حماس اسرائیل را فریب داده بود

ارتش اسرائیل روز پنجشنبه نخستین نتایج تحقیقات داخلی خود درباره شکست عظیم نظامی و اطلاعاتی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ را منتشر کرد و تشریح نمود که چگونه فرماندهان ارشد، توانایی‌ها و نیات حماس را به شدت دست‌کم گرفتند و سپس هشدارهای اولیه درباره وقوع یک حمله بزرگ را به اشتباه تفسیر کردند.

این تحقیقات به دنبال پاسخ به سؤالی بودند که از آن روز اسرائیل را درگیر کرده است، یعنی زمانی که هزاران فرد مسلح تحت رهبری حماس به جوامع اسرائیلی، پایگاه‌های نظامی و یک جشنواره موسیقی حمله کردند: ارتش کجا بود؟

مقامات ارتش اسرائیل گفتند که هزاران ساعت را صرف بررسی نحوه جمع‌آوری اطلاعات و واکنش بعدی ارتش به این حمله کرده‌اند؛ حمله‌ای که در آن حدود ۱۲۰۰ نفر، عمدتاً غیرنظامی، کشته و ۲۵۰ نفر گروگان گرفته شدند. این روز، مرگبارترین روز برای یهودیان از زمان هولوکاست محسوب می‌شود. بازماندگان، پس از حمله‌ای که در ساعات اولیه یک روز تعطیل یهودی آغاز شد، ساعت‌های طولانی منتظر ماندند تا سربازان به کمک آن‌ها بیایند.

مقامات ارتش اسرائیل، که طبق قوانین ارتش نمی‌توان نام آن‌ها را ذکر کرد، در یک جلسه توجیهی برای خبرنگاران پیش از انتشار بخشی از این یافته‌ها، تأکید کردند که شکست نظامی ناشی از فرضیات اشتباه درباره توانایی‌ها و نیات حماس بوده است. همچنین آنچه برخی مقامات نظامی از آن به عنوان «اعتیاد» به اطلاعات دقیق یاد می‌کنند، یکی دیگر از عوامل اصلی این شکست بوده است، زیرا چنین اطلاعات دقیقی در دسترس نبود.

نگاه اشتباه به حماس در محافل اطلاعاتی و فرماندهی ارشد اسرائیل تقریباً بدون چالش باقی مانده بود و این امر به مجموعه‌ای از شکست‌ها انجامید؛ از جمله واکنش نظامی آشفته در ساعات اولیه حمله، پس از آنکه نیروهای مستقر در طول مرز به سرعت تحت فشار قرار گرفتند و فرماندهی جنوبی ارتش و لشکر غزه کاملاً مغلوب شد.

یافته‌های مربوط به شکست‌های نظامی و اطلاعاتی، تا حد زیادی با تحقیقات دقیق رسانه‌های داخلی و بین‌المللی مطابقت دارند. اما ارتش اکنون نسخه خود را از این وقایع ارائه می‌دهد تا پاسخگو باشد، به گفته مقامات ارتش اسرائیل.

ارتش تحقیقات خود را با دیگر نهادها، مانند آژانس امنیت داخلی شین بت که مسئول جمع‌آوری اطلاعات در غزه است، یا پلیس اسرائیل هماهنگ نکرده است.

همچنین، این بررسی‌ها سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های دولتی طی سال‌های منتهی به این حمله را مورد بررسی قرار نداده‌اند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، بارها گفته است که پس از جنگ به سؤالات سخت پاسخ خواهد داد و درخواست گسترده عمومی برای تشکیل یک کمیسیون مستقل که بتواند مسئولیت‌های فردی را مشخص کند، رد کرده است.

مقامات گفتند که تحقیقات داخلی ارتش با هدف یافتن مسئولیت‌های فردی انجام نشده است. آن‌ها تأکید کردند که این امر ممکن است در آینده و تحت نظر رئیس جدید ستاد کل ارتش اسرائیل، ایال زمیر، انجام شود. او قرار است در اوایل ماه مارس جایگزین سرلشکر هرتزی هالوی شود. مقامات گفتند که هدف اصلی این بررسی‌ها درس گرفتن از این شکست فاجعه‌بار است.

