گام بزرگ اردوغان جهت ایجاد عثمانی دوم

مانی محرابی / عضو هیات علمی اندیشکده روابط بین‌الملل
روزنامه اعتماد

با پیروزی رجب طیب اردوغان در دور دوم انتخابات ترکیه و همچنین پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمان، اردوغان بار دیگر بر کرسی رهبری ترکیه نشست و نشان داد ائتلاف مخالفانش هم نمی‌تواند وی را از این کرسی به زیر کشاند، آن هم با وجود بزرگ‌ترین مشکلات در سیاست‌های اعمالی توسط وی. مشکلاتی همچون شرایط وخیم اقتصادی، مقابله با جریان سکولار داخلی، دست و پنجه نرم کردن با تبعات زلزله فوریه ۲۰۲۳ و پیامدهای دخالت در بحران سوریه.

حقیقت این است که اردوغان قصد دارد تا در تاریخ ترکیه ماندگار شود، چیزی شبیه به مصطفی کمال آتاتورک و برای رسیدن به این هدف حتی از تغییر قانون اساسی نیز ابا ندارد، همان‌طور که در سال ۲۰۱۷ و پس از کودتای نظامیان دست به این کار زد و اختیارات خود را افزایش داد.

وی در مدت بیست سال توانست دو میراث آتاتورک یعنی قدرت ارتش در صحنه سیاسی و استقرار سکولاریسم را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد. در واقع اردوغان در طول دوران حکمرانی بر ترکیه، میان اسلام‌گرایی عثمانی و سکولاریسم آتاتورک توازن برقرار کرده و بر این اساس نوع جدیدی از حکومت را بر ترکیه مستقر ساخته است.

اکنون و با وارد شدن به دور جدید ریاست‌جمهوری خود قصد دارد تا روابط سیاسی خود در عرصه بین‌الملل را ساماندهی کند و بر این اساس هاکان فیدان را به سمت وزیر امور خارجه دولت خود برگزیده است.

فیدان در عرصه سیاست بین‌الملل بی‌تجربه نیست و سابقه معاونت امنیت ملی و سیاست خارجی نخست وزیر در سال ۲۰۰۷ و نمایندگی ترکیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۱۰ را در کارنامه خود دارد و پس از تجربه این دو سمت حساس در عرصه سیاست بین‌الملل به ریاست سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه منصوب می‌شود.

وی در مقام ریاست سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه نیز دارای سابقه‌ای پررنگ و قابل‌اتکا در عرصه امنیتی است و در کارنامه خود ایفای نقش اساسی در مذاکرات صلح میان دولت ترکیه و حزب کارگران کردستان و آتش‌بس دو ساله و مذاکرات پشت پرده با برخی کشورهای منطقه جهت آشتی دیپلماتیک را در کارنامه دارد.

به‌طور مثال پیش از جلسات سیاسی ترکیه و سوریه در مسکو در دسامبر ۲۰۲۲، این فیدان بود که به انجام مذاکرات با همپای سوریه‌ای خود پرداخته بود. از سوی دیگر هاکان فیدان از اعضای ثابت هیات همراه مولود چاووش‌اوغلو وزیر امور خارجه سابق ترکیه در سفرهای حساس خود به ایالات متحده و روسیه بوده است.

باید توجه داشت که سیاست خارجی ترکیه بر اساس چند اصل بنا شده:

الف - گسترش مرزهای نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ترکیه در منطقه.
ب - مبارزه با تروریسیم در مرزهای خود.
ج - ایجاد تعادل و توازن میان اقتصاد و سیاست.

فیدان در هر سه مورد دارای توانایی‌های قابل اتکایی است. در باب مبارزه با گروه‌های تروریستی اساسا ۱۳ سال سابقه کار در راس امور را دارد.

در زمینه گسترش مرزهای هژمون ترکیه نیز باید توجه داشت که مشکلات اصلی ترکیه در این زمینه مربوط به کشورهای سوریه، مصر، کشورهای حاشیه خلیج فارس و اسراییل است که مذاکره در این موارد نمی‌تواند مذاکراتی تک‌بعدی و دیپلماتیک باشد، بلکه لازمه مذاکره با دولت‌هایی که سال‌ها در باب آنها به صورت علنی جبهه گرفته شده و دارای تضاد منافع هستند، نگاهی امنیتی و اطلاعاتی را در کنار نگاه سیاسی می‌طلبد.

در باب ایجاد تعادل و توازن میان اقتصاد و سیاست نیز باید توجه داشت یکی از بزرگ‌ترین دوگانه‌هایی که ترکیه با آن مواجه است، دوگانه روسیه و اوکراین است. ترکیه از یک سوی عضوی از ناتو است و روابط خوبی نیز با اوکراین دارد و از سوی دیگر روابط حسنه‌ای با کرملین دارد که این روابط، هم در بعد سیاسی مطرح است و هم در بعد اقتصادی و خط لوله ترک‌استریم.

مساله دیگری که ترک‌ها با آن درگیر هستند مربوط به عضویت سوئد در ناتو است. آنکارا باید میان مسائلی که به امنیت داخلی خود مربوط می‌شود و امتیازاتی که غرب به دنبال عضویت سوئد در ناتو برای آنکارا در نظر گرفته مانند تحویل اف ۱۶ امریکایی به ترکیه تصمیم‌گیری کند.

دوگانه دیگری که ترک‌ها با آن مواجه هستند، دوگانه چین و ناتو است. ناتو چین را یک تهدید بالقوه می‌داند و گذر زمان، جبهه‌گیری ناتو علیه چین را رادیکال‌تر می‌کند. از سوی دیگر ترکیه نیاز دارد تا با نزدیک شدن به اقتصاد چین سهمی قابل اتکا از کریدور میانی ابتکار کمربند و جاده داشته باشد.

باید توجه داشت که در جامعه سیاسی ترکیه، فیدان به نزدیکی تفکراتش به نظرات اردوغان شهرت دارد و با توجه به این مساله که وزارت امور خارجه ترکیه و سازمان اطلاعات و امنیت ملی این کشور روابطی بسیار تنگاتنگ با هم دارند و اساسا مسائل بین‌الملل ترکیه نیز دارای ابعاد امنیتی برای این کشور هستند، انتصاب رییس این سازمان امنیتی به مقام وزارت امور خارجه به نوعی تسهیل‌گری در امر تصمیم‌گیری اردوغان در عرصه سیاست بین‌الملل محسوب شده و نشان‌دهنده قاطعیت بیش از پیش ازدوغان در زمینه سیاست بین‌الملل جهت نیل به آرزوهای آرمانگرایانه وی مانند تبدیل ترکیه به عثمانی دوم است.