قربانیان سیل سیستان و بلوچستان در انتظار کمک

روزنامه اعتماد

۶ اسفند ماه جاری در پی بارندگی‌های شدید در ۱۱ شهرستان سیستان و بلوچستان منجر به وقوع سیلاب شد و بیش از ۱۱۰ هزار نفر از مردم روستاهای جنوب این استان دچار وضعیت بحرانی شدند و هنوز مسوولان برای این وضعیت بحرانی چاره‌اندیشی نکردند. براساس گزارش هواشناسی موج جدید بارشی از روز سه‌شنبه پانزدهم اسفند ماه بلوچستان را دوباره تحت‌تاثیر خود قرار خواهد داد. اگر آب پیش از ورود سامانه بارشی جدید سدهای جنوب سیستان و بلوچستان تخلیه نشود، فاجعه‌ای دیگر رخ می‌دهد.

سیلاب سبب طغیان رودخانه‌های فصلی و بارش سنگین در قصرقند، بخش تلنگ، دشتیاری، بخش پلان، پیرسهراب و خسارت سنگینی به بخش کشاورزی، واحد‌های مسکونی خشتی و گلی، راه‌های روستایی و زیرساخت‌های شهری و روستایی شده به‌طوری که راه تمام روستا‌ها بسته شده و هیچ ارتباطی با سایر شهرستان‌های همجوار و حتی یک روستا به روستای دیگر وجود ندارد.

یک شهروند در مورد غرق شدن سلمان درزاده در شهرستان دشتیاری به یکی از خبرگزاری‌های محلی گفته است: «سلمان درزاده در رودخانه باهوکلات غرق شده و ما هر چه از مسوولان درخواست کمک کردیم به درخواست ما توجهی نکردند. پیکر سلمان توسط مردم محلی و امدادگران بلوچستان (سوختبران) بدون همکاری ارگان‌های دولتی کشف شد.»

۱۰ اسفند ماه نیز معین‌الدین سعیدی، نماینده مجلس از مرگ یک شهروند در سیل جنوب استان سیستان و بلوچستان خبر داده بود. یکی از شهروندان به «اعتماد» می‌گوید: «چند نفر در شهرستان دشتیاری مفقود شدند.»

یک فعال اجتماعی در مورد وضعیت شهرستان دشتیاری نیز به «اعتماد» می‌گوید: «سیل تلفات جانی داشته، اما هنوز به صورت قطعی اعلام نشده است. شهرستان چابهار و دشتیاری وضعیت بحرانی‌تری دارد. مسوولان اگر دریچه سد را در همان روزهای اول بارندگی به صورت مدیریت شده باز می‌کردند آب این‌گونه وارد شهرها نمی‌شد. تاکنون دو نفر جان خود را از دست دادند.»

عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب درباره سیل سیستان و بلوچستان اعلام کرد: «اگر سد زیردان وجود نداشت، اضافه حجم ۱۷۰۰ مترمکعبی کلیه مناطق پایین‌دست در جنوب استان سیستان و بلوچستان را زیر آب فرو می‌برد و میزان خسارت‌های مالی و جانی صدها برابر شرایط فعلی بود. بارندگی در بالادست سبب شده تا جریان آب رودخانه‌های منطقه در هر ثانیه از ۲ میلیون لیتر عبور کند، برای مثال جریان رودخانه کاجو در بالادست به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر در ثانیه رسید. اگر سد زیردان وجود نداشت، اضافه حجم ۱۷۰۰ مترمکعبی کلیه مناطق پایین‌دست در جنوب استان سیستان و بلوچستان را زیر آب فرو می‌برد و میزان خسارت‌های مالی و جانی صدها برابر شرایط فعلی بود. آب‌گرفتگی‌هایی که در پایین‌دست شاهد آن هستیم به دلیل بارندگی در خود منطقه است. همین سامانه‌ بارشی در بندر گوادر پاکستان فاجعه به بار آورد و به کشته ‌شدن ده‌ها نفر ختم شد.»

