نگرانی پوتین از مشکلات موجود در اقتصاد روسیه

رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین به‌طور فزاینده‌ای از مشکلات موجود در اقتصاد دوران جنگ روسیه نگران شده است، آنهم درست زمانی که دونالد ترامپ برای پایان دادن به درگیری اوکراین تلاش می‌کند. این موضوع را پنج منبع آگاه به رویترز اعلام کرده‌اند.

اقتصاد روسیه که بر صادرات نفت، گاز و مواد معدنی متکی است، طی دو سال گذشته علی‌رغم چندین دور تحریم‌های غربی که پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ اعمال شد، رشد قابل توجهی داشته است.

اما فعالیت‌های داخلی در ماه‌های اخیر به دلیل کمبود نیروی کار و نرخ بهره بالایی که برای مهار تورم، دچار مشکل شده است. تورم در این کشور تحت تأثیر هزینه‌های نظامی بی‌سابقه شتاب گرفته است.

این موضوع باعث شده بخشی از نخبگان روسیه این دیدگاه را پیدا کنند که توافقی مذاکره‌شده برای پایان جنگ مطلوب است. دو منبع آگاه از تفکرات کرملین این موضوع را تأیید کرده‌اند.

ترامپ، که روز بیتشم ژانویه دوباره بر مسند قدرت بازگشت، قول داده است که به‌سرعت درگیری اوکراین – بزرگ‌ترین درگیری اروپا از زمان جنگ جهانی دوم – را حل کند. او این هفته اعلام کرده است که تحریم‌ها و تعرفه‌های بیشتری علیه روسیه اعمال خواهد شد مگر اینکه پوتین مذاکره کند.

ترامپ همچنین هشدار داده که اقتصاد روسیه در آستانه “مشکلات بزرگ” قرار دارد. یک دستیار ارشد کرملین روز سه‌شنبه گفت که تاکنون روسیه هیچ پیشنهاد مشخصی برای مذاکره دریافت نکرده است.

ولگ ویوگین، معاون سابق رئیس بانک مرکزی روسیه، در مصاحبه‌ای گفت “روسیه، البته، از نظر اقتصادی به دنبال پایان دیپلماتیک این درگیری است”. او به خطرات افزایش مشکلات اقتصادی ناشی از افزایش هزینه‌های نظامی و دفاعی اشاره کرد.

ویوگین یکی از پنج منبعی که به‌طور ناشناس با رویترز صحبت کرده‌اند، نیست. میزان نگرانی‌های پوتین درباره اقتصاد، که توسط منابع رویترز توصیف شده است، و تأثیر این نگرانی‌ها بر دیدگاه‌های کرملین درباره جنگ، برای اولین بار در این گزارش مستند شده است.

رویترز پیش‌تر گزارش داده بود که پوتین آماده است گزینه‌های آتش‌بس را با ترامپ بررسی کند، اما اصرار دارد که دستاوردهای سرزمینی روسیه در اوکراین پذیرفته شود و اوکراین از تلاش برای پیوستن به ناتو – ائتلاف نظامی تحت رهبری ایالات متحده – دست بردارد.

کرملین بلافاصله به درخواست‌ها برای اظهار نظر درباره دیدگاه پوتین نسبت به اقتصاد و مذاکرات با اوکراین پاسخ نداد.

سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، برایان هیوز، در پاسخ به سوالات رویترز گفت: ترامپ “بر پایان دادن به این جنگ وحشیانه تمرکز دارد” و با طیف گسترده‌ای از ذینفعان تعامل خواهد کرد.

در هفته‌های اخیر، مشاوران ترامپ از ادعای او مبنی بر اینکه جنگ سه‌ساله اوکراین می‌تواند در یک روز حل شود، عقب‌نشینی کرده‌اند.

فقط چند روز پیش از مراسم تحلیف ترامپ، دولت جو بایدن رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده، گسترده‌ترین بسته تحریم‌ها را برای هدف قرار دادن درآمدهای نفت و گاز روسیه اعمال کرد. این اقدام، به گفته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، به ترامپ اهرمی برای مذاکرات احتمالی خواهد داد، چراکه فشار اقتصادی بر روسیه وارد می‌کرد.