سرلشکر هالوی مسئولیت شکست ارتش در محافظت از اسرائیلی‌ها را برعهده گرفته و ماه گذشته اعلام کرد که از سمت خود کناره‌گیری می‌کند. آهارون حلیوا، رئیس سابق اطلاعات نظامی اسرائیل، در سال ۲۰۲۴ استعفا داد، همان‌طور که فرمانده تیپ غزه نیز این کار را انجام داد. پیش‌بینی می‌شود که در هفته‌ها و ماه‌های آینده، استعفاهای بیشتری انجام شود.

برخی از یافته‌های کلیدی ارتش که توسط مقامات ارائه شده، شامل موارد زیر است: 

● حماس اسرائیل را فریب داده بود تا باور کند که به دنبال آرامش و بهبود شرایط اقتصادی در غزه است. ارتش عمدتاً منابع خود را بر ایران و گروه شبه‌نظامی حزب‌الله لبنان که هر دو دشمنانی سرسخت محسوب می‌شوند، متمرکز کرده بود.

● این حمله فی‌البداهه نبود. ارتش اسرائیل گزارش‌هایی را تأیید کرد که نشان می‌دهد یک طرح عملیاتی حمله حماس با نام رمزی «دیوار اریحا» تا سال ۲۰۲۲ در اختیار آن‌ها قرار گرفته بود؛ طرحی که در سال ۲۰۱۶ طراحی شده بود. حماس برای ایجاد نیروی لازم به زمان نیاز داشت و اسرائیل از این امر بی‌اطلاع ماند. این سند تقریباً ۴۰ صفحه‌ای به طور جزئی توضیح داده بود که چگونه حمله ویرانگری مشابه آنچه در ۷ اکتبر رخ داد، اجرا خواهد شد.

● ارتش اسرائیل در خلاصه‌ای مکتوب از برخی یافته‌های اصلی خود اظهار داشت که «این اطلاعات به طور کلی به عنوان یک برنامه غیرواقعی یا غیرقابل اجرا تفسیر شد.»

● قبل از ۷ اکتبر، ارزیابی ارتش این بود که تهدید حماس در حد چند حمله محدود در چهار تا هشت نقطه در امتداد مرز خواهد بود، نه ده‌ها موردی که در جریان این حمله اتفاق افتاد. همچنین تصور می‌شد که در چنین حمله‌ای ده‌ها شبه‌نظامی شرکت خواهند کرد، نه هزاران نفر.

● یک فرضیه در اسرائیل وجود داشت که هرگونه تغییر عمده در رویکرد حماس با یک هشدار اطلاعاتی زودهنگام همراه خواهد بود، اما هیچ اطلاعات قبلی درباره حمله برنامه‌ریزی‌شده برای ۷ اکتبر وجود نداشت و هیچ هشدار تاکتیکی صادر نشد. در نتیجه، همانند دیگر روزهای شنبه که تعطیل مذهبی یهودیان نیز بود، فقط نیروهای معمولی برای دفاع از مرز مستقر بودند.

● برخی نشانه‌های اولیه از وقوع رخدادی غیرعادی در غزه در شب ۶ تا ۷ اکتبر دریافت شد، مانند فعال شدن ده‌ها تلفن همراه با سیم‌کارت‌های اسرائیلی. اما مقامات اسرائیلی همزمان نشانه‌هایی را نیز یافتند که مطابق پیش‌فرض‌های قبلی‌شان درباره توانایی‌های حماس بود و باعث شد این سیگنال‌ها جدی گرفته نشوند. (در خلاصه اولیه گزارش، به‌طور مشخص به هشدارهای داده‌شده توسط دیده‌بان‌های ارتش در سطوح پایین‌تر که ماه‌ها قبل از حمله فعالیت‌های غیرعادی را مشاهده کرده بودند، اشاره‌ای نشده است و این هشدارها ظاهراً نادیده گرفته شده بودند.) 