مجیب حسنی، فرماندار نیکشهر در جنوب سیستان و بلوچستان نیز عنوان کرد: «سد خیرآباد این شهرستان با ادامه بارندگی و جاری شدن سیل در رودخانه بالادست کشیک، هیتک و داروکان سرریز شد.»

دادکریم بلوچ، معاون عمرانی فرمانداری چابهار نیز گفت: «در پی بارندگی‌ها در سیستان و بلوچستان روستاهای زیادی در بخش پیرسهراب و بخش پلان شهرستان چابهار کاملا در محاصره آب هستند و راه‌های دسترسی به این روستا‌ها قطع است. بر اثر شدت بارش‌ها آب به داخل خانه‌های ۶ روستا نفوذ کرده و نیاز به کمک‌های امدادی فوری دارند. سد زیردان هم سریز کرده و آب در پایین‌دست سد با حجم بسیار بالا در جریان است. بارش شدید باران هم‌اکنون در مسیر شهرستان دشتیاری و چابهار تردد را دشوار کرده است.»

«مهدی زارع»، زمین‌شناس درمورد وقوع سیلاب در استان سیستان و بلوچستان به «اعتماد» می‌گوید: «۶ و ۷ اسفند ماه ۱۴۰۲ جاری شدن سیل در استان‌ سیستان و بلوچستان باعث بسته شدن مسیر بیش از ۲۷۰ روستا در دو شهرستان جنوبی این استان شد. بارش سنگین برف نیز راه دسترسی به ۱۴۵ روستای لرستان و ۷۰ روستای کرمان را مسدود کرد. هفتم اسفندماه، اعلام شد سیل منجر به قطع دسترسی به ۲۳۰ روستا شده و خسارت‌های زیادی به واحدهای مسکونی، اراضی کشاورزی و تاسیسات عمومی وارد شده و سیل در برخی روستاها به خانه‌های شهروندان نیز نفوذ کرده است.

چهار سال قبل بارش شدید باران از ۱۸ دی ماه ۱۳۹۸ منجر به جاری شدن سیل در استان‌های هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان در جنوب ایران شد. هزاران خانه را ویران و صدها نفر را آواره کرده و حداقل سه کشته برجای گذاشت. بیش از ۱۰۰ میلی‌متر بارندگی در سیستان و بلوچستان در دی ماه ۱۳۹۸ در سه روز بارید. این میزانی است که معمولا طی یک‌سال در این منطقه می‌بارد. برای تعیین بازگشت و فراوانی سیلاب سنجش میزان دوره‌های بارش و خشکی در دهه‌های گذشته لازم است. در مقایسه با دوره ۱۳۸۵-۱۳۶۰ احتمالا دوره‌های طولانی‌تری از حداکثر دمای شدید در قسمت جنوبی کشور تجربه خواهد شد. به دلیل تغییر اقلیم فرین‌های اقلیمی بیشتر قابل مشاهده خواهد بود.

دوره‌های ‌تر خشکی در بیش از ۱۲۰ روز با بارش کمتر از ۲ میلی‌متر و بیشینه دمای بیش از ۳۰ درجه سانتی‌گراد و همچنین دوره‌های بسیار مرطوب در بازه کمتر از ۳ روز بارش بیش از ۱۰۰ میلی‌متر شرایط و فراوانی سیلاب‌ها را بیشتر فراهم می‌کند. بارش شدید یک جنبه بسیار اثرگذار از چرخه آب است و گرم شدن کره زمین تمایل به افزایش شدت رویدادهای شدید بارندگی دارد. با این حال، عدم قطعیت زمان و مکان بارندگی شدید در جریان گرم شدن در مناطق و در فصول مختلف وجود دارد. بارندگی شدید در تابستان و زمستان در نیمکره شمالی با هم تفاوت‌هایی دارند. در زمستان افزایش بارندگی شدید با گرم شدن اقلیمی رخ می‌دهد. در‌حالی که در تابستان تغییرات ضعیف‌تر است. کاهش صعود شدید هوا با گرم شدن در تابستان و تضاد تابستان و زمستان در تغییرات بارش شدید از اواسط قرن بیستم قابل مشاهده است.

