سه برادر سازنده بایراکتار؛ همه‌چیز پول نیست!

سرویس روسی بی‌بی‌سی

هواپیماهای بدون سرنشین بایراکتار به نوعی نماد مقاومت اوکراین در برابر روسیه شدند، و خود کلمه «بایراکتار» وارد ادبیات فرهنگ عامه شده است. دو برادر به نام‌های هالوک و سلجوق بایراکتار پشت ساخت این پهپاد هستند. آنها به ندرت مصاحبه می‌کنند اما اخیرا با جعفر امروف و تاتیانا یانوتسیوچ خبرنگاران بی‌بی‌سی مصاحبه کردند.

ما برادران بایراکتار را در دفترشان در حومه‌ دور از استانبول ملاقات کردیم. منطقه اطراف ساختمان یادآور یک محوطه دانشگاهی در غرب است تا اینکه یک شرکت تولیدکننده پهپادهای نظامی را در ذهن تداعی کند که معادلات جنگی در سراسر جهان را تغییر داده‌اند.

در بدو ورود به ساختمان مجموعه‌ای از کتاب‌های رایگان درباره امپراتوری عثمانی و در کنار آنها کتاب‌هایی درباره نحوه صحیح خواندن نماز وجود دارد. ساختمان‌های اداری کم و فضای باز بسیار زیاد است. و این احساس که شما در یک محیط دانشگاهی هستید با خود کارکنان تشدید می‌شود: به گفته دو برادر، میانگین سنی کارمندان ۳۰-۲۹ سال است.

در طبقه بالا سه دفتر در یک ردیف ساخته شده است: هر کدام برای یک برادر. توافق ما برای مصاحبه با دو برادر بزرگ‌تر بود. احمد، جوان‌ترین برادر در رسانه‌ها و مجامع عمومی حضور ندارد و به گفته روابط عمومی شرکت، در ساخت پهپادها دخالتی ندارد.

در دفتر او باز بود و در میان ابری از دود سیگار می‌شد پرچم ترکیه و نشان عثمانی را روی دیوار دید. سه اتاق بر اساس سن برادرها چیده شده بود، شاید برای اینکه یادآوری کند در ترکیه سنتی هستیم، جایی که امور خانواده اهمیت زیاد دارد.

اولین دفتر متعلق به بزرگ‌ترین پسر، هالوک، مدیرعامل و مدیرکل شرکت است. اتاق او پر نور و روشن است و تابلویی از یک خانه چوبی سنتی اوکراینی روی دیوار است که با کهربا ساخته شده است. روی میز یک اسباب‌بازی نرم از پهپاد بایراکتار تی‌بی‌۲ قرار دارد که نماد ملی اوکراین از یک نیزه سه‌شاخه روی آن است.

اولین کاری که او (در مصاحبه) کرد این بود که با افتخار، نشان دولتی «خدمت» را نشان داد که سال ۲۰۲۰ ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین در کی‌یف به او اهدا کرده بود.

در طول مصاحبه، هالوک بارها از پدرش ازدمیر که سال گذشته درگذشت، یاد کرد. همچنین در گفت‌وگوی ما با سلجوق، مدیر فنی شرکت بایکار هم که «طراح» پهپادهای بایراکتار است، نام پدرشان مطرح شد.

وقتی داماد اردوغان شد

هالوک می‌گوید پدرش که یک خلبان آماتور بود، عشق به هوانوردی را در او زنده کرد. ازدمیر بایراکتار در سال ۱۹۸۴ این شرکت را برای تولید قطعات یدکی خودرو تاسیس کرد.

او به غیر از تولید در سیاست هم فعال بود و به همین ترتیب با مردی به نام رجب طیب اردوغان آشنا شد که حالا رییس‌جمهور ترکیه است. هر دو عضو حزب اسلامی رفاه بودند که در سال ۱۹۹۸ فعالیتش ممنوع شد. مقام‌ها اعتقاد داشتند که این حزب ارزش‌های سکولار را که کمال آتاتورک بر اساس آن بنا گذاشته بود، تضعیف می‌کند. در نتیجه این حزب بار دیگر با عنوان حزب عدالت و توسعه ثبت شد؛ حزبی که اکنون بر ترکیه حکومت می‌کند.

دیدگاه‌های این دو سیاستمدار که به هم نزدیک بود در سال ۲۰۱۶ با ازدواج سلجوق با سمیه دختر اردوغان، نزدیک‌تر هم شد. بسیاری انتقاد می‌کنند که ارتباط با رییس دولت باعث شکوفایی شرکت تولید پهپاد شده است. اما سلجوق این نظر را قبول ندارد.

