صندوق‌های ثروت: ابزار تولید نفوذ و قدرت!

صابر گل‌عنبری

امروزه هیچ پارامتری به اندازه پول و اقتصاد قدرت نرم و نفوذ در سیاست بین‌الملل و منطقه‌ای نمی‌آفریند و اگر تا گذشته‌ای نه چندان دور ایدئولوژی‌ها، مولفه‌های فرهنگی، تاریخی، نظامی و سیاسی مبنای قدرت بودند، اما امروزه بنیان قدرت و ماندگاری و تاثیرگذاری آن در سپهر ژئوپلتیک جهان تولید ثروت و مازاد ملی است و بدون آن، تاثیر دیگر مولفه‌های پیشگفته ناچیز خواهد بود.

امروزه این قدرت اقتصادی و تولید ناخالص ملی کشورهاست که می‌‎تواند سطح قدرت سخت نظامی و سیاسی بازیگران را نیز افزایش دهد و قدرت نرم به عنوان موثرترین شکل اعمال نفوذ فرامرزی بیشتر مولود قدرت اقتصادی است.

صندوق‌های ثروت ملی (IFSWF) امروزه به مهم‌ترین ابزار تولید فرامرزی ثروت و به تبع آن ساخت نفوذ سیاسی و ژئوپلتیکی و قدرت نرم در سپهر سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است. راه‌اندازی این صندوق‌ها تقریبا از یکصد سال قبل آغاز شده اما از سال ۲۰۰۰ به بعد رونق گرفت. در سال ۱۹۶۹ تنها سه صندوق ثروت ملی یا حاکمیتی در جهان وجود داشت که رفته رفته افزایش یافت و هم اکنون به یکصد صندوق رسیده است.

این صندوق‌ها که دارایی‌های متنوعی دارند، در طول تاریخ پیدایش خود تا به امروز مراحل مختلف را پشت سر گذاشته و اهداف آن‌ها از صندوق‌های تثبیتی نسل اولی برای نگهداری مازاد ملی و استفاده از آن در موقع ضرورت و تنگدستی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری با هدف تولید ثروت، ارزش افزوده و حفظ سهم نسل‌های آینده ارتقا یافته‌اند.

صندوق ثروت ایران به نام صندوق توسعه ملی بیشتر یک صندوق نسل اولی و قلکی برای دولت‌ها برای جبران کسری بودجه و پوشش نوسانات درآمدی است و به یک صندوق مولد و زاینده تبدیل نشده است.

کشورهای عربی خلیج فارس در ردیف دارندگان بزرگ‌ترین صندوق‌های ثروت ملی در جهان قرار دارند و چهار صندوق از مجموع ده صندوق برتر جهانی مربوط به این کشورهاست. امارات متحده عربی دارای شش صندوق ثروت است که مجموع دارایی‌های آن‌ها به یک تریلیون و ۴۰۲ میلیارد دلار می‌رسد. امارات با این شش صندوق پس از نروژ در جایگاه دوم جهانی قرار داد.

بزرگ‌ترین صندوق اماراتی صندوق سرمایه‌گذاری ابوظبی با ارزش ۶۹۸ میلیارد دلار است که به تنهایی چهارمین صندوق جهانی به شمار می‌رود. همچنین کویت با دو صندوق ثروت ملی به ارزش ۷۳۸ میلیارد دلار در جایگاه دوم منطقه پس از امارات و سوم جهانی قرار دارد. صندوق سرمایه‌گذاری عربستان نیز با مجموع دارایی به ارزش ۶۲۰ میلیارد دلار پنجمین صندوق جهان است و قرار است سالیانه ۴۰ میلیارد دلار به دارایی‌های آن افزوده شود. صندوق قطری نیز با ۴۵۰ میلیارد دلار جایگاه نهم جهان را دارد.

در مجموع سرمایه ۱۰ صندوق بزرگ عربی برابر با ۳۳ درصد از دارایی‌های یکصد صندوق بزرگ جهان است.

کشورهای عربی حوزه خلیج فارس طی دو دهه اخیر اهتمام بی‌سابقه‌ای به این صندوق‌ها با اهدافی متعدد داشته‌اند که می‌توان آن‌ها را در دو هدف عمده خلاصه کرد: نخست، ایجاد جایگزینی برای درآمدهای نفتی به ویژه برای آیندگان است که بالاخره طی پنج شش دهه آتی به پایان می‌رسد. همچنین این اهتمام معطوف به نوسانات شدید قیمت نفت است که اقتصادهای نفتی آن‌ها را در معرض تکانه‌های جدی قرار می‌دهد. از این رو، این کشورها به نگهداری منابع حاصله از فروش نفت و گاز خود در این صندوق‌ها و از آن مهم‌تر، تبدیل این منابع به ثروت پایدار و مولد و سرمایه زاینده از طریق سرمایه‌گذاری‌های خارجی پردرآمد روی آوردند.

اما هدف دوم تولید قدرت نرم و نفوذ در کانون‌های قدرت جهانی است. کشورهای عربی خلیج فارس، این هدف را از طریق سرمایه‌گذاری‌های کلان در این کانون‌ها و شراکت اقتصادی با کارتل‌ها و کمپانی‌های بزرگ نزدیک به مراکز قدرت و تصمیم‌گیری در شرق و غرب به ویژه در آمریکا و اروپا دنبال می‌کنند. در واقع، تاثیرگذاری لابی‌های خلیجی (عربستان، امارات و قطر) در دول غربی به ویژه آمریکا معطوف به همین امر است. همین کشورهای عربی خلیج فارس مجموعا حدود ۲۶۰ میلیارد دلار در اوراق قرضه آمریکا سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

در همین حال، یکی از غول‌های سرمایه‌گذاری عربی شرکت ترابری دریایی دی‌پی ورلد (DP World) دبی در امارات است که در واقع پروژه‌ نفوذ سیاسی و ژئوپلتیکی در قالبی اقتصادی است. این شرکت که امارات را به یک قدرت جهانی در تجارت دریایی با آثار ژئوپلتیکی تبدیل کرده است، در صدر اپراتورهای بندری آسیا و آفریقا قرار دارد که بیش از ۷۵ بندر را در بیش از ۴۰ کشور از جمله برخی دول غربی مدیریت می‌کند و بر فعالیت ۱۰ درصد کانتینرهای جهان کنترل دارد؛ به گونه‌ای که سالیانه ۷۰ میلیون کانتینر از ۷۰ هزار کشتی را جابجا می‌کند. در واقع یکی از اهداف مشارکت امارات در جنگ یمن معطوف به طرحی برای سیطره بر بنادر راهبردی آن در امتداد سلطه بر زنجیره بندری در شاخ آفریقاست.

تلگرام نویسنده