ترامپ خواهان توافقی بهتر از برجام با ایران است

لوک برادواتر و دیوید ای. سنگر
نیویورک تایمز - ۹ آوریل ۲۰۲۵

ترامپ خواهان توافق هسته‌ای با ایران است، اما باید بهتر از توافق اوباما باشد

در سال ۲۰۱۶، هنگامی که دونالد ترامپ در حال رقابت برای ریاست‌جمهوری بود و از او در مورد جزئیات برخورد با برخی از پیچیده‌ترین مسائل امنیتی جهان سؤال می‌شد، فرمول ساده‌ای برای خلع سلاح برنامه هسته‌ای ایران ارائه داد.

او گفت تیم مذاکره‌کننده باراک اوباما باید میز مذاکره را ترک می‌کرد و بیرون می‌رفت. در این صورت، ایرانی‌ها التماس‌کنان بازمی‌گشتند. ترامپ به دو خبرنگار نیویورک تایمز گفت: «این معامله می‌توانست بسیار بهتر باشد اگر فقط چند بار از مذاکرات خارج می‌شدند. آنها خیلی بد مذاکره کردند.»

اکنون، در شرایطی که ایران از زمان انعقاد توافق قبلی به ساخت سلاح هسته‌ای بسیار نزدیک‌تر است — تا حدی به این دلیل که خود ترامپ در سال ۲۰۱۸ این توافق را برهم زد — رئیس‌جمهور فرصتی دارد تا نشان دهد این کار چگونه باید انجام می‌شد.

در حال حاضر، شکاف بین دو طرف بسیار بزرگ به نظر می‌رسد. به نظر می‌رسد ایران به دنبال نسخه‌ای به‌روزشده از توافق دوران اوباما است که ذخایر مواد هسته‌ای ایران را محدود می‌کرد. اما آمریکا خواهان از بین بردن کامل زیرساخت‌های غنی‌سازی سوخت هسته‌ای، برنامه موشکی ایران و حمایت دیرینه تهران از حماس، حزب‌الله و سایر گروه‌های نیابتی است.

سناتور جین شاهین، دمکرات نیوهمپشایر و عضو ارشد کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، که خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران را «یک اشتباه جدی» می‌خواند، گفت: «ضروری است که هرچه سریع‌تر به توافق برسیم. برنامه هسته‌ای ایران هر روز در حال پیشرفت است، و با نزدیک شدن به تاریخ انقضای تحریم‌های بازگشت سریع (Snapback)، ما در خطر از دست دادن یکی از مهم‌ترین ابزارهای فشار خود هستیم.»

تحریم‌های بازگشت سریع، امکان اعمال مجدد فوری تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فراهم می‌کنند. این تحریم‌ها در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شوند.

فشار بر ترامپ برای توافقی سخت‌گیرانه‌تر

اکنون فشار بر ترامپ است تا توافقی بسیار سخت‌گیرانه‌تر از توافق دوران اوباما با ایران به دست آورد، توافقی که معیار سنجش موفقیت او در دستیابی به اهداف خود خواهد بود. برای اعمال فشار، دولت او هم‌اکنون امکان حمله نظامی در صورت شکست مذاکرات را مطرح کرده است، هرچند مشخص نیست که این حمله توسط آمریکا، اسرائیل یا نیروهای مشترک انجام خواهد شد.

سناتور جیم ریش، جمهوری‌خواه آیداهو و رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، با اشاره به جان کری، وزیر خارجه دوران اوباما که مذاکرات آمریکا را مدیریت می‌کرد، گفت: «ایرانی‌ها وقتی بفهمند که این بار با باراک اوباما یا جان کری طرف نیستند، شوکه خواهند شد. اینجا بازی کاملاً متفاوت است.»

مذاکرات روز شنبه با حضور استیو ویتکاف، دوست ترامپ و توسعه‌دهنده املاک نیویورکی، به عنوان رئیس تیم آمریکایی آغاز می‌شود. ویتکاف که هم‌اکنون مذاکرات مربوط به غزه و اوکراین را نیز مدیریت می‌کند، هیچ سابقه شناخته‌شده‌ای در فناوری پیچیده غنی‌سازی سوخت هسته‌ای یا مراحل ساخت بمب اتمی ندارد.

اولین سوالی که ویتکاف با آن مواجه خواهد شد، محدوده مذاکرات است. توافق دوران اوباما تنها به برنامه هسته‌ای ایران پرداخت و به برنامه موشکی ایران — که تحت تحریم‌های جداگانه سازمان ملل قرار داشت و تهران آن را نادیده گرفت — یا حمایت از تروریسم اشاره‌ای نکرد.

مایکل والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا، گفته است هر توافق جدیدی با دولت ترامپ باید همه‌جانبه باشد و تاسیسات گسترده هسته‌ای ایران باید کاملاً از بین برود — نه صرفاً مانند توافق ۲۰۱۵ در حالت تعلیق باقی بماند.

او در برنامه «روبه‌رو با ملت» شبکه سی‌بی‌اس در ماه مارس گفت: «ایران باید برنامه‌اش را به گونه‌ای کنار بگذارد که تمام جهان بتوانند آن را ببینند.» او از «برچیدن کامل» سخن گفت، شرایطی که ایران را عملاً بی‌دفاع می‌گذارد: نه موشک، نه نیروهای نیابتی، نه راهی برای ساخت بمب.

