چرا زلنسکی نمی‌تواند از کریمه چشم‌پوشی کند

پل کربی، سردبیر اخبار اروپا، بی‌بی‌سی

در ابتدا ولادیمیر پوتین منکر هرگونه ارتباطی با ماجرای تصرف کریمه توسط روسیه در فوریه ۲۰۱۴ شد، زمانی که کماندوهای مرموز نقابدار با اونیفورم‌های سبزرنگ نامشخص پارلمان محلی را تصرف کردند و از آنجا در سراسر شبه‌جزیره پخش شدند.

ظهور آن «مردان سبز کوچک» آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین بود که با تهاجم تمام عیار در سال ۲۰۲۲ به اوج خود رسید.

آینده کریمه اکنون در مرکز طرح صلح دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، قرار دارد و او ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین را ترغیب می‌کند که تسلط روسیه بر این شبه‌جزیره را به رسمیت بشناسد.

جزییات طرح صلح ترامپ منتشر نشده است، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که ایالات متحده حق حاکمیت قانونی روسیه بر کریمه را به عنوان بخشی از خاک روسیه به رسمیت خواهد شناخت.

برای ترامپ، این شبه جزیره واقع در جنوب اوکراین «سال‌ها پیش از دست رفت» و «حتی بخشی از بحث» در مذاکرات صلح هم نیست.

اما برای زلنسکی اینکه کریمه را به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از خاک اوکراین کنار بگذارد، امری غیرقابل تصور است.

به گفته ایرینا گراشچنکو، نماینده مخالف دولت، «تمامیت و حاکمیت ارضی خط قرمزی برای اوکراین و اوکراینی‌هاست.»

ترامپ به این نکته اشاره کرده که «اگر [ولودیمیر زلنسکی] کریمه را می‌خواهد، چرا آنها ۱۱ سال پیش که کریمه بدون شلیک گلوله به روسیه داده شد، برای آن مبارزه نکردند؟»

البته تعدادی گلوله شلیک شد، اما کریمه در شرایط خلاء قدرت و از سوی روسیه تصرف شد.

پوتین بعدا اعتراف کرد که چند روز پس از برکناری رئیس جمهور طرفدار روسیه در اوکراین، در یک دیدار شبانه با مقامات دولتی، طرح تصرف کریمه را تدوین کرد.

کریمه سدی در برابر ترامپ

برای رهبر ایالات متحده که برای دستیابی به توافق صلح عجله دارد، کریمه می‌تواند به یک مانع بزرگ تبدیل شود.

ترامپ درست می‌گوید که احتمال اینکه اوکراین بتواند در آینده قابل پیش‌بینی کریمه را باز پس بگیرد بسیار کم است و کریمه عملا تحت تسلط روسیه است. اما این وضعیت با شناسایی قانونی حاکمیت روسیه بر کریمه فاصله زیادی دارد.

زلنسکی به «اعلامیه کریمه» اشاره می‌کند که در سال ۲۰۱۸ توسط مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت ترامپ صادر شد.

پمپئو گفت که ایالات متحده «تلاش روسیه برای الحاق کریمه» را مردود می‌داند و متعهد است تا زمانی که تمامیت ارضی اوکراین احیا نشود به حفظ این موضع ادامه دهد.

منظور زلنسکی این است که ترامپ در آن زمان از موضع اوکراین در مورد کریمه حمایت کرد و اکنون باید به آن پایبند باشد.

اگر یک مورد تصرف ارضی که توسط جامعه بین‌الملل به رسمیت شناخته نشده است از سوی ایالات متحده به عنوان اقدامی قانونی تایید شود، این حرکت برای حقوق بین‌الملل و اصول منشور سازمان ملل چه تبعاتی خواهد داشت؟

هفته‌ها پس از آغاز جنگ تمام‌ عیار روسیه علیه اوکراین، یک پیشنهاد مقدماتی در نشست استانبول این بود که موضوع کریمه فعلا مسکوت بماند و روسیه و اوکراین برای حل اختلاف بر سر آن طی ۱۰ تا ۱۵ سال آینده تلاش کنند.

این پیشنهاد عملی نشد، اما راهی برای غلبه بر این مانع است.

قانون اساسی اوکراین دست زلنسکی را بسته است

زلنسکی قاطعانه گفته است که فاقد اختیارات قانونی برای واگذاری کریمه است: «در این مورد چیزی برای مذاکره وجود ندارد. چنین اقدامی خلاف قانون اساسی ما است.»

ما ده دو قانون اساسی اوکراین می‌گوید که حاکمیت اوکراین «در سراسر قلمرو آن نافذ و جاری است» و «تمامیت ارضی آن در حوزه مرزهای فعلی آن غیرقابل تجزیه و خدشه ناپذیر است.»

هر گونه تغییر در قلمرو ارضی اوکراین باید در یک همه‌پرسی سراسری مطرح شود و مجوز این همه‌پرسی را پارلمان اوکراین باید تصویب کند.

این فقط ترامپ نیست که با دولت اوکراین مشکل دارد. روسیه هم قانون اساسی اوکراین را «مانعی» در برابر تلاش برای صلح می‌داند.

البته قانون اساسی را می‌توان تغییر داد، اما نه زمانی که این کشور در شرایط جنگی و تحت حکومت نظامی است.