پوتین اعلام کرده که روسیه می‌تواند تا هر زمان که لازم باشد به جنگ ادامه دهد و مسکو هرگز بر سر منافع ملی کلیدی خود در برابر قدرتی دیگر تسلیم نخواهد شد.

اقتصاد ۲.۲ تریلیون دلاری روسیه تا همین اواخر مقاومت قابل‌توجهی در طول جنگ از خود نشان داده است و پوتین بارها از مقامات ارشد اقتصادی و فعالان تجاری به‌خاطر دور زدن سخت‌ترین تحریم‌های غربی که تاکنون علیه یک اقتصاد بزرگ اعمال شده است، تمجید کرده است.

تولید ناخالص داخلی روسیه در سال ۲۰۲۲، سال حمله به اوکراین کوچک شد اما در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ سریع‌تر از اتحادیه اروپا و ایالات متحده رشد کرد. با این حال، بانک مرکزی و صندوق بین‌المللی پول امسال رشد زیر ۱.۵ درصد را پیش‌بینی کرده‌اند، هرچند دولت پیش‌بینی خوش‌بینانه‌تری ارائه داده است.

تورم در آستانه دو رقمی شدن است، علی‌رغم اینکه بانک مرکزی در ماه اکتبر نرخ بهره معیار را به ۲۱ درصد افزایش داد. پوتین در کنفرانس خبری سالانه خود در ۱۹ دسامبر گفت: “اینجا برخی مشکلات وجود دارد، یعنی تورم و نوعی داغ شدن بیش از حد اقتصاد.” او اضافه کرد: “دولت و بانک مرکزی موظف شده‌اند سرعت را کاهش دهند.” 

اهداف جنگ محقق شده‌اند

سال گذشته، روسیه بزرگ‌ترین دستاوردهای ارضی خود را از روزهای ابتدایی جنگ تاکنون به دست آورد و اکنون نزدیک به یک پنجم اوکراین را تحت کنترل دارد.

یکی از منابع آگاه از تفکرات کرملین گفت که پوتین معتقد است اهداف کلیدی جنگ، از جمله کنترل سرزمینی که روسیه اصلی را به کریمه متصل می‌کند و تضعیف ارتش اوکراین، محقق شده‌اند.

این منبع افزود که رئیس‌جمهور روسیه همچنین از فشارهای اقتصادی ناشی از جنگ آگاه است، به‌ویژه “مشکلات بسیار بزرگی” مانند تأثیر نرخ بهره بالا بر کسب‌وکارها و صنایع غیرنظامی.

الویرا نابیولینا

روسیه امسال هزینه‌های دفاعی خود را به بالاترین سطح پس از فروپاشی شوروی، یعنی ۶.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی افزایش داده است که یک‌سوم از کل هزینه‌های بودجه را شامل می‌شود. این هزینه‌ها تورمی بوده‌اند. به‌علاوه، کمبود نیروی کار در دوران جنگ باعث افزایش دستمزدها شده است.

علاوه بر این، دولت تلاش کرده است با افزایش درآمدهای مالیاتی، کسری بودجه را کاهش دهد.

ویوگین، معاون سابق رئیس بانک مرکزی، گفت که نرخ‌های بالا به‌طور مداوم، فشار زیادی بر ترازنامه‌های بانک‌ها و کسب‌وکارها وارد خواهد کرد.

شرکت تولیدکننده زغال‌سنگ و فولاد روسی “مچل” (MTLR.MM) که متعلق به ایگور زوزین و خانواده او است، روز سه‌شنبه اعلام کرد که تحت فشار قیمت پایین زغال‌سنگ و نرخ بهره بالا، بدهی‌های خود را بازسازی کرده است.

نگرانی‌های پوتین

ناامیدی پوتین در دیداری با رهبران کسب‌وکار در کرملین در شامگاه ۱۶ دسامبر آشکار بود. در این دیدار، او مقامات ارشد اقتصادی را مورد انتقاد قرار داد. این موضوع را دو منبع آگاه از بحث‌های اقتصادی در کرملین و دولت به رویترز گفتند.

