تشدید تنش میان ترکیه و اسرائیل درباره آینده سوریه

سقوط دولت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، باعث تشدید تنش در روابط ترکیه و اسرائیل شده است؛ روابطی که از پیش نیز پرتنش بود. منافع متضاد این دو کشور در سوریه، روابط آنها را به سمت یک مسیر تصادمی احتمالی سوق داده است.

ترکیه که مدت‌ها از گروه‌های مخالف اسد حمایت کرده، اکنون به عنوان یک بازیگر کلیدی در سوریه ظاهر شده و از یک سوریه پایدار و متحد حمایت می‌کند؛ کشوری که در آن یک دولت مرکزی بر کل کشور اعمال قدرت می‌کند.

ترکیه از توافق اخیر که دولت موقت جدید سوریه این هفته با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کردها امضا کرد، استقبال کرده است. این توافق به منظور ادغام نهادهای نظامی و اداری زیر کنترل کردها با دولت و ارتش سوریه صورت گرفته است.

از سوی دیگر، اسرائیل نسبت به احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، که ریشه‌هایش در القاعده است، بدگمانی عمیقی دارد. این کشور همچنین از نفوذ ترکیه بر دمشق نگران است و به نظر می‌رسد که می‌خواهد سوریه پس از اسد همچنان تجزیه‌شده باقی بماند. این در حالی است که سوریه تحت حکومت اسد به یک پایگاه برای دشمن دیرینه اسرائیل، ایران، و نمایندگان تهران تبدیل شده بود.

آسلی آیدین‌تاش‌باش (Aslı Aydıntaşbaş)، از موسسه بروکینگز در واشنگتن، گفت: «سوریه به صحنه جنگ نیابتی بین ترکیه و اسرائیل تبدیل شده است؛ دو کشوری که به وضوح یکدیگر را رقبای منطقه‌ای می‌بینند.» 

او افزود: «این یک پویایی بسیار خطرناک است، زیرا در تمام جنبه‌های مختلف انتقال قدرت در سوریه، تقابل مواضع ترکیه و اسرائیل مشاهده می‌شود.» 

پس از سقوط اسد، اسرائیل بخش‌هایی از جنوب سوریه را تصرف کرد. مقامات اسرائیلی گفته‌اند که این اقدام با هدف دور نگه داشتن گروه‌های خصمانه از مرزهای این کشور صورت گرفته است. دولت جدید سوریه و سازمان ملل متحد اعلام کرده‌اند که این تجاوزات اسرائیل نقض توافق آتش‌بس سال ۱۹۷۴ بین دو کشور است و خواستار خروج اسرائیل شده‌اند. اسرائیل همچنین حملات هوایی علیه تاسیسات نظامی باقی‌مانده از نیروهای اسد انجام داده و برنامه‌هایی برای حفظ حضور بلندمدت خود در این منطقه اعلام کرده است.

تحلیلگران می‌گویند اسرائیل نگران امکان گسترش حضور نظامی ترکیه در داخل سوریه است. ترکیه از سال ۲۰۱۶ عملیات‌هایی در شمال سوریه برای مقابله با شبه‌نظامیان کرد سوری مرتبط با حزب کارگران کردستان (PKK) که یک گروه ممنوعه است، انجام داده و از طریق پایگاه‌های نظامی و اتحاد با گروه‌های مخالف اسد، نفوذ خود را در شمال این کشور حفظ کرده است.

مقامات دفاعی ترکیه گفته‌اند که ترکیه و سوریه اکنون در حال همکاری برای تقویت دفاع و امنیت این کشور هستند و یک هیئت نظامی هفته آینده از سوریه بازدید خواهد کرد.

اسرائيل ترجیح می‌دهد سوریه تجزیه‌شده باقی بماند

نیمرود گورن(Nimrod Goren)، رئیس موسسه میتوییم (Mitvim Institute)، یک اندیشکده سیاست خارجی اسرائیل، می‌گوید که برخلاف ترکیه که از یک سوریه قوی، متمرکز و پایدار حمایت می‌کند، اسرائیل در حال حاضر ترجیح می‌دهد سوریه تجزیه‌شده باقی بماند، با این باور که این وضعیت می‌تواند امنیت اسرائیل را بهتر تضمین کند.

گورن گفت اسرائیل نگران الشرع و ارتباطات اسلام‌گرایانه او است و می‌ترسد که قدرت متمرکز او ممکن است آنچه اسرائیل آن را «تهدید جهادی» در مرزهای شمالی خود می‌نامد، ایجاد کند.

مقامات اسرائیلی گفته‌اند که حضور نظامی سوریه در جنوب دمشق را تحمل نخواهند کرد و پس از درگیری‌های کوتاه‌مدت بین نیروهای امنیتی جدید سوریه و گروه‌های مسلح دروزی‌ها، برای دفاع از اعضای فرقه اقلیت دروزی که هم در اسرائیل و هم در سوریه زندگی می‌کنند، تهدید به حمله به حومه دمشق کرده‌اند. فاصله دمشق تا بلندی‌های جولان تحت کنترل اسرائیل حدود ۶۰ کیلومتر است.