او می‌گوید: «ما تولید پهپاد را در دهه ۲۰۰۰ میلادی شروع کردیم و به طور خاص این شرکت حاصل زندگی پدرم، برادر، مادر و خود من بود.» او توضیح می‌دهد که ازدواج در سال ۲۰۱۶ اتفاق افتاد در حالی که اولین پهپادها به نام‌های مینی و تی‌بی‌۱ تا آن زمان تولید شده بود. سلجوق می‌گوید ازدواج باعث انتقادهای سیاسی شد اما در غیر آن صورت زندگی بدون تغییر می‌ماند.

هالوک بایراکتار با افتخار نشانی را که شخصا از زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین گرفته، نشان می‌دهد

برادرها به یاد می‌آورند که خانواده بایراکتار همیشه به تولید علاقه داشته است و آنها در کودکی در کارخانه به کارها کمک می‌کردند و همزمان با انجام مشق‌های مدرسه به برنامه‌ریزی ماشین‌ابزارها می‌پرداختند. آن زمان سلجوق در یکی از معتبرترین دبیرستان‌های فرانسوی استانبول به نام کالج رابرت تحصیل می‌کرد.

هر دو برادر تحصیلات عالی خود را در ترکیه و آمریکا تمام کردند، جایی که سلجوق درباره تولید پهپاد مطالعه کرد. بعد «برای توسعه قدرت فناوری کشور» و کار در شرکت پدرشان به نام بایکار به ترکیه بازگشتند.

«دارای استانداردهای هوانوردی»

برادرها توضیح می‌دهند که چطور با یک تیم بسیار کوچک از مهندسان، ساخت هواپیماهای بدون سرنشین را شروع و با پول خود برای این کار سرمایه‌گذاری کردند.

آنها می‌گویند یکی از دلایل موفقیت‌شان بحث و گفت‌وگوهای پیاپی با سربازانی است که در جنگ بوده‌اند؛ چیزی که به آنها کمک می‌کند هواپیماهای بدون سرنشین را برای استفاده‌ نظامی اصلاح کنند.

برادران می‌گویند که نام خانوادگی‌شان را برای پهپادها انتخاب کردند چون بایراکتار (بایراکتار) به ترکی معادل عبارت «دارای استاندارد» است که به گفته آنها مناسب این دستگاه‌ها است. سلجوق می‌گوید: «ما می‌خواستیم پرچمدار استاندارد صنعت هوانوردی باشیم که پارادایم‌های آن در حال تغییر است.»

هالوک در عین حال می‌گوید امیدوار است بایراکتار بتواند نقش خود را در ایجاد جهانی برابر و عادلانه‌تر ایفا کند.

و در این مرحله طبیعتا به جنگ اوکراین می‌رسیم، جایی که نیروهای مسلح آن به طور مستمر از بایراکتار تی‌بی‌۲ علیه نیروهای روسی استفاده می‌کنند. ویدئوهای چگونگی نابودی ناوگان زرهی روسیه توسط این پهپادها در سراسر جهان چرخیده است.

سلجوق بایراکتار حمله روسیه به اوکراین را یک «جنگ غیرقانونی و ناعادلانه» توصیف می‌کند

برای اوکراینی‌ها پهپادهای ترکیه به نماد مقاومت در برابر تجاوز روسیه تبدیل شده‌اند. آنها آهنگ‌هایی درباره پهپادها ساخته‌اند و نام آن را بر کودکان و حیوانات خانگی خود گذاشته‌اند. کلمه بایراکتار به تدریج جایش را در فرهنگ عامه اوکراین و در میان مهاجران اوکراینی در سراسر جهان باز کرده است.

رادرها آشکارا از اوکراین حمایت می‌کنند و چندین بار پهپادهایی به ارتش اوکراین هدیه داده‌ و برای حمایت از پناهجویان جنگ اوکراین پول جمع‌آوری کرده‌اند. وقتی از هالوک پرسیده شد چه احساسی دارد که بایراکتار به نوعی نماد آزادی برای اوکراینی‌ها تبدیل شده، گفت که به این موضوع افتخار می‌کند که فناوری که آنها توسعه داده‌اند، به یک کشور کمک کرده تا برای استقلالش بجنگد. او اضافه می‌کند که اوکراین برای رسیدن به جهانی آزاد می‌جنگد در حالی که سلجوق تهاجم روسیه را «ناعادلانه و غیرقانونی» و اوکراینی‌ها را مردمی نجیب می‌خواند.

