توافق با عربستان پایان چالش‌های سیاست خارجی نیست

الهه سالاری/ خبرگزاری آناتولی

ابراهیم متقی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در مصاحبه با آناتولی به توافق ایران و عربستان اشاره و تاکید کرد: فضای ارتباطی جدید ایران با عربستان به این معنا نیست که چالش‌های سیاست خارجی یا منطقه‌ای ایران یا هر کشور دیگر منطقه‌ای پایان یافته است.

این کارشناس مسائل سیاسی و روابط بین الملل در پاسخ به این سوال که توافق ناگهانی ایران و عربستان در چه شرایطی رخ داده است و چه تاثیری بر روابط در منطقه دارد، اظهار کرد: کلا فضای سیاسی که ایران در آن نقش دارد بسیار پیچیده است. بخشی از آن مربوط به نامتوازن بودن قدرت و بخشی به فضای آشوب زده خاورمیانه ربط دارد.

به عقیده متقی، کنش ایران و عربستان هم می‌تواند تابعی از فضای سیاست منطقه‌ای و بین الملل باشد. او اضافه کرد: وقتی محیط منطقه‌ای و بین الملل آشوب زده باشد، الگوی کنش بازیگران در سطح دوجانبه هم ماهیت آشوب زده پیدا می‌کند. در فضای فعلی سطح روابط ایران و عربستان بهبود پیدا می‌کند. اما هنوز فضای آشوب زدگی در محیط منطقه خاورمیانه به چشم می‌خورد.

این استاد دانشگاه تهران افزود: وقتی ایران در وضعیت مهار بین المللی قرار می‌گیرد و می‌خواهند در رابطه با ایران انزوا و محدودیت ایجاد کنند، طبیعی است که ایران از ساز و کارهایی بهره می‌گیرد که می‌خواهد خودش را نشان دهد و می‌خواهد معادله قدرت را به هر ترتیب بازی کند.

آقای متقی تنها یک راه حل اصلی برای برون رفت از مشکلات منطقه عنوان و تصریح کرد: من فکر می‌کنم تنها راه حل منطقه شناسایی ایران به عنوان بازیگری است که می‌تواند نقش آفرین باشد. ایران می‌تواند روابط نرمال شده‌ای را با سایر بازیگران داشته باشد. یعنی اگر نقش منطقه‌ای ایران پذیرفته شود در آن شرایط خود ایران هم سیاست‌های خودش را تعدیل می‌کند. در عرصه بین الملل وقتی به کشورها نقش داده شود و اینکه بدانند مورد توجه دیگران قرار گرفتند، همین می‌تواند زمینه را برای یک نوع تعادل در کنش ارتباطی بازیگران به وجود آورد.

وی ادامه داد: یکی از مسائلی که ایران روی آن همیشه تاکید داشته نفوذ آمریکا در منطقه و ایجاد اختلال در بین روابط کشورهای منطقه بوده است. ما می‌بینیم این چین بود که میانجی توافق ایران و عربستان شد.

رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که این مساله را چگونه ارزیابی می‌کند و نقش چین را چطور می‌بیند، گفت: مساله این است که چین بدون هماهنگی با سیاست‌های جهانی اقدامی را انجام نمی‌دهد. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بعد از اعلام توافق اولیه ایران و عربستان گفت ما در جریان این موضوع بودیم و از هر گونه همکاری منطقه‌ای هم حمایت می‌کنیم.

او افزود:‌ چین بیش از آمریکا به امنیت خلیج فارس، به نفت آن، به کنش همکاری جویانه با کشورهای خلیج فارس نیاز دارد. چین برخلاف آمریکا الگوی کنش با ایران را دوستانه قرار داده است. طبیعی است که اینجا یک جابه‌جایی ایجاد می‌شود و چین می‌تواند نقش توازن دهنده را ایجاد کند.”

بنابراین به اعتقاد متقی، چین بدون در نظر گرفتن شرایط نظام بین الملل توافق ایران و عربستان را به سرانجام نمی‌رساند.

تاثیر احتمالی توافق ایران و عربستان بر احیای مذاکرات برجام

این کارشناس مسائل سیاسی و روابط بین الملل٬ در پاسخ به انتظارات تاثیر مثبت توافق ایران و عربستان بر احیای مذاکرات برجام گفت که شروع دوباره مذاکرات احیای برجام که در حالت نیمه منجمد قرار دارد به یک شوک منوط است.

متقی در این باره تصریح کرد:

‍- الان وضعیت برجام نیمه فریز شده است. مساله رابطه ایران و عربستان فقط در رابطه دو جانبه دو کشور فعلا معنا پیدا می‌کند. این را شما نمی‌توانید در عرصه روابط منطقه‌ای یا سیاست بین الملل در سطح فراگیر تعمیم دهید.

- البته طبیعی است که وقتی فضای کنش منطقه‌ای در یک شرایطی شکل می‌گیرد و وارد مدار همکاری و تنش‌زدایی می‌شود، این امر می‌تواند ادامه دار باشد اما وضعیت را نمی‌توانیم اینگونه ببینیم که به طور مثال مسائل ایران در سوریه با اسرائیل نیز حل شود. تضادهای ایران و اسرائیل هم در کوتاه مدت کاهش پیدا کند، یا بحران قفقاز جنوبی هم قابل کنترل خواهد شد.

- تحول بنیادین در شرایطی انجام می گیرد که بازیگران منطقه ای، بین المللی و ایران ریل گذاری جدیدی را در حوزه سیاست خارجی انجام دهند. اگر ایران و یا هر کشور دیگری به عنوان یک طرف کنش راهبردی در محیط منطقه ای، ریل گذاری متفاوتی داشته باشد، زمینه برای حل و فصل مسایل طولانی خواهد شد.

- نکته دیگر این است که تغییرات ساختاری در نظام بین الملل به وجود بیاید، یعنی شرایطی ایجاد شود که قدرت کشورهای اروپایی و آمریکا به صورت معناداری کاهش پیدا کند ویا همچنین یک فضای بحرانی در محیط منطقه‌ای شکل بگیرد که آن وضعیت به حفظ و ارتقا جایگاه ایران برای بازیگران سیاست بین الملل منجر شود.

- تحلیل من این است که توافق با عربستان اثر بخش بوده، اما برخی از بحران‌های حاشیه‌ای ایران باقی‌ می‌ماند. اگرچه در این شرایط هم سطح روابط دو کشور در وضعیت همکاری قرار می‌گیرد. اما اگر ایران درگیر جنگ و یا اقدامات نظامی شود، در آن شرایط کشورهای منطقه ای جان سالم به در نمی‌برند و نشانه هایی از تصاعد بحران منطقه ای و بین المللی به وجود می آید. بازیگران منطقه ای و بین المللی باید از جنگ اکراین و پیامد ان عبرت بگیرند.