در این شرایط بحرانی آب افزایش فراوانی سیلاب‌ها خسارات شدیدی را به زیرساخت‌های آبی، اقتصاد و به‌طور کلی جامعه وارد می‌کند. از سال ۱۳۹۸ شش سیل بزرگ غیرمنتظره واقع در مناطق خشک و نیمه خشک کشور رخ داده است. سیلاب‌های فروردین ۹۸ موجب ۷۸ کشته و سیلاب‌های مرداد ۱۴۰۱ با ۹۰ کشته همراه شد و علاوه بر این، سیل موجب خسارات قابل توجه اقتصادی می‌شود. سیلاب در ۲۰ مرداد ۱۳۸۰ و درست یک‌سال بعد در ۲۰ مرداد ۱۳۸۱ موجب ۲۴۷ نفر کشته در استان گلستان شد.»

زارع در ادامه می‌گوید: «دوره‌های بسیار خشک و مرطوب و همچنین سیلاب‌های سالانه در ایران با مشاهده رویدادهای شدید با بررسی شاخص‌های اقلیمی تک محرکه مانند بارش سالانه، حداکثر بارش یک روزه، تعداد روزهای بالاتر از یک آستانه معین، فراوانی سالانه روزها و شب‌های گرم و غیره در مناطق خشک و نیمه خشک بررسی شده‌اند. تفاوت در میزان تبخیر، پوشش گیاهی خفته و زمین‌های یخ‌زده باعث افزایش خطر سیل در زمستان می‌شود. بنابراین سیلاب می‌تواند تهدید بزرگی در زمستان باشد، درحالی که بسیاری از مردم انتظار آن را ندارند. زمین سرد و سخت یخ‌زده در زمستان به راحتی آب باران را مانند بهار و تابستان جذب نمی‌کند.

در ماه‌های زمستان، زمانی که یک سامانه آب و هوایی بزرگ باران شدید ایجاد می‌کند، راحت‌تر موجب سیل ناگهانی می‌شود. در زمستان آفتاب کمتر به معنای دمای سردتر است. در روزهای سرد، آب تبخیر می‌شود، اما سرعت آن بسیار کندتر از روزهای گرم است. گیاهان مرده یا خوابیده از آب موجود در خاک مانند سایر مواقع سال استفاده نمی‌کنند. ذوب شدن برف و یخ نیز می‌تواند باعث سیل در زمستان شود. مدل‌های آب و هوایی، فصلی متمایز را برای تغییرات آتی در بارش‌های شدید روزانه پیش‌بینی می‌کنند.

به‌طور خاص، مدل‌ها پیش‌بینی می‌کنند که روی خشکی در نیمکره شمالی فراگرمسیری، پاسخ تابستانی درصد ضعیف‌تری از پاسخ زمستانی دارد. کنتراست فصلی به دلیل سهم دینامیکی منفی در تابستان شمالی و مشارکت دینامیکی مثبت و سهم ترمودینامیکی غیرعادی قوی در زمستان شمالی ایجاد می‌شود. سهم دینامیکی منفی در تابستان شمالی به دلیل صعود ضعیف است و به‌ شدت با کاهش میانگین رطوبت نسبی نزدیک به سطح همبستگی دارد. تضاد تابستان و زمستان در روند مشاهده شده از شدت بارش روزانه در عرض‌های میانی شمالی مانند ایران نیز مشهود است. تغییرات اقلیمی نه تنها بر شدت سیلاب، بلکه بر زمان وقوع سیلاب در مناطقی از جمله منطقه خاورمیانه و جنوب ایران منجر شد.»