چرا غرب پاسخی برای مرگ الکسی ناوالنی ندارد؟

گریگور آتانسیان، بی‌‌بی‌سی

قبل از تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین، سرنوشت الکسی ناوالنی موجب وضع تحریم‌هایی از سوی اروپا و آمریکا شده بود و نقطه اختلاف مهمی بین کرملین و کشورهای غربی بود. اما پس از دو سال جنگ، همه چیز تغییر کرده است. اکنون مرگ ناوالنی چه عواقبی برای مسکو ممکن است داشته باشد؟

چهار سال پیش، مسموم کردن ناوالنی در سیبری، به روابط روسیه با آلمان، که ناوالنی در آنجا تحت معالجه بود، آسیب رساند. با این حال، علیرغم سوء قصد به ناوالنی، اشغال کریمه و عملیات نظامی روسیه در شرق اوکراین، برلین همچنان مشتاقِ داد و ستد فعال با روسیه و خرید گاز روسیه بود.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا پس از دیدار با پوتین در ژنو در سال ۲۰۲۱ گفته بود که به رهبر روسیه درباره «پیامدهایی ویرانگر» در صورت مرگ ناوالنی در پشت میله‌های زندان هشدار داده است.

جو بایدن اخیرا در سخنرانی کوتاهی ضمن ادای احترام به شجاعت این چهره اپوزیسیون روسیه، گفت: «پوتین مسئول مرگ ناوالنی است».

اما، وقتی یک روزنامه‌نگار پرسید که «پیامدهای ویرانگر» چه خواهند بود، بایدن در پاسخ گفت: «این سه سال پیش بود. از آن زمان، آنها با عواقب سهمگین زیادی روبرو شده‌اند.»

او افزود: «ما در حال بررسی اقدامات دیگری هستیم که می‌توان انجام داد. ما به گزینه‌های زیادی فکر می‌کنیم. این تنها چیزی است که من در حال حاضر می‌گویم.»

دکتر بن نوبل، دانشیار سیاست روسیه در دانشگاه کالج لندن، و یکی از نویسندگان زندگی‌نامه «ناوالنی: دشمن پوتین، آینده روسیه؟» می‌گوید اما تصور تحریم‌هایی جدی‌تر از تحریم‌هایی که قبلاً در پی جنگ در اوکراین اعمال شده‌اند، دشوار است.»

او می‌گوید از سوی کشورهای اروپایی تهدیدهای کلامی شدید بسیار وجود خواهند داشت، و شاید برخی تحریم‌های نمادین جدید. «برای پایتخت‌های غربی بسیار مهم است که بایستند و از زبان خشن استفاده کنند، حالا که برای نجات ناوالنی خیلی دیر است لااقل کرملین را در حرف مسئول بدانند.»

چنین دیدگاه‌هایی همین حالا هم بیان شده‌اند - اولاف شولتس، صدراعظم آلمان گفت پوتین باید «پاسخ آنچه انجام داده است را بدهد»، و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، مستقیماً مقامات روسیه را مقصر دانست.

دکتر الکس کلارکسون، مدرس مطالعات آلمانی و اروپایی و بین‌المللی در کینگز کالج لندن، می‌گوید حتی تا همین اواخر، مرگ ناوالنی در یک زندان روسیه می‌توانست تأثیری جدی بر روابط مسکو با کشورهای اتحادیه اروپا داشته باشد.

«مرگ ناوالنی چهار یا پنج سال پیش تأثیر زیادی داشت، زیرا اتحادیه اروپا را از موضع گفتگوی محتاطانه به وضع بسیار آشکارتر تحریم‌ها و خصومت می‌برد. اما همه آن راه‌های نرفته حالا طی شده‌اند.»

اکنون پس از گذشت تقریباً دو سال از جنگ روسیه در اوکراین، روابط کرملین و کشورهای اتحادیه اروپا (به استثنای مجارستان) به طور جبران‌ناپذیری آسیب دیده است.

در عین حال کشورهای اروپایی به تدریج ولی بی‌شک به نحو فزاینده‌ای تولید مهمات برای ارتش اوکراین را افزایش می‌دهند و بررسی می‌کند که اروپا چطور می‌تواند همچنان بدون مشارکت آمریکا از کی‌یف حمایت کند. در مجموع، تا ماه ژانویه امسال، اتحادیه اروپا (به طور جمعی و در کشورهای خاص) ۱۴۴ میلیارد یورو برای کمک نظامی و بشردوستانه به اوکراین تخصیص یا وعده داده است - که دو برابر مبلغ آمریکاست.

کلارکسون می‌گوید: «برای من واقعاً دشوار است ببینم اروپایی‌ها چطور می‌توانند قدم‌هایی فراتر از آن‌ها که تا به حال برداشته‌اند بردارند.»