برادران بایراکتار چطور از اوکراین حمایت می‌کنند

همکاری بایراکتار و اوکراین قبل از تهاجم تمام‌عیار روسیه آغاز شده بود. پس از الحاق کریمه و حمایت نظامی مسکو از آنچه جمهوری‌های مردمی دونتسک و لوهانسک خوانده می‌شود، کی‌یف شروع کرد به جمع‌آوری ابزارهای مختلف دفاعی.

هالوک می‌گوید اوکراین در جست‌وجوی خرید پهپاد به بسیاری از کشورها مراجعه کرد اما فقط ترکیه با این درخواست موافقت کرد.

او توضیح می‌دهد: «سیستم بایراکتار از سال ۲۰۱۸ در اوکراین مورد استفاده قرار گرفته است. در عین حال، بسیاری از پروژه‌های مهم بخش دفاعی با اوکراین امضا شده است که این همکاری ما در زمینه‌های مختلف دفاعی را تسهیل می‌کند.»

او می‌گوید متخصصان شرکت، سربازان اوکراینی زیادی را برای به پرواز درآوردن پهپاد بایراکتار تی‌بی‌۲ آموزش داده‌اند. اخیرا یکی از ماموران اوکراینی که با آنها دوست شده بود، در حمله روسیه مجروح شد و سپس جان باخت. نمایندگان شرکت بایکار در مراسم خاکسپاری او شرکت کردند و برادرها قصد دارند به خانواده‌اش کمک کنند.

هالوک می‌گوید: «وقتی جنگ شروع شد، ما ۱۰ کامیون کمک‌های بشردوستانه از جمله آذوقه، غذای کودک و محصولات بهداشتی فرستادیم.» او ادامه می‌دهد: «اوکراین کشوری است که با آن روابط نزدیک داریم. ما در درد اوکراینی‌ها شریک هستیم و به دفاع از سرزمین‌ و مبارزه قهرمانانه‌شان احترام می‌گذاریم.»

در ظاهر بسیار خوب به نظر می‌آید اما منتقدانی وجود دارند که می‌گویند برای این شرکت، اوکراین فقط یک بازار دیگر است که سلاح‌هایشان را به آن بفروشند. پاسخ برادرها چیست؟ هالوک پنهان نمی‌کند که جنبه تجاری هم وجود دارد اما می‌گوید از ابتدای جنگ،‌ این شرکت برای همکاری با اوکراین تلاش زیادی انجام داده است.

او می‌گوید: «اولویت اصلی ما ایجاد ارتباط قوی و توسعه همکاری در جهت منافع دو طرف است. او تایید می‌کند که از زمان شروع جنگ در اوکراین علاقه به هواپیماهای بدون سرنشین بایراکتار افزایش یافته است، همانطور که در واقع فروش آنها بالا رفته است. قبل از جنگ در اوکراین، جمهوری آذربایجان با موفقیت از این هواپیماهای بدون سرنشین در جنگ با ارمنستان بر سر قره‌باغ استفاده کرد و همچنین در سوریه و لیبی هم از این پهپادها استفاده شده بود. در اغلب این درگیری‌ها روسیه در طرف مقابل قرار داشت.

«پول مهم‌ترین چیز نیست»

سوال بدیهی این است که واکنش روسیه به این وضعیت چه بوده است؟

هالوک می‌گوید: «ما شرکتی هستیم که در حال توسعه فناوری هستیم. اهداف خودمان را داریم. تلاش می‌کنیم نقش خود را در توسعه کشورمان و همچنین توسعه شرکای استراتژیک خود ایفا کنیم. ما خودمان از این فناوری استفاده نمی‌کنیم، بلکه آن را به دیگران می‌دهیم تا از آن استفاده کنند.»

او می‌گوید این به ارتش اوکراین بستگی دارد که تصمیم بگیرد چه زمانی پهپادها را مستقر کند: «این محصولی مانند سایر محصولات است. البته در رسانه‌های روسیه صحبت‌های افتراآمیز زیادی وجود دارد، چون سامانه‌های ما در حال نابودی پدافند هوایی و ارتش زرهی آنها هستند. اما در تحلیل نهایی، ما شرکتی هستیم که فقط در حال ارائه یک تکنولوژی هستیم.»

او پنهان نمی‌کند که پهپادهای بایراکتار «در نبرد اوکراین برای استقلال نقش خود را بازی می‌‌کنند.» او اضافه می‌کند: «ما در تلاشیم تا اطمینان حاصل کنیم این کارکرد به بهترین شکل ممکن انجام می‌شود.»

