطالعات سیاسی و بین‌المللی، یک اندیشکده ایرانی وابسته به وزارت امور خارجه این کشور برگزار شد، تأیید شد. ایران به تعداد محدودی از روزنامه‌نگاران خارجی، از جمله از واشنگتن پست، اجازه حضور در این کنفرانس را اعطا کرد.

در حالی که مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که کشورشان آماده است تا غنی‌سازی اورانیوم را به سطوحی بسیار پایین‌تر از آنچه برای تولید سلاح هسته‌ای لازم است کاهش دهد، اما خواستار آن شده است که اجازه ادامه غنی‌سازی برای اهداف صلح‌آمیز را داشته باشد. بر اساس توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بین ایران و قدرت‌های خارجی ـــ که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد ـــ به ایران اجازه داده شده بود تا اورانیوم با سطح پایین را برای اهداف انرژی و پزشکی غنی‌سازی کند.

ایران حق خود برای غنی‌سازی اورانیوم را بر اساس معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای سال ۱۹۶۸، که ایران یکی از امضاکنندگان آن است، پایه‌گذاری می‌کند. این معاهده غنی‌سازی در سطح پایین برای اهداف پزشکی، انرژی و سایر مقاصد غیرنظامی را ممنوع نمی‌کند.

یک مقام ارشد ایرانی که به روزنامه‌نگاران توضیحاتی ارائه داد، گفت که مذاکره‌کنندگان ایرانی در حال بازنگری در شرکت خود در جلسه‌ای هستند که برای این آخر هفته در رم برنامه‌ریزی شده است. تردید ایران برای شرکت در دور بعدی مذاکرات  پس از آن به وجود آمد که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، روز یکشنبه در مصاحبه‌ای با برنامه «این هفته» شبکه ABC اظهار داشت که غنی‌سازی صفر یک «خط قرمز» در مذاکرات خواهد بود.

این مقام ارشد ایرانی، که مانند برخی دیگر مقام‌ها به شرط ناشناس ماندن برای بحث درباره مذاکرات حساس سخن گفت، اظهار داشت: «ما نمی‌خواهیم دور جدیدی از مذاکرات برگزار شود و شکست بخورد.» او افزود که «ما قطعاً می‌خواهیم دیپلماسی را ادامه دهیم»، اما اظهارات ویتکاف «مذاکرات را دشوارتر کرده است.»

این مقام ارشد پیشنهاد داد که ویتکاف ممکن است تحت فشار مخالفان هرگونه توافق با ایران قرار داشته باشد. او گفت: «می‌دانم که فشارهای زیادی بر او وجود دارد، از داخل ایالات متحده و از طرف‌های دیگر، از داخل منطقه و از همه جا، اما این مشکل ما نیست.» او افزود: «او نمی‌تواند فقط به هزینه ما با این فشارها مواجه شود.»

این مقام ارشد ایرانی گفت: «اگر هدف این است که اطمینان حاصل شود ایران سلاح هسته‌ای نخواهد داشت، این قابل دستیابی است و به نظر من به راحتی قابل دستیابی است.» او گفت اما اگر ایالات متحده بخواهد «ما را از حقوقمان محروم کند» یا «چیزهای غیرواقعی و غیرممکن بخواهد، ما مشکل داریم.»

برای بسیاری در ایران، پیروزی انتخاباتی ترامپ در نوامبر امیدی را ایجاد کرد. مقامات ایرانی گفتند که ترامپ رهبری است که مدت‌هاست به دنبال توافق‌های بزرگ و پرزرق‌وبرق بوده و می‌تواند مجوز سیاسی برای پیشبرد توافق هسته‌ای جدید با ایران از طریق کنگره، جایی که بسیاری ـــ به‌ویژه جمهوری‌خواهان ـــ نسبت به دیپلماسی با تهران بدبین بوده‌اند، داشته باشد.

اما بیش از یک ماه پس از آغاز مذاکرات بین ایالات متحده و ایران، مقامات ایرانی می‌گویند نگران هستند که دو طرف در موضوع غنی‌سازی بیش از حد از یکدیگر فاصله داشته باشند. پیش از دور پنجم مذاکرات که برای این آخر هفته برنامه‌ریزی شده، یک مقام ارشد ایرانی گفت که می‌ترسد مذاکرات «متوقف» شده باشد.

بسیاری در ایران همچنین انتخاب پزشکیان در سال گذشته را نشانه‌ای امیدوارکننده دیدند — نشانه‌ای از اینکه کشورشان آماده تعامل با ایالات متحده و مصالحه برای حذف تحریم‌های ایالات متحده است که اقتصاد ایران را فلج کرده و و به پریشانی فزاینده جمعیت تحت فشار دامن زده است.

ساسان کریمی، استاد دانشگاه تهران که مشاور دولت ایران است، گفت که ایرانی‌ها «بسیار خوش‌بین، شاید بیش از حد خوش‌بین» به امکان توافق با دولت ترامپ هستند. او افزود: «ایران نمی‌خواهد منزوی شود، اما مردم ایران نسبت به حقوق خود حساس هستند.»

تور خاورمیانه‌ای ترامپ خشم ایرانیان را برانگیخت

تور هفته گذشته دونالد ترامپ به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، خشم بسیاری از ایرانیان را که انزوای کشورشان را با مزایای تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی که همسایگان خلیج فارس از آن بهره‌مند شده‌اند مقایسه می‌کنند، تشدید کرد.