دونالد ترامپ روز دوشنبه اعلام کرد که مذاکرات با ایران “مستقیم” خواهد بود، به این معنی که مذاکره‌کنندگان آمریکایی مستقیماً با همتایان ایرانی خود تعامل خواهند داشت. اما تاکنون روایت ایرانی‌ها متفاوت بوده است: عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز سه‌شنبه مقاله‌ای در واشنگتن پست منتشر کرد و گفت این کشور “آماده مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده است.” آقای عراقچی گفت ایالات متحده باید ابتدا متعهد شود که گزینه نظامی علیه ایران را از میز مذاکرات خارج کند.

جیم والش، پژوهشگر ارشد برنامه مطالعات امنیتی مؤسسه فناوری ماساچوست، گفت: “به وضوح، آنها می‌گویند که می‌خواهند گفت‌وگو کنند. اما بین مذاکره و تسلیم تفاوت هست. آیا این یک لیست از خواسته‌هاست یا اینکه حمله می‌کنیم؟ این روش جواب نمی‌دهد.”

محیط مذاکرات پرریسک‌تر از دوران اوباما

محیط مذاکرات این بار پرریسک‌تر از دوران دولت اوباما است. برنامه هسته‌ای ایران از زمانی که ترامپ توافق قبلی را لغو کرد پیشرفت کرده است؛ امروز این کشور اورانیوم را تا خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند که تنها یک قدم تا سطح مورد نیاز برای ساخت بمب فاصله دارد. سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که ایران در حال بررسی روشی سریع‌تر (اگرچه کم‌دقت‌تر) برای توسعه سلاح اتمی است که در صورت تصمیم رهبری این کشور، روند ساخت بمب را از یک یا دو سال به چند ماه کاهش می‌دهد.

اما از جنبه‌های دیگر، ایران در موضع ضعیف‌تری در مذاکرات قرار دارد. اسرائیل در اکتبر گذشته تقریباً تمامی سامانه‌های دفاع هوایی ایران که از تأسیسات هسته‌ای آن محافظت می‌کردند را نابود کرد. همچنین متحدان منطقه‌ای ایران، حزب‌الله و حماس، به شدت تضعیف شده‌اند و در شرایطی نیستند که در صورت حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، بتوانند تلافی کنند.

عوامل دیگری نیز در بازی هستند. ایران می‌تواند از روابط خود با روسیه در شرایطی که آمریکا در تلاش برای مذاکره به منظور پایان دادن به تهاجم به اوکراین است، به عنوان اهرم استفاده کند. وزارت دادگستری آمریکا سپاه پاسداران ایران را متهم کرده است که سال گذشته قصد ترور آقای ترامپ را داشته است، موضوعی که سایه آن بر مذاکرات سنگینی می‌کند. و آیا اسرائیل و جمهوری‌خواهان کنگره هر توافق هسته‌ای که منعقد شود را می‌پذیرند، حتی اگر در نهایت ضعیف‌تر از توافقی باشد که تیم اوباما به آن دست یافت؟

ویتکاف فکر می‌کند دیپلماسی همان معامله است

دنیس جت، استاد امور بین‌الملل در دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا که کتابی درباره توافق هسته‌ای ایران نوشته است، گفت آقای ترامپ بعید است تهدید حمله نظامی را از میز مذاکرات خارج کند، و این موضوع احتمال موفقیت مذاکرات را کاهش می‌دهد.

او گفت: “فکر می‌کنم این مذاکرات عمر کوتاهی خواهد داشت و ثمربخش نخواهد بود.” و افزود که آقای ویتکاف “یک معامله‌گر املاک نیویورکی است و به نظر می‌رسد فکر می‌کند دیپلماسی همان انجام معامله است. شما چانه می‌زنید و سپس قرارداد را امضا می‌کنید. ماجرا به این سادگی نیست.”

کریم سجادپور، تحلیلگر ایرانی-آمریکایی در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، گفت این خطر وجود دارد که تیم مذاکره‌کننده ترامپ از عمق موضوع غافل باشد.

او گفت: “شما در حال مذاکره درباره قیمت نهایی یا یک معامله بزرگ نیستید، بلکه درباره مسائل بسیار فنی مانند سطوح غنی‌سازی اورانیوم، مشخصات سانتریفیوژها و رژیم‌های بازرسی مذاکره می‌کنید. بین گفتن اینکه ایران نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد و اینکه برنامه هسته‌ای ایران باید مانند لیبی ‘برچیده شود’ فاصله زیادی وجود دارد. این خطر وجود دارد که طرف آمریکایی که در حال حاضر فاقد تخصص واضح و یک پایان‌بندی مشخص است، در مذاکرات از طرف ایرانی که هر دوی اینها را دارد، شکست بخورد.”

سید حسین موسویان، متخصص امنیت خاورمیانه و سیاست هسته‌ای در دانشگاه پرینستون، گفت معتقد است احتمال موفقیت مذاکرات وجود دارد، به گونه‌ای که هر دو طرف بتوانند نتیجه‌ای را که به دست می‌آورند به مردم کشورهای خود بفروشند، از جمله توافقی که ایران در آن به بازرسی‌های منظم تن دهد.

آقای موسویان گفت: “تا آنجا که من می‌فهمم، استیو ویتکاف واقعاً می‌خواهد به توافق برسد. او واقعاً جنگ را نمی‌خواهد و طرز فکرش شبیه به رئیس‌جمهور ترامپ است. بنابراین، من این شانس را می‌بینم. اما واقعیت این است که ایران و آمریکا ۴۵ سال خصومت دارند و رسیدن به توافق بسیار پیچیده است.”