از آنها می‌پرسیم: اگر مسکو پول زیادی به شما بدهد چه؟ آیا پهپادها را به آنها هم می‌فروشید؟

هالوک جواب می‌دهد: «پول مهم‌ترین چیز نیست. پول و کالاهای مادی هرگز هدف ما نبوده است. دوستی و همکاری ما با اوکراین به سال‌ها قبل باز می‌گردد. بنابراین در حقیقت هیچ میزان پولی وجود ندارد که بتواند ما را مجبور کند آنها را [به مسکو] بفروشیم. در حال حاضر، تمام حمایت ما از اوکراین است چون این کشور در معرض یک حمله غیرمنصفانه، تهاجمی و غیرقابل دفاع قرار گرفته است. بنابراین هر چه پول داده شود، هیچ چیز همکاری ما با اوکراین را تحت‌الشعاع قرار نخواهد داد. موضع ما در این مورد کاملا روشن است.»

مصاحبه ما در روزی انجام شد که ظاهرا رییس‌جمهور ترکیه در یک نشست حزبی گفته بود ولادیمیر پوتین می‌خواهد به هواپیماهای بدون سرنشین دسترسی پیدا کند. روابط عمومی شرکت به هالوک توصیه کرده بود که در مصاحبه از نام «پوتین» استفاده نکند و فقط درباره «روسیه» صحبت کند. سلجوق به طور کامل از اظهارنظر خودداری کرد و گفت این یک موضوع حکومتی است. اما از سخنان هالوک مشخص است هیچ همکاری‌ با روسیه وجود نخواهد داشت، دست‌کم در زمانی که تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین ادامه دارد.

هالوک در پاسخ به این سوال درباره چگونگی فرآیند تصمیم‌گیری درباره اینکه پهپادها به چه کسی داده شود، گفت شرکت و دولت به طور مشترک درباره این موضوع تصمیم می‌گیرند. اما به نظر می‌آید آنکارا حرف آخر را می‌زند و منافع ژئوپلیتیکی خود را در نظر می‌گیرد.

مشخص است که مسکو به پهپاد شاهد ۱۲۹ ایران علاقه‌مند است. سلجوق می‌گوید که با مشخصات فنی این پهپاد آشنا نیست اما تاکید می‌کند که بایراکتار در رده خود بهترین است.

او مشتاق است تاکید کند: «هیچ هواپیمای بدون سرنشین دیگری به این خوبی خود را در نبرد ثابت نکرده است.»

نقش بایراکتار در جنگ
پاول اکسینوف، خبرنگار دفاعی بخش روسی بی‌بی‌سی

بایراکتار تی‌بی‌۲ به ستاره پهپادهای ارتفاع متوسط -با مدت بالای پرواز- تبدیل شده است هرچند پهپادهای زیادی با مشخصات فنی مشابه در بازار وجود داشته است.

اساسا تاریخچه زندگی این پهپاد با موفقیت همراه بوده است: این پهپاد همزمان در چند جبهه جنگیده بدون آنکه با مقاومت جدی روبه‌رو شود. پیش از جنگ اوکراین، ارتش جمهوری آذربایجان تقریبا با موفقیت از آن در جنگ قره‌باغ استفاده کرد. ترکیه هم در عملیات «سپر بهار» در فوریه ۲۰۲۰ از آن استفاده برد و قبل از آن در لیبی علیه نیروهای ژنرال حفتر به کار گرفته شد.

قبل از اوکراین، بایراکتار نه تنها عملیات‌های نظارتی و تجسسی انجام می‌داد بلکه در «شرایط آزمایشگاهی» مجازی به اهدافی هم حمله کرده بود؛ به عبارت دیگر، در غیاب پدافند ضدهوایی مسنجم، عملیات‌های نظامی انجام داده بود.

حملات این پهپاد بیشتر از ارتفاع بالا، اغلب چشم‌گیر بوده است: می‌توانید در فیلم‌هایی که دوربین‌های داخل آن گرفته‌اند، ببینید که چطور بمب‌ها بر روی اهدافی فرود آمدند که نیروهای دشمن کاملا غافلگیر شدند.

زمانی که پهپادهای بایراکتار با سامانه‌های پدافند هوایی فعال در اوکراین مواجه شدند، اهداف زمینی، خارج از موضوع شدند. بعد از آن، پهپادها دوباره مشغول وظایف سنتی خود شدند از جمله تجسس، تشخیص هدف و مراقبت.

این کار زرق و برق کمتری دارد اما اهمیت‌ آن کم‌تر از هدف‌گیری نیست. چنین ابزارهایی نمی‌توانند جایگزین تهاجم هوایی تجهیزاتی مثل بمب‌افکن‌ها، جنگنده‌ها یا هلی‌کوپترها شوند. بار مفید این پهپادها کم‌تر از هواپیماهای دارای سرنشین است و به نسبت آنها کندتر و آسیب‌پذیرتر هستند.

