پوتین و جنگ غزه! / صابر گل‌عنبری

در میان واکنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به جنگ کنونی در غزه، اظهارات و واکنش پوتین و روسیه قابل تامل و توجه است. رفتار کنونی روسیه در این جنگ چندان با ماهیت روابط این کشور با اسرائیل در طول چند دهه گذشته به ویژه در دوران پوتین همخوانی ندارد.

بر کسی پوشیده نیست که پوتین و نتانیاهو دو دوست صمیمی بوده و روابط مسکو و تل آویو هم راهبردی است، اما در اتفاقات اخیر، پوتین نه تنها حمله حماس به شهرک‌ها و مواضع نظامی اسرائیل را محکوم نکرد و حتی تماسی تلفنی با دوست خود نتانیاهو هم نداشت، بلکه مواضعی اتخاذ کرد که بعضا در حمایت از حماس و غزه بود؛ تا جایی که این گروه دیروز طی بیانیه‌ای مواضع روسیه را در قبال حملات اسرائیل، قطع آب و برق و غذا از غزه ستود.

پوتین ضمن انتقاد شدید از محاصره نوار غزه، آن را به محاصره لنینگراد به وسیله نازی‌ها در جنگ جهانی دوم تشبیه کرد. به نظرم این بخش اظهارات پوتین برای اسرائیلی‌ها بسیار دردناک بوده است. آن‌ها به شدت از این که به نازی‌ها تشبیه شوند، تنفر دارند.

البته اظهارات نادرستی هم به پوتین در برخی رسانه‌ها نسبت داده شد، مبنی بر این که او گفته است، اگر آمریکا برای کمک به اسرائیل وارد جنگ شود، ما هم به نفع فلسطین ورود می‌کنیم که پوتین چنین حرفی نزده بود.

همین مواضع اعلامی روسیه، بر خلاف رویکرد سنتی این کشور در قبال منازعه کهنه خاورمیانه است که معمولا بر یک نوع بی‌طرفی متمایل به اسرائیل استوار بوده است. روسیه روابطی هم با حماس دارد، اما این روابط با روابط عمیق روسیه و اسرائیل قابل مقایسه نیست.

در کنار آن هم، مسکو به عنوان یکی از چهار عضو کمیته چهارجانبه بین‌المللی تاسیس شده در سال ۲۰۲۲ تلاشی جدی در جهت فشار بر اسرائیل در رابطه با حقوق فلسطینی‌ها و محاصره غزه انجام نداد. کما این که سیاست خاورمیانه‌ای آن نیز تا حدود زیادی تحت تاثیر متغیر اسرائیلی بوده و بی‌عملی تبانی‌گونه در قبال حملات مستمر اسرائیل به سوریه در یک دهه اخیر گواهی بر این مدعاست.

اما حالا پرسش این است که انگیزه روسیه از اتخاذ مواضعی متفاوت از گذشته در جریان جنگ اخیر میان غزه و اسرائیل چیست؟ در این مدت عده‌ای از “نقش” روسیه در کمک به حماس برای انجام “طوفان الاقصی” گفته‌اند، اما این تحلیل درست به نظر نمی‌رسد و از سر عدم شناخت واقعیت‌های موجود است. تغییری ماهوی در روابط اسرائیل و روسیه هم رخ نداده که پوتین چنین ریسک خطرناکی انجام دهد.

ریشه مواضع روسی نسبتا متمایل به طرف فلسطینی در نزاع اخیر به جنگ اوکراین بر می‌گردد که اسرائیل با دو طرف آن یعنی خود اوکراین و روسیه ارتباط نزدیکی دارد؛ اما هیچ کدام از سیاست “بی‌طرفی” تل آویو راضی نیستند. از یک طرف خودداری تل‌آویو از کمک نظامی جدی به کی‌یف موجب انتقاد مستمر زلنسکی بوده و از طرف دیگر هم پوتین گویا انتظار داشت که لابی اسرائیلی در غرب نقش موثری به نفع مسکو ایفا می‌کرد.

اما اوکراین مواضع تندی علیه حماس اتخاذ و تمام قد از اسرائیل حمایت کرد. هر چند این موضع به نوعی در همسویی با سیاست غرب و همچنین هویت یهودی زلنسکی پیوند دارد، اما به دور از چشم‌داشت کشاندن تل‌آویو به مداخله در جنگ علیه روسیه هم نیست. با این حال، رفتار معکوس روسیه به احتمال زیاد معطوف به اطمینان خاطر از محذوریت‌های اسرائیل در ورود به جنگ اوکراین است. اما این رفتار پوتین که نوعی بازی با برگه غزه است، احتمالا با چند انگیزه صورت می‌گیرد.

نخست این که این رفتار بیشتر در قالب مواجهه با خود غرب و علی الخصوص آمریکا قابل تفسیر است تا علیه خود اسرائیل. این رویکرد هم فعلا بیشتر تاکتیکی است تا تغییر معنادار در روابط با اسرائیل. باید دید در آینده این تاکتیک به رویکردی در سیاست خاورمیانه‌ای روسیه تبدیل می‌شود؟

این هم در خود اظهارات پوتین هویدا بود، آنجا که تحولات اخیر را نتیجه “سیاست‌های شکست خورده و یکجانبه” آمریکا دانست. در واقع، بازی پوتین با برگه غزه و اسرائیل به عنوان پرونده‌ای بسیار حساس و مهم برای آمریکا در صرافت فشار بر آن و ارسال این پیام است که ممکن است کرملین در صورت استمرار سیاست غرب در حمایت از اوکراین، ممکن است در خاورمیانه سیاست حمایت از فلسطین را در پیش بگیرد. کما اینکه احتمالا فشار بر تل‌آویو هم برای کمک به روسیه و خودداری از کمک به اوکراین مدنظر باشد.

در کنار آن هم احتمالا اهداف دیگری نیز مد نظر پوتین است و آن هم جلب حمایت کشورهای عربی و اسلامی و افکار عمومی مردم منطقه است که خشمگین از حملات بی‌رحمانه و ویرانگر به غزه و حمایت تمام عیار غرب از آن است و دوگانگی سیاست غرب درباره اشغال اوکراین و اشغال فلسطین را مطرح می‌کند؛ آن هم در هنگامه‌ای که جایگاه روسیه در افکار عمومی جهان پس از حمله به اوکراین آسیب جدی دید.