رای لاهه: همه خوشحال و ناراحت!

صابر گل‌عنبری

دیروز دیوان دادگستری بین‌المللی رای خود راجع به شکایت آفریقای جنوبی درباره نسل‌کشی فلسطینی‌ها در نوار غزه در ۱۱۲ امین روز جنگ صادر کرد.

دیوان لاهه ضمن پذیرش شکایت و بدون صدور دستور توقف جنگ مانند آنچه در جنگ اوکراین اتفاق افتاد، از اسرائیل خواست که ۶ اقدام فوری را اتخاذ کند؛ از منع هر گونه اقدامی که می‌تواند نسل‌کشی تلقی شود؛ و اطمینان خاطر از این که ارتش اسرائیل مرتکب هیچ اقدام نسل‌کشی نمی‌شود؛ و همچنین جلوگیری از بیان اظهاراتی که تحریک به نسل‌کشی است تا اتخاذ تدابیری برای بهبود وضعیت انسانی نوار غزه و خودداری از نابودی مدارکی که می‌تواند در اثبات نسل‌کشی مورد استفاده قرار گیرد و نیز ارسال گزارشی به دیوان ظرف یک ماه درباره اقدامات اتخاذ شده در مورد رای آن.

جالب اینجاست که رای اولیه دیوان لاهه همزمان مورد استقبال و در عین حال ناخرسندی سه طرف اصلی ماجرا و لو با درجات متفاوتی قرار گرفت؛ آفریقای جنوبی، اسرائیل و فلسطین.

استقبال آفریقای جنوبی و طرف فلسطینی و همچنین کشورهای دیگری از رای اولیه دیوان لاهه از این جهت است که اصل دعوا علیه اسرائیل مورد پذیرش دیوان لاهه واقع شده و دیوان با درخواست اسرائیل مبنی بر رد پذیرش شکایت مخالفت کرده است. تا اینجا، این رویکرد دیوان لاهه بدان معناست که اتهام اسرائیل به نسل‌کشی‌ فلسطینی‌ها حداقل در حد یک شبهه مورد پذیرش واقع شده؛ اما صدور حکم در این خصوص و اثبات این اتهام امری پیچیده و یک پروسه زمان‌‌بر است که شاید سال‌ها به طول بینجامد.

از این رو، گشوده شدن پرونده نسل‌کشی برای اسرائیل در لاهه، باز ماندن این پرونده و قرار گرفتن آن در مظان اتهام نسل‌کشی در نوع خود یک اتفاق تاریخی و دستاوردی برای فلسطینی‌هاست. این اتفاق به وجهه بین‌المللی اسراییل آسیب می‌زند و می‌تواند مکمل و تسریع کننده روند نزولی جایگاه آن در افکار عمومی جهان باشد که مدام در طول چند دهه گذشته بعد از تاسیس همواره از حربه مظلوم‌نمایی برای جلب حمایت مردم جهان به ویژه در غرب بهره برده است.

اسرائیل دقیقا از این بُعد رای دیوان لاهه ناراحت و خشمگین است و نتانیاهو نیز در این باره گفته است که «صرف این ادعا که اسرائیل مرتکب نسل‌کشی در حق فلسطینی‌ها شده نه تنها دروغ است، بلکه امری شنیع نیز هست و آمادگی دادگاه برای رسیدگی به این مساله لکه ننگی است که تا نسل‌ها پاک نمی‌شود.»

اما اسرائیل در عین حال از این که تدابیر درخواستی دیوان لاهه متضمن دستور توقف جنگ نیست، بسیار خوشحال است و حتی برخی رسانه‌های اسرائیلی آن را “دستاورد و موفقیت” برای تل آویو قلمداد کردند.

در حقیقت ناخرسندی آفریقای جنوبی و طرف فلسطینی نیز از همینجاست که دادگاه دادگستری بین‌المللی خواسته اصلی آن‌ها مبنی بر صدور توقف جنگ را رد کرده و به جای آن خواستار اتخاذ تدابیری فوری شده است که به آن‌ها اشاره شد.

اما واقعیت این است که عملیاتی شدن اقدامات پیشگفته هم بدون توقف جنگ و اجرای آتش‌بس چندان میسر نیست. اینجاست که با وجود دلالت‌های مهم پذیرش شکایت و درخواست دادگاه از اسرائیل برای جلوگیری از نسل‌کشی، فعلا چیز دندان‌گیری با قید فوریت عاید فلسطینی‌های ساکن نوار غزه در این بحران بی‌سابقه انسانی نشده است و طرف اسرائیلی نیز عدم صدور دستور توقف جنگ را به نوعی «تایید» ادعای «دفاع از خود» تفسیر می‌کند.

هم اکنون نیاز فوری مردم نوار غزه، توقف جنگ و ارسال کمک‌های انسانی فوری و شروع سریع بازسازی این منطقه است. در این میان، بعید نیست که طی یک ماه آینده که قرار است، اسرائیل به دادگاه لاهه گزارش دهد، تا حدودی از شدت حملات خود بکاهد و یا اجازه دهد تعداد بیشتری کامیون حامل کمک وارد این منطقه شود. البته کشته شدن ۱۷۴ فلسطینی ظرف یک روز اخیر نیز نشان می‌دهد که چه بسا اسرائیل به الزامات همین تدابیر هم عمل نکند.

اما عدم صدور دستور توقف جنگ نیز می‌تواند اماره‌ای باشد که دیوان لاهه با وجود پذیرش شکایت آفریقای جنوبی‌، احتمالا در حکم نهایی خود در آینده اسرائیل را به نسل‌کشی محکوم نکند که اگر این اتفاق بیفتد همان دستاورد اولیه پذیرش شکایت علیه اسرائیل برای فلسطینی‌ها کان لم یکن خواهد شد؛ هر چند فعلا در جهت همراه‌سازی بیشتر افکار عمومی جهان کمک حال آن‌هاست.

ناگفته هم نماند که تجربه آرا و احکام قبلی دادگاه لاهه دستکم روایتگر همسویی نظرات برخی قضات دادگاه با سیاست‌ها و مواضع کشورهای متبوع خود بوده است و در پرونده غزه هم این شائبه بعید نیست.

به عنوان مثال، یک ماه پس از جنگ روسیه علیه اوکراین، دیوان لاهه پس از شکایت کی‌یف، طی حکمی با موافقت ۱۳ قاضی رای به ضرورت توقف فوری حملات روسیه داد. اما جالب اینجاست که کریل جیفورجیان معاون روسی رئیس دیوان لاهه و همچنین شیویه هانکین قاضی چینی دیوان علیه این حکم رای دادند.

تلگرام نویسنده