اما پهپادهای ارتفاع متوسط با مدت بالا، عملا رده جدیدی از تجهیزات هوانوردی را به همراه تاکتیک‌های استفاده از آنها ایجاد کردند. به سختی بتوان درباره توانایی این پهپادها اغراق کرد؛ آن هم وقتی می‌توانند برای مدت طولانی پرواز کنند در حالی که مشغول رصد  تجسس عملیاتی هستند.

بایراکتار تی‌بی۲ تنها پهپاد این‌چنینی در رده خود نیست. چین پهپاد «وینگ لونگ» را تولید و به مصر، قزاقستان، امارات و سایر کشورها صادر می‌کند. یکی دیگر از پهپادهای معروف این رده «هارون ۱» اسرائیل است که به بسیاری از کشورها از جمله ترکیه صادر می‌شود.

در آخر، هواپیمای آمریکایی «ام‌کیو۹ ریپر» در این رده جزو موثرترین پهپادهای موجود در بازار است. این هواپیما توسعه‌یافته پهپاد افسانه‌ای «ام‌کیو۱» است که در دهه ۱۹۹۰ پرواز کرد.

بنابراین بایراکتار یک پهپاد استثنایی نیست تا حد زیادی این پهپاد فقط در مکان مناسب و زمان مناسب ظاهر شد.

آیا درباره بایراکتار اغراق شده است؟
راب لی، کارشناس ارشد موسسه تحقیقات سیاست خارجی در واشنگتن‌

در اوکراین، بایراکتار تاثیر مفیدی داشت اما نقش آن بر خلاف جگنده‌ها و هواپیماهای میان‌رده،‌ نقش مکمل بود.

در هفته‌های اول جنگ آنها به خودروهای زرهی روسیه و سیستم‌های پدافند هوایی حمله کردند چون روس‌ها به صورت ترکیبی و هماهنگ عملیات انجام نمی‌دادند که این بسیاری از نقاط ضعف را آشکار می‌کرد.

وقتی روسیه جنگ را آنطور که قرار بود بجنگد، شروع کرد، ما از ماه مارس دیگر شاهد آن نبودیم که پهپادهای تی‌بی‌۲ به تجهیزات زمینی روسیه حمله کنند؛ به استثنای جزیره مار که در آن به بعضی از خودروهای زرهی و کشتی‌های روسی حمله شد. آنها همچنین به مکان‌یابی اهداف دیگر و در یک مورد موشک‌های هارپون کمک کردند.

از ماه مارس به نظر نمی‌رسد که آنها نقش مهمی در جنگ در شرق [منطقه دونباس] داشته باشند. تا حدودی به این دلیل که روسیه سیستم‌های دفاع هوایی بسیار قوی‌ آنجا دارد و زمانی که اوکراینی‌ها سعی کردند از پهپادها استفاده کنند، آنها سرنگون شدند.

بنابراین تصویری که از آنها وجود دارد ترکیبی دوگانه است. نقشی که آنها در ابتدای جنگ داشتند، بسیار مهم بود. آنها در دو هفته اول به کاروان‌های روسیه حمله می‌کردند. در جنگ قره‌باغ هم نقش تعیین‌کننده‌ای برای جمهوری آذربایجان داشتند و موفق عمل کردند؛ به این دلیل که ارمنستان برای مقابله با آنها سیستم دفاع هوایی نداشت. در حالی‌که اوکراین باید با کشوری مقابله کند که سیستم پدافند هوایی بسیار قوی‌تری دارد.

آنچه در یک جنگ اهمیت زیاد دارد، ممکن است در جنگی دیگر به آن اندازه مهم نباشد. شرایط متفاوت و جغرافیای جنگ متفاوت است. تی‌بی‌۲ ها می‌توانند کارکردهای متفاوتی داشته باشند زیرا قادر هستند فاصله دور را ببینند و در این زمینه مفید باشند.

در قره‌باغ شاهد بودیم که تی‌بی‌۲ها بر فراز تانک‌های ارمنی در پرواز بودند و سپس از مهمات خود استفاده می‌کردند. ما از ماه مارس چنین چیزی را در اوکراین ندیدیم. در برخی شرایط، برای کشوری که نیروی هوایی قوی ندارد، بایراکتار می‌تواند یک ایده هوشمندانه باشد. آنها ارزان‌تر از سایر پهپادهای جنگی هستند. تی‌بی‌۲ها پهپادهای موثری هستند اما نه سلاح‌های شگفت‌آوری که همه‌چیز را تغییر دهند.