از استراتژی امنیت ملی آلمان چه می‌دانیم؟

محمدحسین  لطف‌الهی / روزنامه اعتماد

در استراتژی امنیت ملی ۷۶ صفحه‌ای آلمان دو بار به نام ایران در ذیل عنوان «خطر اشاعه تسلیحات هسته‌ای» اشاره شده است

برای آلمان روز چهارشنبه ۱۴ ژوئن روزی تاریخی بود؛ برای اولین‌بار از زمان پایان جنگ جهانی دوم برلین یک استراتژی امنیت ملی جامع منتشر کرد تا بتواند برنامه‌ریزی دقیق‌تری درخصوص آسیب‌پذیری‌های آلمان در برابر تهدیدهای جدید نظامی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی داشته باشد.

درحالی که جنگ در اوکراین شانزدهمین ماه خود را سپری می‌کند، اولاف شولز صدر اعظم آلمان در کنار وزرای امور خارجه، دفاع، دارایی و کشور اعلام کرد استراتژی جدید امنیت ملی آلمان به معنای به وجود آمدن «یک تغییر بسیار بسیار بزرگ در شیوه مواجهه با چالش‌های امنیتی» بوده و تهیه آن ۱۸ ماه زمان برده است.

استراتژی امنیت ملی جدید آلمان به‌طور کلی بر سه پایه استوار است. دفاع قدرتمند و فعال در برابر تهدیدات که شامل افزایش هزینه‌های نظامی به میانگین ۲ درصد تولید ناخالص داخلی و همچنین تمرکز بر ارتقای توان بازدارندگی اولین پایه استراتژی امنیت ملی جدید آلمان است.

دومین محور پایه‌ای این سند، افزایش تاب‌آوری آلمان در برابر تهدیدها به منظور محافظت از ارزش‌های اساسی کشور است که مهم‌ترین اقدامات در این راستا کاهش وابستگی اقتصادی به رقبا، تقویت توان دفاع سایبری و دفاع از ارزش‌های بین‌المللی نظیر منشور ملل متحد و حاکمیت قانون است.

سومین پایه این سند، مدیریت پایداری است که شامل موضوعاتی نظیر مقابله با تغییرات آب و هوایی، مقابله با بحران انرژی و تثبیت امنیت غذایی می‌شود.

برلین پیش از این به‌طور تاریخی امنیت خود را در چارچوب ائتلاف‌هایی نظیر ناتو و روابط خود با واشنگتن درنظر می‌گرفت و از همین رو نیازی به تدوین یک استراتژی امنیت ملی ویژه آلمان احساس نمی‌کرد. اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ و سیاست‌هایی که او در پیش گرفت، شرایط برای آلمانی‌ها تغییر کرد. ترامپ در مقاطع مختلفی از خروج ایالات متحده از ناتو سخن گفته بود و آلمان را متهم می‌کرد که به اندازه کافی برای مسائل دفاعی هزینه نمی‌کند.

تهیه و تدوین یک استراتژی امنیت ملی بخشی از توافق میان احزابی بود که ائتلاف آنها در دسامبر ۲۰۲۱ (سوسیال‌دموکرات‌ها، سبزها و دموکرات‌های آزاد) دولت فعلی آلمان را تشکیل داد. فوریه ۲۰۲۲، تنها چند ماه پس از آغاز به کار این دولت، حمله نظامی روسیه به اوکراین آغاز شد تا همه‌چیز از جمله استراتژی امنیت ملی آلمان تحت‌تاثیر این حمله قرار گیرد و نظم بین‌المللی دچار تغییراتی شود. این موضوع یکی از جدی‌ترین مولفه‌هایی بود که باعث شد روند نگارش سند طولانی شود.

روسیه؛ «بزرگ‌ترین تهدید امنیت و ثبات»

استراتژی امنیت ملی آلمان، روسیه را «بزرگ‌ترین تهدید برای امنیت و ثبات» در منطقه یوروآتلانتیک توصیف کرده است. سند مذکور همچنین حمله روسیه به اوکراین را نقطه عطفی دانسته که بر چشم‌انداز امنیتی برلین تاثیر چشمگیری گذاشت. در این سند آمده است: «روسیه با نقض دوران‌ساز نظم صلح اروپایی، به‌طور مستقیم امنیت ما و متحدان ما در ناتو و اتحادیه اروپا را تهدید می‌کند.»

ریچل ریزو، تحلیلگر مسائل اروپا در شورای آتلانتیک می‌گوید: «چنین تعبیری نشان می‌دهد آلمان حتی در صورت پایان جنگ هم تصمیمی برای احیای روابط گذشته با روسیه ندارد. این خبر خوبی است.»

برخی تحلیلگران معتقدند این استراتژی می‌تواند اهمیت پارامترهای امنیتی را در تصمیم‌گیری‌های آینده آلمان تقویت کند و این یعنی آلمان در آینده دیگر بر مبنای منافع اقتصادی، تصمیماتی که ریسک امنیتی بالایی داشته باشد اتخاذ نخواهد کرد.