از سال ۲۰۲۲، روسیه از پرچمداران قبلی یعنی ایران و کره شمالی در زمینه میزان تحریم‌های تجاری، مالی و افراد خصوصی پیشی گرفته است. غرب و متحدانش دسترسی روسیه به اعتبارات مالی، سرمایه‌گذاری و فناوری را قطع کرده‌اند، بازارهای خود را به روی صادرات روسیه بسته‌اند، ذخایر ارزی روسیه را مسدود کرده‌اند، و اکنون در حال بحث در مورد واگذاری آنها به اوکراین هستند. صدها شرکت خارجی در روسیه فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. قایق‌های تفریحی و عمارت‌های مقامات و الیگارش‌های روس توقیف شده و حساب‌های بانکی آنها مسدود شده‌اند.

کلارکسون می‌گوید نگرانی این است که این گسست کامل با غرب ممکن است دست مقامات روسیه را باز بگذارد تا سرکوب مخالفان خود را در داخل کشور افزایش دهند.

کلارکسون می‌گوید: «این یادآور اتفاقی است که برای برخی حکومت‌ها در خاورمیانه، مانند حافظ اسد یا صدام حسین رخ داد. وقتی روابط آنها با اروپایی‌ها و به‌ویژه آمریکایی‌ها قطع شد، آنها با قساوت بیشتری به سرکوب مخالفان داخلی پرداختند.»

مرگ ناوالنی ممکن است بر بحث‌های سیاسی داخلی در اروپا نیز تأثیر بگذارد، که در آن‌جا بسیاری از احزاب و جنبش‌های راست افراطی در مخالفت خود با اتحادیه اروپا با هم متحد هستند اما مواضع متفاوتی در قبال روسیه اتخاذ می‌کنند.

کلارکسون می‌گوید: «دو جنبش کلیدی طرفدار روسیه، آلترناتیو برای آلمان و حزب آزادی اتریش هستند. در حالی که حزب اول پس از مجموعه‌ای از رسوایی‌ها با مشکلات جدی مواجه است، چندین نظرسنجی در آستانه انتخابات پارلمانی اتریش در پاییز امسال، حزب راست افراطی آزادی را در صدر قرار داده است.»

به اعتقاد کلارکسون این جدی‌ترین دشواری پیش روی همبستگی اروپاییان برای حمایت از اوکراین و مقابله با روسیه است. مثلاً جدی‌تر از نخست وزیر مجارستان ویکتور اوربان است که اتحادیه اروپا به غلبه بر مخالفت‌های او عادت کرده است.

مرگ ناوالنی برای چنین جنبش‌ها و احزابی یک واقعیت ناخوشایند خواهد بود: برای آنها سخت‌تر می‌شود که بگویند اتریش و آلمان در حال لغزش به سوی دیکتاتوری هستند، در حالی که کشوری که به آن احساس مهر می‌کنند، به تازگی شاهد مرگ رهبر مخالفانش در زندان بوده است.

دکتر تیموتی ام. فرای، مارشال دی. شولمن، استاد سیاست خارجی پسا شوروی در مؤسسه هریمن دانشگاه کلمبیا، معتقد است که مبارزات انتخاباتی نوامبر ایالات متحده ممکن است تحت تأثیر مرگ ناوالنی قرار بگیرد.

فرای می‌گوید: «تلاش ترامپ و تیمش برای عادی‌سازی روابط با روسیه با شکست جدی مواجه خواهد شد». او می‌افزاید، برای دونالد ترامپ سخت‌تر خواهد بود که رأی‌دهندگان آمریکایی و نخبگان واشنگتن را در مورد نیاز به اتخاذ موضع ملایم‌تری نسبت به کرملین متقاعد کند.

فرای فکر می‌کند که مرگ ناوالنی حتی ممکن است جمهوری‌خواهان در کنگره را وادار کند تا بسته کمکی جدیدی را برای اوکراین تصویب کنند و تقریباً به دو ماه بحث و جدل خاتمه دهد. آنها جلوی این اقدام کمکی را گرفته بودند و گفته بودند که هجوم بی‌سابقه مهاجران در سراسر مرزهای ایالات متحده، باید قبل از کمک به کشورهای خارجی متوقف شود. ترامپ از حزب خود خواست تا در برابر توافق با دموکرات‌ها مقاومت کند و افزود که کمک‌های خارجی باید به شکل وام باشند، نه کمک بی‌قید و شرط. اکنون سؤال این است که آیا نمایندگان جمهوری‌خواه کنگره در برابر رهبر حزب خود نافرمانی خواهند کرد.

فرای می‌گوید «حمایت از کمک‌های خارجی به اوکراین همچنان در ایالات متحده بسیار محبوب است. و تنها مداخله ترامپ است که از تصویب بسته کمکی توسط کنگره جلوگیری می‌کند. اگر مخالفت دونالد ترامپ نبود، فکر نمی‌کنم یافتن اکثریت در هر دو مجلس برای تصویب لایحه کمکی دشوار باشد.»

فرای خاطرنشان می‌کند که موضع رهبری حزب جمهوری‌خواه در مورد روسیه با ترامپ تفاوت دارد، اما به جای شستن لباس‌های کثیف خود در ملاء عام، جمهوری‌خواهان ارشد سعی می‌کنند به آرامی اختلافات را پشت درهای بسته حل کنند. مرگ ناوالنی در زندان ممکن است چنین مانورهایی را بسیار سخت‌تر کند.