یکی از این منابع که پس از جلسه در جریان جزئیات قرار گرفته بود، اظهار داشت که پوتین پس از شنیدن کاهش سرمایه‌گذاری خصوصی به دلیل هزینه بالای اعتبارات، به وضوح ناراضی به نظر می‌رسید.

کرملین سخنان مقدماتی پوتین را که در آن از کسب‌وکارها تمجید کرده بود منتشر کرد، اما هیچ‌کدام از شرکت‌کنندگان این جلسه که عمدتاً پشت درهای بسته برگزار شد، معرفی نشدند. رویترز تأیید کرد که الویرا نابیولینا، رئیس بانک مرکزی، در این جلسه حضور نداشته است.

پوتین روز چهارشنبه در اظهارات تلویزیونی خطاب به وزرا گفت که او اخیراً با رهبران کسب‌وکار درباره خطرات کاهش فعالیت اعتباری برای رشد بلندمدت صحبت کرده است؛ این اظهارات به‌ظاهر اشاره‌ای به جلسه دسامبر داشت.

برخی از قدرتمندترین بازرگانان روسیه، از جمله ایگور سچین، مدیرعامل روس‌نفت، سرگئی چمزوف، مدیرعامل روستک، اولگ دریپاسکا، سرمایه‌دار حوزه آلومینیوم، و الکسی مورداشوف، سهامدار اصلی کارخانه فولاد Severstal، به‌طور علنی از نرخ‌های بهره بالا انتقاد کرده‌اند.

نابیولینا تحت فشار قرار گرفته است که نرخ‌ها را بیشتر افزایش ندهد. این فشار از سوی دو نفر از بانکدارهای قدرتمند روسیه – رئیس اسبربانک، هرمان گرف، و رئیس وی‌تی‌بی، آندری کوستین – اعمال شده است. یکی از منابع آگاه به بحث‌های اقتصادی گفت که این افراد نگران بودند که روسیه به سمت رکود تورمی حرکت می‌کند.

پوتین در اظهارات ۱۹ دسامبر خود خواستار یک “تصمیم متعادل در مورد نرخ‌ها” شد. روز بعد، در آخرین جلسه سیاست پولی سال، بانک مرکزی نرخ بهره را در سطح ۲۱ درصد نگه داشت، علیرغم انتظارات بازار مبنی بر افزایش ۲۰۰ واحدی.

نابیولینا پس از این تصمیم، در سخنرانی‌ای تأکید کرد که تسلیم فشارها نشده است. او گفت که انتقادات از سیاست بانک مرکزی زمانی که نرخ‌ها بالا است افزایش می‌یابد.

نابیولینا، گِرِف و کوستین بلافاصله به درخواست‌ها برای اظهار نظر درباره این گزارش پاسخ ندادند.

الویرا نابیولینا

نابیولینا، که پیش‌تر به‌عنوان دستیار اقتصادی پوتین فعالیت می‌کرده و وزیر اقتصاد او نیز بوده است، یکی از قدرتمندترین زنان روسیه به شمار می‌آید. او از ژوئن ۲۰۱۳ ریاست بانک مرکزی را بر عهده داشته و سه منبع تأکید کردند که پوتین به او اعتماد دارد.

تنها چند هفته پس از اعزام نیروهای روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، پوتین پیشنهاد کرد که نابیولینا سومین دوره ریاست بانک مرکزی را عهده‌دار شود. دوره او در سال ۲۰۲۷ به پایان می‌رسد.

حامیان نابیولینا می‌گویند منتقدان دلیل اصلی تورم، هزینه‌های گسترده جنگ را نادیده می‌گیرند و معتقدند که بدون او، ثبات اقتصادی به خطر می‌افتاد.

برخی از قانون‌گذاران خواستار جایگزینی او شده‌اند، اما به گفته دو منبع، این امر بعید به نظر می‌رسد.

یکی از منابع آگاه از بحث‌های اقتصادی گفت: “هیچ‌کس در چنین شرایطی رئیس بانک مرکزی را تغییر نخواهد داد.” او افزود: “اعتبار نابیولینا غیرقابل تردید است؛ رئیس‌جمهور به او اعتماد دارد.”