ترکیه و اسرائیل زمانی متحدان نزدیکی بودند، اما روابط آنها در دوره حکومت بیش از دو دهه‌ای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با تنش‌های عمیقی همراه بوده است، هرچند دوره‌های کوتاهی از آشتی نیز وجود داشته است. اردوغان منتقد صریح سیاست‌های اسرائیل در قبال فلسطینی‌ها است، در حالی که اسرائیل از حمایت اردوغان از گروه حماس، که اسرائیل آن را یک گروه تروریستی می‌داند، خشمگین است.

پس از جنگ غزه، ترکیه به شدت اقدامات نظامی اسرائیل را محکوم کرد، اعلام کرد که روابط تجاری خود با اسرائیل را قطع می‌کند و به پرونده‌ای که آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه مطرح کرده بود، پیوست.

آیدین‌تاش‌باش می‌گوید، مقامات ترکیه اکنون به طور فزاینده‌ای نگران هستند که اسرائیل «از درخواست‌های خودمختاری کردها، دروزی‌ها و علوی‌ها حمایت می‌کند.» 

اردوغان هفته گذشته تهدید پوشیده‌ای علیه اسرائیل بیان کرد و گفت: «کسانی که به دنبال تحریک تقسیمات قومی و مذهبی در سوریه برای بهره‌برداری از بی‌ثباتی در این کشور هستند، باید بدانند که نخواهند توانست به اهداف خود دست یابند.» 

هفته گذشته، گروه‌های متحد با دولت جدید سوریه — که گفته می‌شود برخی از آنها توسط ترکیه حمایت می‌شوند — پس از حمله گروه‌های طرفدار اسد به نیروهای امنیتی دولت در ساحل سوریه، حملات تلافی‌جویانه‌ای را علیه اعضای فرقه اقلیت علوی اسد انجام دادند. گروه‌های نظارتی گزارش دادند که صدها غیرنظامی کشته شده‌اند.

اردوغان این خشونت‌ها را به شدت محکوم کرد و گفت که این حملات با هدف «تجزیه سرزمینی و بی‌ثباتی اجتماعی سوریه» صورت گرفته است.

شارن هاسکل(Sharren Haskel)، معاون وزیر امور خارجه اسرائیل، گفت که خشونت‌های فرقه‌ای مرگ‌بار به معنای «پاک‌سازی قومی» توسط گروه‌های اسلامگرا به رهبری «یک گروه تروریستی جهادی اسلامگرا است که با زور دمشق را تصرف کرد و توسط ترکیه حمایت ‌شد.» 

هاسکل افزود که اسرائیل در حال کار برای جلوگیری از تهدید در مرزهای خود از سوی «رژیم جهادی جدید سوریه» است.

افزایش دخالت اسرائیل در سوریه

دخالت اسرائیل در سوریه در حال عمیق‌تر شدن است. این کشور در زمان افزایش تنش‌های فرقه‌ای در سوریه، حمایت و کمک‌های اقتصادی به جامعه دروزی‌ها در جنوب سوریه را وعده داده است.

دروزی‌ها، یک فرقه مذهبی کوچک هستند که بین دولت جدید اسلام‌گرای سوریه در دمشق و اسرائیل گیر افتاده‌اند. بسیاری از سوری‌ها اسرائیل را  همسایه‌ای با رفتارهای خصمانه می‌دانند که از وضعیت دروزی‌ها برای توجیه مداخله خود در منطقه استفاده می‌کند. اسرائیل می‌گوید که کامیون‌های کمک‌های غذایی را به دروزی‌ها در جنوب سوریه فرستاده است و به برخی از دروزی‌های سوری اجازه می‌دهد به بخش تحت کنترل اسرائیل بلندی‌های جولان بروند و کار کنند.

الشرع در اظهارات اولیه خود تا حدی نسبت به اسرائیل سازش‌جویانه بود و گفت که به دنبال درگیری نیست. اما زبان او اخیراً قوی‌تر شده است. او در سخنرانی خود در یک نشست اضطراری اتحادیه عرب در قاهره گفت که «توسعه‌طلبی تهاجمی اسرائیل نه تنها نقض حاکمیت سوریه است، بلکه یک تهدید مستقیم برای امنیت و صلح در کل منطقه محسوب می‌شود.» 

آیدین‌تاش‌باش از موسسه بروکینگز گفت که تنش‌های فزاینده باعث نگرانی جدی است. او گفت: «پیش از این، اسرائیل و ترکیه گاهی اوقات درگیر مشاجراتی می‌شدند، اما می‌توانستند رابطه امنیتی خود را از سایر مسائل جدا کنند. اما اکنون، آنها به طور فعال در تلاش هستند تا یکدیگر را تضعیف کنند. سوال این است که آیا این کشورها خطوط قرمز یکدیگر را می‌شناسند؟» 

یک گزارش از موسسه مطالعات امنیت ملی، یک اندیشکده به رهبری یک فرمانده سابق اطلاعات نظامی اسرائیل، پیشنهاد کرده که اسرائیل می‌تواند از تعامل با ترکیه، تنها قدرت منطقه‌ای که نفوذ قابل توجهی بر رهبری سوریه دارد، بهره‌مند شود تا خطر درگیری نظامی بین اسرائیل و سوریه کاهش یابد.

سوزان فریزر و ابراهیم حزبون
خبرگزاری آسوشیتدپرس
۱۵ مارس ۲۰۲۵