پذیرش الحاق غیرقانونی کریمه به روسیه نه تنها خط قرمزی برای اوکراین خواهد بود، بلکه یک سابقه هولناک را برای کشورهایی مانند رومانی ایجاد می‌کند که همسایه دریای سیاه هستند. تبعات چنین سابقه‌ای به مناطق بسیار فراتر از دریای سیاه هم تسری خواهد یافت.

آیا روسیه نسبت به کریمه ادعای ارضی داشته است؟

به دلایل تاریخی، روس‌ها از مدت‌ها قبل کریمه را بخشی از قلمرو خود دانسته‌اند و پوتین از «پیوندی حیاتی و ناگسستنی» روسیه با این شبه جزیره، و استراحتگاه‌های ساحلی دریای سیاه و آب و هوای مطبوع آن در تابستان صحبت کرده است.

اما ساکنان کریمه همراه بقیه خاک اوکراین در سال ۱۹۹۱ به استقلال از اتحاد جماهیر شوروی رای دادند ولی اوکراین به روسیه اجازه داد بندر سواستوپل را به عنوان پایگاهی برای ناوگان دریای سیاه اجاره کند.

پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، پوتین به دنبال تثبیت کنترل روسیه بر این شبه‌جزیره برآمد و ابتدا یک پل ۱۹ کیلومتری بر روی تنگه کِرچ در سال ۲۰۱۸ ساخت و سپس یک پل زمینی در امتداد ساحل دریای آزوف در سال ۲۰۲۲ به تصرف در آورد.

پوتین احساس می‌کند که در سال ۱۹۵۴ که نیکیتا خروشچف، رهبر وقت شوروی، کریمه را به اوکراین منتقل کرد، اشتباه کرد و او اشتباهی را تصحیح کرده که به روسیه تحمیل شد.

برای اولین بار کریمه در زمان حکومت تزاری و سلطنت کاترین کبیر در سال ۱۷۸۳ به خاک روسیه منضم شد و تا زمان تصمیم خروشچف تا حد زیادی بخشی از روسیه باقی ماند.

در آن زمان، روسیه و اوکراین هر دو از جمهوری‌های شوروی بودند، بنابراین برای کرملین در سال ۱۹۵۴ این اقدام مشکل بزرگی نبود.

بیش از نیمی از جمعیت کریمه روسی بودند، به این دلیل که اکثریت اصلی تاتارهای کریمه در زمان جوزف استالین دیکتاتور شوروی در سال ۱۹۴۴ به سایر مناطق شوروی تبعید شدند.

تاتارها تنها از سال ۱۹۸۹ با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توانستند از تبعید به کریمه برگردند و اکنون حدود ۱۵ درصد از جمعیت کریمه را تشکیل می‌دهند.

روسیه به سرعت در مارس ۲۰۱۴ یک همه‌پرسی را سازماندهی کرد، که جامعه بین‌المللی آن را ساختگی توصیف و رد کرد و مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را در حمایت از حق حاکمیت اوکراین تصویب کرد.

دادگاه کیفری بین‌المللی هم اعلام کرد که اقدامات روسیه در کریمه به منزله «اشغال مداوم» است.

رفعت چوباروف، رئیس نهادی به نام «مجلس» که نماینده تاتارهای کریمه است، تاکید کرده است که اوکراین باید قاطعانه دادن هرگونه امتیاز ارضی در ازای صلح را رد کند.

او گفت: «کریمه وطن مردم بومی تاتار کریمه و بخشی جدایی‌ناپذیر از اوکراین است.»

کریمه ممکن است تنها مشکل نباشد

محتوای طرح صلح ترامپ هنوز منتشر نشده است، اما بر اساس گزارش‌ها و اظهارات مختلف مقامات آمریکایی، اوکراین ملزم به قبول شرایط دشوار دیگری هم خواهد بود.

تقریبا ۲۰ درصد خاک اشغال شده اوکراین توسط روسیه تا پشت خط جبهه کنونی به رسمیت شناخته می‌شود و درگیری را در چهار منطقه اوکراین متوقف می کند: دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپوریژیا.

به گفته وبسایت آمریکایی آکسیوس، این آتش‌بس را «ائتلاف کشورهای علاقمند» به رهبری بریتانیا، فرانسه و نه ایالات متحده است، پشتیبانی خواهد کرد.

غرب همچنین متعهد خواهد شد که اوکراین را به عضویت ناتو نپذیرد، اگرچه این کشور می‌تواند به اتحادیه اروپا بپیوندد.

تمامی تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه برداشته خواهد شد و همکاری اقتصادی با ایالات متحده افزایش خواهد یافت.

آکسیوس همچنین گفته است که روسیه منطقه کوچکی از خارکیف اشغالی را پس خواهد داد و به اوکراین اجازه عبور بدون مانع از رودخانه دنیپر را می‌دهد، در حالیکه ایالات متحده مسئولیت حفاظت از نیروگاه هسته‌ای در زاپوریژیا را که در سال ۲۰۲۲ توسط روسیه تصرف شد، بر عهده خواهد گرفت.

و سپس توافقی بین ایالات متحده و اوکراین برای همکاری در استخراج و تقسیم عواید معدنی مطرح است که انتظار می‌رود دنیس شمیهال، نخست وزیر اوکراین تا روز شنبه با ایالات متحده امضا کند.