ایران و آمریکا؛ مدیریت تنش! / صابر گل‌عنبری

این روزها گفته‌ها و نقل قول‌ها از منابع آگاه و ناآگاه درباره توافقی موقت یا توافقاتی میان ایران و آمریکا زیاد و در کنار آن نیز تکذیبیه‌های دو طرف به ویژه از طرف آمریکا بیشمار و قابل توجه است.

جمع‌بندی نگارنده از گفته‌ها و شنیده‌ها این است که دو طرف احتمالا نه به توافقی مدون بلکه به تفاهماتی کلی در حاشیه قرارداد مبادله زندانیان رسیده و یا در مراحل نهایی آن هستند.

بخش فنی مذاکرات مالی مربوط به این قرارداد در رابطه با آزادسازی دارایی‌های ایران در کره جنوبی از چند ماه قبل در قطر در جریان بوده و هیاتی از بانک مرکزی ایران با واسطه دوحه با هیاتی مالی از آمریکا در گفتگو بوده است که سفر اخیر رئیس بانک مرکزی نیز بی‌ارتباط با این قضیه نیست. اختلاف اصلی در این ماه‌ها بیشتر فنی و مربوط به شیوه انتقال و استفاده از این ۷ میلیارد دلار بوده است. احتمالا هم در سفر محمد رضا فرزین مشکلات فنی باقیمانده حل و فصل شده باشد.

مذاکرات سیاسی مربوط به قرارداد مبادله زندانیان نیز بیشتر با میانجیگری عمان بوده است. حالا در حاشیه قرارداد مبادله زندانیان به عنوان مساله‌ای انسانی نیز به نظر می‌رسد که توافقات یا تفاهماتی “محدود” در حوزه‌های هسته‌ای و تحریمی در هر شکلی چه رسمی چه غیر رسمی چه موقت چه مکتوب و یا غیر مکتوب در حال شکل‌گیری است. اما این شکل توافقات یا تفاهمات برونداد این واقعیت است که احیای برجام ۲۰۱۵ دیگر چندان امکان پذیر نیست و دو طرف به ناچار و با انگیزه‌ها و اهداف خاصی به این شکل تفاهمات روی آورده‌اند که به هر حال نوعی توافق موقت است؛ اما دادن چنین صبغه‌ای رسمی به آن، هم برای آمریکا هم برای ایران دردسرساز و هزینه‌زاست.

آمریکا قبلا دنبال توافقی موقت بود؛ اما تفاهمات کنونی حاوی امتیاز هسته‌ای بزرگی از ایران نیست که بخواهد آن را به عنوان دستاوردی بزرگ در قالب توافقی موقت معرفی کند و در این صورت با موج انتقادات داخلی مواجه خواهد بود. برای ایران نیز چنین است و دستاورد چندانی در امر رفع تحریم‌ها به همراه ندارد که به عنوان توافقی قابل توجه روی آن مانور داده شود.

همچنین برای ایران که مدام بر مخالف خود با هر نوع توافق موقتی تاکید کرده، سخت است که چنین اسمی روی این تفاهمات گذاشته شود.

از این رو، آثار مثبت این تفاهمات احتمالی، بر اقتصاد بیمار ایران مقطعی، گذرا و بیشتر روانی است.

اما انگیزه دو طرف هم از حرکت در جهت چنین تفاهماتی چیزی جز مدیریت تنش نیست.

در واقع دو طرف، در سایه امکان ناپذیری حل تنش و بحران و همچنین عدم تمایل هیچکدام برای شدت گرفتن آن به صرافت مدیریت تنش افتاده‌اند تا از حد مشخصی فراتر نرود. توافق ایران با آژانس نیز چنین وضعیتی دارد و هدف از آن جلوگیری از تشدید تنش و بازگشت پرونده به شورای امنیت بود که البته در زمینه‌سازی برای همین تفاهمات محدود در حال شکل‌گیری با میانجیگری عمان و قطر نیز موثر بود.

به هر حال، تفاهماتی و لو محدود در این حد نیز برای دو طرف از اهمیت برخوردار است. از یک طرف، آمریکا در سایه انتخاباتی شدن فزاینده فضای داخلی و اولویت‌های دیگر سیاست خارجی خود به این مدیریت و کنترل تنش و جلوگیری از خروج اوضاع از کنترل نیاز دارد و از طرف دیگر نیز ایران با توجه به وضعیت دشوار اقتصادی به آزادی این دارایی‌ها و همچنین عدم تشدید تحریم‌ها و یا کاهش سختگیری‌ها در اعمال برخی از آن‌ها نیاز دارد.

حالا باید دید آیا این تفاهمات در صورت نهایی شدن می‌تواند فضا را مدیریت شده به سمت تفاهماتی بیشتر پیش ببرد و از این ستون تا ستون دیگری فرجی حاصل ‌‌شود یا خیر؟ با توجه به فضای بین‌المللی ناشی از جنگ اوکراین و همچنین دشواری احیای کامل برجام 2015 و رسیدن به توافقی جامع که آمریکا و اروپا می‌خواهند، “فعلا” چندان محتمل نیست که تفاهمات پیشگفته در کوتاه مدت به گشایشی جدی و توافقی جامع ختم شود.

تلگرام نویسنده