حمله در سه موج انجام شد: 
- موج اول، در نیم ساعت نخست حمله، شامل حدود ۱۲۰۰ نیروی ویژه حماس بود.
- موج دوم، از حدود ساعت ۷ صبح تا ۹ صبح، شامل حدود ۲۰۰۰ نیروی دیگر از حماس و سایر گروه‌های مسلح بود.
- موج سوم عمدتاً شامل جمعیتی از غیرنظامیان بود که توسط فرمانده نظامی حماس تحریک شده بودند.
- تا حدود ساعت ۱ بعدازظهر، فرماندهی مرکزی ارتش اسرائیل و نیروهای میدانی توانستند تصویر روشنی از مقیاس کلی حمله به دست آورند.

واکنش اولیه توسط غیرنظامیان مسلح و افسران و سربازانی که به‌طور خودجوش وارد نبرد شده بودند، برای مقابله با شدت ضربه در ساعت‌های اولیه کافی نبود. سه فرمانده تیپ و چندین فرمانده گردان و گروهان کشته شدند. بازپس‌گیری کنترل عملیاتی مناطق مرزی تا شب ۹ اکتبر طول کشید.

واکنش‌های داخلی به تحقیقات ارتش

ارتش اسرائیل در روزهای اخیر یافته‌های خود را به ساکنان جوامعی که مورد حمله قرار گرفته بودند، ارائه کرد. واکنش‌ها متفاوت بود: برخی ساکنان گفتند که این تحقیقات درباره روستاهایشان سؤالات بیشتری را ایجاد کرده تا پاسخ بدهد، در حالی که برخی دیگر معتقد بودند که این بررسی‌ها دیدگاه جدیدی به آن‌ها ارائه داده است.

امیر تیبون، روزنامه‌نگار اسرائیلی و یکی از ساکنان روستای نحال عوز، تحقیقات ارتش را «عمیق و جدی» توصیف کرد.

او گفت: «احساس کردم که این گزارش به همه نکات دشوار پرداخته است، بدون هیچگونه لاپوشانی.» اما او همچنین اضافه کرد که این گزارش عمدتاً تاکتیکی است و نمی‌تواند جایگزین یک کمیسیون مستقل تحقیقاتی شود.

آقای تیبون، نویسنده کتاب «دروازه‌های غزه» که درباره تجربه خانواده‌اش در ۷ اکتبر و درگیری گسترده‌تر اسرائیل و فلسطین نوشته شده است، اظهار داشت که تحقیقات ارتش جزئیات جدیدی درباره «نبرد قهرمانانه برای دفاع از نحال عوز» در اختیار او قرار داده است، هرچند نه چندان زیاد.

یکی از مواردی که او از این گزارش آموخت، این بود که سه موج مهاجم به روستای او وارد شدند، نه دو موج، آن‌گونه که پیش‌تر تصور می‌کرد و موج سوم حدود ساعت ۱۱ صبح به روستا رسید.

او گفت: «این نشان می‌دهد که چقدر طول کشید تا ارتش بتواند سازمان‌دهی شود و یک نیروی بزرگ را برای نجات ما اعزام کند.»

حمله تحت رهبری حماس، یک جنگ ویرانگر ۱۵ ماهه را آغاز کرد، زیرا اسرائیل تلاش کرد تا حماس را در غزه ریشه‌کن کند. طبق گزارش وزارت بهداشت غزه، بیش از ۴۸,۰۰۰ فلسطینی در این جنگ کشته شده‌اند که اکثریت آن‌ها زنان، کودکان و سالمندان بوده‌اند. این وزارتخانه بین شبه‌نظامیان و غیرنظامیان تمایزی قائل نمی‌شود.

این جنگ بخش‌های زیادی از نوار غزه را ویران کرده و به یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر منجر شده است.

نویسنده: ایزابل کرشنر
گزارش از تل‌آویو
۲۷ فوریه ۲۰۲۵