ساسان کریمی، استاد دانشگاه تهران که مشاور دولت ایران است، گفت دیپلماسی معامله‌محور ترامپ در ایران، کشوری که مانند همسایگانش از منابع طبیعی غنی برخوردار است اما به دلیل تحریم‌ها قادر به بهره‌برداری از این ثروت نیست، بازتاب گسترده‌ای داشته است. تصاویر این سفر در شبکه‌های تلویزیونی محلی پخش شد و در روزنامه‌ها منتشر گردید. او گفت: «این رویداد برای ایرانیان بسیار مهم بود. مردم کاملاً به آن توجه داشتند.»

سایر شرکت‌کنندگان در کنفرانس اظهار داشتند که تور ترامپ دیدگاه‌های موجود ایرانیان درباره رئیس‌جمهور آمریکا را تقویت کرد. کسانی که به ترامپ خوش‌بین بودند، بر اصرار او مبنی بر اینکه به «دشمی دائمی» اعتقاد ندارد اشاره کردند. اما کسانی که به او مشکوک بودند، به تهدیدات او درباره «اتفاق بد» در صورت عدم دستیابی به توافق هسته‌ای توجه داشتند.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در سخنان خود دولت ترامپ را متهم کرد که سعی دارد با ایجاد تفرقه در خاورمیانه، به قدرت‌های خارجی اجازه دهد «به‌راحتی منابع ما را غارت کنند، ما را به تهدیدی برای یکدیگر تبدیل کنند تا بتوانند نفت ما را بگیرند و در ازای آن به ما سلاح بفروشند تا با یکدیگر بجنگیم.»

با وجود این سخنان تند، تلاش‌های پزشکیان در داخل کشور برای رسیدن به تفاهم دیپلماتیک با واشنگتن در ماه‌های اخیر، پس از چالش‌های اولیه، شتاب گرفته است. توانایی ایران برای اعمال قدرت نظامی به دلیل مجموعه‌ای از ضربات ویرانگر به متحدان منطقه‌ای تهران به شدت تضعیف شده است.

اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس، سال گذشته توسط اسرائیل در یک مهمانخانه در محله‌ای از تهران، نه چندان دور از محل برگزاری کنفرانس بین‌المللی این هفته، کشته شد و حماس در غزه در اثر حملات نظامی اسرائیل آسیب‌های جدی دیده است. حزب‌الله لبنان بسیاری از فرماندهان ارشد خود را در حملات اسرائیل از دست داد و بشار اسد، رهبر دیرینه سوریه و متحد کلیدی ایران، در دسامبر از قدرت برکنار شد.

مقامات اسرائیلی استدلال کرده‌اند که وضعیت ضعیف ایران، حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای این کشور را به گزینه‌ای بهتر از دیپلماسی تبدیل کرده است. تاکنون، مقامات دولت ترامپ در برابر گزینه نظامی مقاومت کرده‌اند، اما آن را به‌عنوان تهدیدی بالقوه حفظ کرده‌اند.

فردی نزدیک به وزارت امور خارجه ایران گفت که تیم مذاکره‌کننده ایرانی ابتدا پیشنهاد کرده بود یک دور مذاکره طولانی به مدت دو یا سه هفته برگزار شود تا از «تأثیرات خارجی» که ممکن است پیشرفت را مختل کند، جلوگیری شود. اما او گفت که مذاکره‌کنندگان آمریکایی این پیشنهاد را رد کردند و اعلام داشتند که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه، ترجیح می‌دهد جلسات در عمان و ایتالیا را تنها برای یک روز یا حتی چند ساعت برای دیدارهای سطح بالا برگزار کند.

تا چند روز پیش، دولت آمریکا سیگنال‌های عمومی متفاوتی درباره اینکه آیا به ایران اجازه داده خواهد شد تا توانایی غنی‌سازی در توافق جدید داشته باشد یا خیر، ارسال می‌کرد. ماه گذشته، ویتکاف پیشنهاد بازگشت به سطوح پایین غنی‌سازی طبق توافق سال ۲۰۱۵ را مطرح کرد. هفته گذشته، هنگامی که از او در جریان تور خلیج فارس پرسیده شد که آیا خواستار حذف کامل توانایی غنی‌سازی ایران خواهد شد، ترامپ گفت: «ما هنوز این تصمیم را نگرفته‌ایم.»

اما این بلاتکلیفی موجی از انتقادات از سوی جناح راست جمهوری‌خواه و نومحافظه‌کاران را به دنبال داشت. در جریان سفر ترامپ به عربستان سعودی، بیش از ۲۰۰ نماینده جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان نامه‌ای به او ارسال کردند و خواستار آن شدند که «رژیم باید ... از هرگونه ظرفیت غنی‌سازی دست بکشد.»

تا آخر هفته، ویتکاف لحن خود را تغییر داد و ممنوعیت کامل هرگونه غنی‌سازی را «خط قرمز بسیار، بسیار روشن» خواند. او در مصاحبه روز یکشنبه گفت: «ما حتی نمی‌توانیم یک درصد توانایی غنی‌سازی را بپذیریم.»

در طول کنفرانس دو روزه، مقامات ایرانی بارها در سخنرانی‌ها در وعده‌های غذایی و جلسات توجیهی غیررسمی، مسئله غنی‌سازی اورانیوم را برجسته کردند. یک مقام ایرانی در گفت‌وگو با گروه کوچکی از شرکت‌کنندگان تأکید کرد که ایران برنامه هسته‌ای خود را بدون کمک خارجی و با هزینه‌های گزاف توسعه داده است. او پیشنهاد کرد که کسانی که خواستار غنی‌سازی صفر هستند، سعی دارند کشور را از نظر علمی محدود کنند یا به توسعه بخش پزشکی آن آسیب برسانند، زیرا بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای از تحقیقات پزشکی پشتیبانی می‌کند.

او گفت: «این برنامه مایه غرور کشور است و ما غرورمان را به خطر نمی‌اندازیم. غرور ما بی‌قیمت است.»