چین؛ «تهدید فزاینده برای امنیت جهانی»

اولاف شولتز، صدراعظم آلمان روز چهارشنبه در نشست رونمایی از استراتژی امنیت ملی گفت که «چین تهدیدی فزاینده برای امنیت جهانی است.» به گزارش خبرگزاری رویترز، در این سند آمده است که چین به علت تلاش برای اعمال قدرت اقتصادی خود برای رسیدن به اهداف سیاسی و برتری‌جویی در منطقه، به شکل فزاینده‌ای ثبات منطقه و امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند.

در این سند تصریح شده است که چین «برخلاف منافع و ارزش‌های» ملی آلمان عمل می‌کند. دولت آلمان همچنین در این سند تاکید کرده است که «چین به روش‌های مختلف تلاش می‌کند تا نظم بین‌المللی مبتنی بر قوانین موجود را تغییر دهد.» چین همچنین به تلاش فزاینده برای دستیابی به برتری منطقه‌ای و اقدام بدون وقفه علیه منافع و ارزش‌های آلمان متهم شده است.

سند استراتژی امنیت ملی در عین حال چین را یک شریک و یک رقیب سیستمی می‌خواند و تاکید می‌کند که عناصر رقابت و برتری‌جویی نزد این کشور طی سال‌های اخیر به شکلی قابل ملاحظه افزایش یافته است.

این موضوع در شرایطی در سند استراتژی امنیت ملی آلمان اعلام شده که چین بزرگ‌ترین شریک تجاری برلین است. صدراعظم آلمان با اشاره به همین موضوع گفت: «بدون چین، چالش‌های مهمی در جهان قابل حل نخواهند بود.»

شولتز در این زمینه تاکید کرده که دولت فدرال در استراتژی چین تعادل را حفظ می‌کند و همگی اتفاق‌نظر دارند که آلمان نباید مسیر جدایی از چین را در پیش گیرد، بلکه باید تلاش کند سطح ریسک را به حداقل برساند.

جان فِلِک، تحلیلگر ارشد مسائل اروپای غربی معتقد است نگاه این سند به‌طور کامل رویکرد دولت و صدراعظم آلمان به موضوع چین را نشان نمی‌دهد و ترکیبی از رویکرد واقع‌گرایانه و اقتصادمحور شولتز و نگاه سختگیرانه سبزهاست که این‌چنین در سند بروز یافته است.

جای خالی موضوعات اساسی در استراتژی

نوآه بارکین، کارشناس مسائل چین در گروه رادیوم روز پنجشنبه در توییتر نوشت: «جالب‌ترین نکات مربوط به استراتژی امنیت ملی جدید آلمان نکاتی نیست که در آن نوشته شده بلکه نکاتی است که هیچ اشاره‌ای به آنها نشده است. هیچ اشاره‌ای به مساله تایوان که شاید بزرگ‌ترین چالش سال‌های آتی باشد وجود ندارد. درباره تعمیق اتحاد روسیه و چین نیز چیزی مطرح نشده است.»

موضوعات اساسی که جای خالی آنها در استراتژی امنیت ملی آلمان احساس می‌شود، به همین موارد محدود نیست. مسائل ژئوپلیتیکی مهم برای ناتو و اتحادیه اروپا شامل تحولات نظامی در قطب شمال و قطب جنوب، سیاست برلین در قبال آب‌های عمیق و همچنین رقابت در فضا حرفی به میان نیامده است.

نوربرت راتگن، نماینده حزب دموکرات مسیحی در پارلمان آلمان می‌گوید: «ما پاسخ بسیاری از سوالات را از این استراتژی نمی‌گیریم. رویکرد دقیق آلمان برای امنیت اروپا پس از جنگ چیست؟ برلین چه سیاستی را در قبال عضویت کشورهایی نظیر اوکراین، گرجستان و مولداوی در ناتو دنبال می‌کند؟ حتی یک کلمه در این خصوص نمی‌بینید.»

او معتقد است سیاستی که در قبال چین مطرح شده هم تکرار سیاست کلی اروپایی است.

ایران و مساله کنترل تسلیحات

در استراتژی امنیت ملی ۷۶ صفحه‌ای آلمان فقط دو بار به نام ایران اشاره شده و هر دو این اشاره‌ها نیز به پاراگرافی برمی‌گردد که به خطر اشاعه تسلیحات هسته‌ای اشاره دارد.
در این پاراگراف آمده است: «کره شمالی به‌طور پیوسته به توسعه برنامه هسته‌ای و برنامه موشکی خود ادامه می‌دهد.»

براساس ترجمه خبرگزاری فارس دولت آلمان در استراتژی امنیت ملی این کشور نوشته است: «ایران نه تنها دارد حقوق شهروندان خودش را نقض می‌کند بلکه همچنان به پیگیری آرمان‌های هسته‌ای خودش ادامه می‌دهد و بیش از هر زمان دیگر مواد هسته‌ای با غنای بالا تولید کرده است و تلاش‌ها برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک ۲۰۱۵ را مسدود کرده است.»

این سند افزوده است: «علاوه بر این برنامه موشکی ایران و سیاست‌های منطقه‌ای این کشور تنش‌ها را تشدید کرده و ممکن است به یک رقابت برای دستیابی به سلاح هسته‌ای منجر شود.»